عنوان تحقیق : آپارتمان نشینی وفرهنگ آن
نام استاد : میرزایی پور
نام دانشجو : مرتضی کریمی اشرف بناب
رشته : کارشناسی روابط عمومی
منبع : سایت تبیان



فرهنگ آپارتمان نشینی و برخورد با همسایه
مقدمه
در این پژوهش با توجه به اهمیت روابط همسایگان با یکدیگر و رعایت حقوق آنها از سوی یکدیگر تلاش کردیم به پاره ای از حقوق همسایگان از زبان روایات اشاره کرده و با بیان چگونگی روابط کنونی همسایگان در دنیای امروز به نقاط قوت و ضعف آن اشاره کنیم. امید است با مطالعه این مجموعه کوچک انگیزه ای پیدا کنیم تا به صورت گسترده تر پیرامون مسأله مهم همسایه و حقوق آن به پژوهش پرداخته و عملاً به رعایت حقوق یکدیگر مبادرت کنیم. چنانچه مولا علی علیه السلام می فرمایند :
«فبادرو باعمالکم تکونوا مع جیران الله فی داره رافق راسله و ازارهم ملائکته و اکرم اسماعهم ان تسمع حسیس نار ابداو صان اجسادهم ان تلقی لغوبا و نصبا و ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذوالفضل العظیم»
«پس با اعمالتان بشتابید که در کنار همسایگان خدا و در سرای خاص او جایگاهی بیابید سرایی که دیدار کنندگان ساکنانش پیامبران، دوستان و فرشتگان خدایند و خداوند گوشهایشان را ارجی فراتر از آن داده است که با زوزه آتش آزرده شوند و بدنهاشان را نیز از هر سختی و رنجی مصون داشته است و ... این امتیاز خدایی است که به هر که خواهد ارزانی دارد و خدای را برترین عظمت باشد»

فرهنگ برخورد با همسایه در اسلام
فرهنگ
واژه فرهنگ در فارسی معادل کلمه «ثقاخه» در عربی و «culture» در انگلیسی است. در علوم انسانی کمتر واژه ای را می توان یافت که در معنای آن وفاقی وجود داشته باشد واژه فرهنگ نیز چنین است.




معنای لغوی
این کلمه در اصل به معنای کشت و کار و پرورش جسمی بوده است که در برخی اصطلاحات و ترکیبات نیز هنوز در همین معنا به کار می رود. در زبان فارسی فرهنگ گرچه کلمه ای مرکب از فر به معنای (لوز بزرگی و شرکت) و هنگ به معنای (سنگینی و وقار قصد و اراده آهنگ کاری و چیزی را کردن قوم و قبیله فوج سیاه) می باشد. اما به شکل مرکب آن در معنای دیگری همچون دانش و فرزانگی خرد و عقل سلیم و تدبیر و سنجیده کتاب لغت و ادب و اخلاق و آموزش و پرورش آمده است. شاید آنچه در معنای فارسی بیشتر از این واژه مراد می شود همین دو معنای اخیر است. با فرهنگ در زبان رایج مردم ما بیانگر کسی که آشنا به مبادی اخلاق و آداب و رسوم اجتماعی و خوش مشرب است اهل ارتباطات اجتماعی مناسب است و کسی که چنین ویژگی ای ندارد بی فرهنگ خوانده می شود.

فرهنگ همسایه داری در اسلام
خطوط کلی آداب معاشرت در اسلام
در دیدگاه اسلامی جامعه و روابط انسانی آن رنگ الهی به خود می گیرد و همه چیز در جهت نیل به هدف غایی آفرینش می باشد همان هدفی که کمال مطلوب اوست لذا جامعه برای انسان همانند صحنه آزمایشی می باشد که او می تواند در این صحنه با ایجاد روابط صحیح و انسانی به همنوعان خود صفات نیکویی را که مورد توجه و رضایت حق تعالی است در خود پرورش دهد و از سوی دیگر صفات ناپسند و رذایل اخلاقی را که موجب سقوط و انحطاط وجود ارزشمند اوست از وجود خویش پاک کنند. آداب همنشینی با دیگران را می توان در دو مرحله اندیشه و عمل خلاصه کرد :






الف ـ مرحله اندیشه
از دیدگاه اسلام روابط اجتماعی انسانها در مرحله اندیشه بر اصول خیرخواهی، محبت و مودت،
حسن ظن و مانند آن مبتنی است یعنی مسلمانان باید صفحه اندیشه خود را نسبت به سایرین نیکو سازد. اندیشه خیرخواهی نصیحت دوستی و سعادت آنها را در سرداشته و از نقشه کشی و توطئه چینی بر ضرر آنان بپرهیزد.
امیرمؤمنان علیه السلام می فرمایند :
«ان الله سبحان یحب ان تکون نیت الانسان للناس جمیله»
«خدای سبحان دوست دارد که نیت انسان درباره همنوعانش نیکو باشد»

ب ـ مرحله عمل
اسلام در مرحله عمل برای تنظیم روابط اجتماعی انسانها آداب و وظایفی قرار داده و پایه آن را بر ایمان به خدا و تقویت روح فضلیت و انسانیت بنا نهاده است. تعالیم اسلام در این زمینه بقدری دقیق و هماهنگ با فطرت انسان است که اگر به آن عمل شود و معاشرتها رنگ انسانی الهی به خود گیرد سیمای زندگی عوض می شود بسیاری مایلند در ارتباط با همنوعان خویش زندگی موفقی داشته باشند ولی به جهت ناآگاهی از چگونگی آداب معاشرت و نیز عدم رعایت این آداب توانایی برقراری روابط مناسب و اسلامی را از دست می دهند و به ناچار منزوی می شوند. بنابراین شناخت این آداب در مرحله عمل و توانایی ایجاد ارتباط مناسب با قشرهای مختلف جامعه براساس بینش مکتبی از اهمیت بسیاری برخوردار است خطوط کلی آداب معاشرت در مرحله عمل این است که انسان رفتار خود را با دیگران نیکو سازد انصاف را رعایت کرده آنچه برای خود می پسندد برای دیگران نیز بپسندد و آنچه برای خود دوست
نمی دارد برای دیگران نیز نپسندد با آنان مدارا کند به امور آنان اهتمام ورزد به نفع آنها، حرکت از تکروی بپرهیزد و با آنها همکاری داشته باشد و ...
امیرمؤمنان علی علی السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام به بخشی از این خطوط کلی اشاره کرده و می فرمایند :
«اجعل نفسک فیما بینک و بین غیرک فاحبب لغیرک ما تحب لنفسک و اکره له ما تکره لها و لا تظلم کما لا تحب ان تظلم و احسن کما تحب ان یحسن الیک»
خویشتن را میان خود و دیگران میزان قرار ده آنچه را برای خود میخواهی برای دیگران بخواه و آنچه را برای خود خوش نمیداری برای دیگران نیز خوش مدار. به کسی ستم نکن چنانچه دوست نداری به تو ستم شود و نیکی کن همانگونه که دوست داری به تو نیکی شود.»

انتخاب خانه و اهمیت همسایگی
پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله کیفیت رفتار همسایه ها را با یکدیگر تأمین سعادت آسایش انسانها مؤثر می دانست و به یارانش توصیه می کرد تا در جایی مسکن گزینند که بتوانند از نعمت وجود همسایگان شایسته تری برخوردار شوند در حالی که امروزه شاهد هستیم که تنها چیزی که در انتخاب خانه به آن کم توجهی می شود مسأله همسایگان است. امروزه بیش از هر چیز ظاهر زیبای مناظر، مسافت آنها و مسائل کم اهمیت دیگر مد نظر افراد در انتخاب خانه می باشد که نتیجه آن نیز جز نارضایتی و عدم آسایش چیز دیگری نخواهد بود. یکی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله از ایشان پرسید ای رسول خدا تصمیم دارم خانه ای بخرم به نظر شما کدام محله را انتخاب کنم حضرت بدون آنکه محله خاصی را به او پیشنهاد کنند فرمودند "الجوار ثم الدار الرفیق ثم السفر" نخست همسایه سپس خانه نخست رفیق آنگاه سفر

همسایه بد
از آنجایی که انسان با همسایه خود سالها در یک محل زندگی می کند لذا ارتباط و برخورد زیادی با او پیدا خواهد کرد که هر چقدر این برخوردها جنبه نیکوتری به خود بگیرد انسان آرامش و سکونت بیشتری خواهد داشت و بالعکس اگر همسایه او حقوق دیگران را رعایت نکند زندگی برای او سخت و آزاردهنده خواهد شد.
امام باقر علیه السلام می فرمایند : یکی از چیزهایی که کمر انسان را خرد می کند همسایه بد است که اگر خوب ببیند پنهان می کند و اگر بدی ببیند افشاء می کند.
همانطور که در این حدیث ملاحظه شد یکی از امور مهم همسایه داری پنهان کردن سر و افشاء نیکیهاست که اگر مورد غفلت واقع شود بسیار آزاردهنده خواهد بود.

حرمت همسایه
اسلام برای همسایه حرمت زیادی قائل است تا جایی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در جایی میفرمایند : حرمت همسایه آدمی مثل نفس اوست که باید به او ضرر نرساند و در جایی دیگر میفرمایند : احترام همسایه مانند احترام مادر بر انسان لازم است. لذا باید توجه داشته باشیم که با حفظ حقوق همسایه حرمت او را پاس بداریم.

تقسیم همسایه از لحاظ حقوق
همسایگی مقتضی حقوقی است. بالاتر از حقوق برادری. در اسلام همسایه تمام حقوقی را که یک مسلمان دارد با اضافاتی دارا می باشد. از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده که همسایگان بر سه دسته اند :
1- همسایه ای که یک حق دارد.
2- همسایه ای که دو حق دارد.
3- همسایه ای که سه حق دارد.
همسایه ای که سه حق دارد، همسایه مسلمانی است که فامیل هم باشد او یک حق همسایگی دارد، یک حق مسلمانی و یک حق خویشاوندی. همسایه ای که دو حق دارد، همسایه ای است که فقط مسلمان باشد، او یک حق همسایگی دارد و یک حق مسلمانی. همسایه ای که یک حق دارد، همسایه مشرک است.

حقوق همسایه
حقوق همسایگان در اسلام از دقت و تعداد زیادی برخوردار است در اینجا با بیان چند حدیث برخی از این حقوق را متذکر می شویم. در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده است که : آیا می دانید حق همسایه چیست؟ اینگه اگر یاری خواست یاری اش کنی و اگر طلب قرض کرد قرضش دهی و اگر تو را طلبید در پیش او حاضر باشی و اگر مریض شد عیادتش کنی و اگر مرد جنازه اش را تشییع کنی و اگر چیزی به او رسید تبریکش گویی و اگر مصیبتی به او رسید تسلیتش دهی و بدون اجازه او ساختمان
خانه ات را از او بلندتر نکنی که راه باد را بر او ببندی و هنگامی که میوه ای خریدی آن را به او هدیه کنی و اگر هدیه نکردی در پنهان برایش ببر و آن را بوسیله فرزندت نفرست که فرزند او را ناراحت کند و بوسیله بوی غذایت او را اذیت نکن مگر اینکه از آن غذا برایش مقداری ببری.
امام صادق علیه السلام می فرمایند :
از ما نیست کسی که با همسایگانش خوش رفتار نباشد.

امام باقر علیه السلام می فرمایند :
در هر شهری که در آن کسی گرسنه بخوابد اهل آن شهر در قیامت مورد توجه خدا نخواهد بود.

امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق حق همسایه را بر ده قسم می شمارد :
1- در غیابش حقش را مراعات کنی
2- در حضورش اگرامش نمایی
3- اگر مورد ظلم قرار گرفت یاریش دهی
4- در اسرار او تجسس نکنی
5- زشتیهایش را پرده پوشی
6- اگر مطمئن شدی پذیرش نصیحت دارد او را در پنهان نصیحت کنی در اموری که به تو مربوط میشود.
7- در گرفتاریها او را به حال خود رها نکنی
8- لغزشهایش را ندیده بگیری
9- گناهانش را ببخشی
10- با او محترمانه معاشرت کنی





حقوق مالی همسایه
روایت است که در روز قیامت همسایه فقیر چنگ زند بر دامن همسایه غنی و گوید پروردگارا از او بپرس که چرا در به روی من بست و احسان خود را از من منع نمود چنین نیست که حق همسایه همین است که او اذیت نرسانی زیرا این مطلب اختصاص به همسایه ندارد بلکه حقی است که از برای همه ثابت است بلکه باید علاوه بر این با او به مهربانی و ملاطفت سلوک کرد و احسان خود را از او دریغ نداشت و آنچه به آن محتاج باشد و ما مالک آن باشیم از او مضایقه نکرده و او را مانند شریک در مال خود بدانیم.
ماعون چیست ؟
ماعون به معنی چیز کم است و بسیاری از مفسران معتقدند که منظور از آن در آنجا اشیاء جزئی است که مردم مخصوصاً همسایه ها از یکدیگر به عنوان عاریه یا تملک می گیرند مانند مقداری نمک، آب، آتش (کبریت) ظروف و مانند اینها، راوی عرض کرد که ما همسایگانی داریم که اگر چیزی به ایشان عاریه بدهیم می شکنند و ضایع می کنند در این صورت بر ما گناهی هست که به ایشان ندهیم؟ فرمود هرگاه چنین باشد گناهی بر شما نیست که به ایشان ندهید. و در حدیث دیگر فرمود حلال نیست منع کردن نمک و آتش از همسایگان.

لزوم رازداری
زیستن طولانی افراد در یک محل به تدریج موجب می شود که همسایگان از اسرار یکدیگر مطلع شوند. از طرفی آشکار ساختن اسرار مردم و فاش کردن عیوب آنان در نزد این و آن کار ناپسندی می باشد و مؤمن نباید در کار دیگران تجسس کند و دنبال یافتن عیب آنان باشد و اگر بر حسب اتفاق بر رازی آگاه شد باید آن را مخفی کند و مصداق این مثل که خدا می بیند و می پوشد و همسایه ندیده می خروشد، نباشد.




اجازه به هنگام ورود
از جمله حقوقی که همسایگان بر عهده یکدیگر دارند اجازه گرفتن به هنگام ورود به منزل یکدیگر و استیناس است.
ای کسانیکه ایمان آوردید داخل مشوید در خانه هایی که غیر خانه خودتان است تا آنکه دستوری طلبید و سلام کنید بر اهلش.


عواقب آزار همسایه
ضرورت رعایت حقوق همسایه را می توان از سفارش ائمه به حقوق ایشان در روایات متعددی به دست آورد علی علیه السلام در آخرین وصایای خود چنین می فرمایند :
از خدا بترسید، از خدا بترسید، درباره همسایگان که همواره مورد سفارش پیامبرتان بوده اند آن حضرت بقدری درباره آنان سفارش می کرد که گمان می بردم برای ایشان میراثی قرار خواهد داد یعنی دستور خواهد داد که همسایه از همسایه ارث ببرد. آزار رساندن به دیگران اعم از همسایه ها و غیر آنها از اموری است که قبل از هر چیز با فطرت آدمی ناسازگار است و هیچ عقل سلیمی آن را نمی پسندد. به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض شد فلان زن روزها روزه می گیرد و شبها به نماز می ایستد و صدقه می دهد ولی همسایه خود را نیز با زبانش می آزارد.

حضرت فرمودند :
خیری در او نیست او اهل آتش است.







آثار نیکی به همسایه
رفتار نیک همسایگان با یکدیگر می تواند سرچشمه برکات فراوانی باشد از جمله :
1- آرامش روانی و طول عمر : تقویت روحیه همکاری و تعاون در جهت پاکیزه و آباد نگهداشتن محیط زندگی یکی از این برکات است که خود آرامش روانی و طول عمر انسان را در پی دارد.
امام صادق علیه السلام در اینباره فرمودند : همسایه داری نیکو شهرها را آباد و عمرها را طولانی میکند.
2- ازدیاد روزی : همسایه داری نیکو روزی را زیاد می کند.
3- آمرزش گناهان : هرکس بمیرد در حالی که سه همسایه داشته باشد و همگی از او راضی باشند آمرزیده می شود.

نیاز به همسایه
همیشه در زندگی اوقاتی پیش می آید که انسان به کمک همسایه نیاز پیدا می کند در جایی که هیچیک از اقوام برای یاری به او حضور ندارند بنابراین چه خوب است که برخورد ما با همسایگان نیکو باشد تا در مواقع لزوم بتوانیم از آنها کمک بطلبیم.

تضاد و تزاحم بین همسایگان
تضاد و تزاحم نیز از پیامدهای زندگی اجتماعی است و وقتی گروهی با هم در یک محیط زندگی میکنند ممکن است بی مبالاتی و کم توجهی بعضی به آداب اسلامی، سبب سلب آسایش دیگران گردد و موجب آزردگی آنان شود و این خود زمینه ساز کدورتها و نزاعهای بعدی شود. در این صورت شایسته است طرفی که مورد کم لطفی همسایه خود واقع شده تا می تواند آزار همسایه را برای رضای خدا تحمل کند و چنانچه ناچار به نشان دادن واکنش شد بارویی گشاده و زبانی نرم به وی تذکر دهد به طوری که این تذکر موجب اصلاح وی شده و در ضمن رنجش خاطر او را هم در پی نداشته باشد.

 
فرهنگ آپارتمان نشینی در ایران
فرهنگ آپارتمان نشینی چیست؟
در واقع فرهنگ همسایه داری یا آپارتمان نشینی همان هنجارها و ارزشها و یا امور مادی است که برای افراد همسایه معقول و ارزشمند می باشد و افکار و احساسات و رفتار آنها را شکل داده و یا به نوعی تحت تأثیر قرار می دهد. این هنجارها همگی در ارتباط با برخورد با همسایگان می باشد که البته گاهی ممکن است هنجارها و ارزشهای افراد معقول و مطابق با شرع نباشند. به طور کلی از آنجایی که ما مسلمان هستیم و اسلام دین کاملی است و در تمام زمینه های فردی و اجتماعی برای انسانها دستوراتی دارد لذا هنجارها و ارزشهای مورد قبول ما بر طبق دستورات در رفتار ما تعیین پیدا کرده است زیرا واقعیت چیز دیگری را بیان می کند اما در هر حال دستورات اسلام در این زمینه مورد قبول عموم بوده و حتی مطابق قانون و در برخی موارد با کسانی که رفتاری ضد آن داشته باشند برخورد خواهد شد.

بررسی وضعیت کنونی
در زندگی آپارتمانی ایران فرهنگ خاصی حاکم است که تا حدودی از شرع و قانون نشأت گرفته است. اما متأسفانه بیشتر افراد آن را زیر پا می گذارند و موجب می شوند که حقوق دیگران ضایع و پایمال شود. منازل آپارتمانی به جهت ارتباط نزدیکی که خانه ها با یکدیگر دارند همچنین وجود خانه هایی فوق یکدیگرند مراعات حال همسایگان حالت ظریفتری به خود می گیرد. مثلاً از آنجایی که هر خانواده مستقلاً حق دارد که رفت و آمدهای خاص خود را داشته باشد باید دقت کند که این رفت و آمدها و مهمانیهای شبانه در اوقاتی نباشد که عادتاً دیگران در آن زمان مشغول استراحت هستند. چرا که رفت و آمد افراد روی پله ها سر و صدای زیادی را ایجاد می کند که مخل آسایش دیگران است. از سوی دیگر بلند صحبت کردن در راه پله ها عاملی است که غالباً به آن کم توجهی می شود و خود موجب آزار دیگران را فراهم می کند. برخی از افراد آنقدر صدای ضبط یا تلویزیون خود را بلند می کنند که در آسایش و آرامش دیگران ایجاد اخلال می کند. اخیراً دیده شده که برخی از اعضای آپارتمانها برای تبدیل خانه خود به سبک امروزی تصمیم به تخریب صورت قبلی خانه گرفته و به اصطلاح خود دیوار آشپزخانه را کوتاه می کنند و یا شومینه نصب می کنند که ماهها صدای گوش خراش تیشه و تبر گوش همسایگان را می آزارد.
از سوی دیگر خانواده های بچه دار نیز خود به نوعی موجب آزار دیگران می شوند چرا که کودکان آنها با بازی های پر سر و صدا و دویدن موجب آزار همسایه ها در طبقه پایین تر می شوند.
مشکل دیگر مسأله نظافت ساختمان است. از آنجاییکه همه ساختمانها مأمور مخصوص برای نظافت ندارند لذا در بسیاری از مجتمع ها مشکل جارو کردن و نظافت آپارتمان وجود دارد و افراد همکاری لازم را در این زمینه به عمل نمی آورند. حتی گاهی اوقات در آبیاری درختان نیز با یکدیگر مشکل دارند و هر کس این مسئولیت را به عهده دیگری می اندازد. البته مشکلات آپارتمان بسیار بیشتر از این است. ولیکن فرهنگ همسایه ها، محل آپارتمان و حتی نوع معماری ساختمان تا حدود زیادی در حل این مشکلات مؤثرند.


علل افت فرهنگ آپارتمان نشینی
همانگونه که قبلاً ذکر شد فرهنگ حاکم بر اندیشه ما فرهنگی اسلامی است و اسلام در تمام زمینه ها و خصوصاً برخورد به همسایه راهکارهای مناسبی ارائه داده است. اما اینکه چرا ما به این راهکارها عمل نمی کنیم دلائل مختلفی دارد. شاید مهمترین عامل عدم رعایت حقوق دیگران، بی اطلاعی از عواقب رعایت نکردن حقوق و حتی ناآگاهی نسبت به حقوق همسایه باشد. شاید رعایت این حقوق در جامعه از ضمانت کافی برخوردار نیست. لذا افرادی با وجود اطلاع از حقوق همسایگان نفع آنی را ترجیح داده و حقوق افراد را زیر پا می گذارند. البته علل و عوامل زیاد است اما ما در اینجا به برجسته ترین آنها اشاره کردیم. اما راهکارهایی در این زمینه به ذهن می رسد که می تواند در نهادینه کردن فرهنگ صحیح آپارتمان نشینی مؤثر باشد.






عوامل ارتقاء فرهنگ آپارتمان نشینی
این عوامل از مجموعه ای از کارهای فرهنگی و حتی قانونی تشکیل شده که به ذکر آن می پردازیم. شاید بهترین اقدام در این زمینه آگاه کردن افراد به حقوقی باشد که در شرع و قانون ذکر شده و با اجرای آن حقوق همسایگان از آزار یکدیگر در امان خواهند بود.
شیوه خاص ساختمان سازیها گاهی کاملاً اشتباه می باشد و به جای اینکه به آسایش افراد توجه شود به زیبایی آن پرداخته اند. از جمله قراردادن درهای رفت و آمد دو خانواده در کنج دیوار بطوری که اگر هر دو همزمان از خانه خارج شوند به یکدیگر برخورد خواهند کرد.
اگر ساختمانها طوری ساخته شوند که تأسیسات مربوط به آب و برق همسایگان با کنتور جداگانه ای نصب شود علاوه بر اینکه جلو اختلافات زیادی را می گیرد بلکه عده ای با مصرف زیاده از حق، خرج زائدی را بر مخارج سایر خانواده ها تحمیل نمی کنند.
برای نظافت آپارتمان می توان نوبت گذاشت تا در پاکیزگی محیط اختلالی ایجاد نشده و همه افراد نیز در این زمینه همکاری داشته باشند.
یکی از کارهای مؤثر و مفید در این زمینه تعیین مدیر ساختمان و تشکیل جلسات متعدد با حضور اعضای ساختمان است. مدیر می تواند فعالیت اعضاء را کنترل کرده و به آن انتظام بخشد. از طرفی با متخلفین برخورد کند.
جلسات منظم ماهانه و یا هفتگی با حضور تمام همسایگان می تواند آنها را با مشکلات ساختمان آشنا ساخته و وادار به چاره جویی در جهت حل آن نماید. مدیر ساختمان می تواند فردی مطمئن خارج از افراد ساختمان باشد که ماهیانه مبلغی که از طرف همسایگان به او پرداخت می شود و او در عوض هماهنگی امور ساختمان را به عهده می گیرد. حتی این مراقبت می تواند 24 ساعته و به نوبت با فرد دیگری صورت گیرد تا در ضمن ورود و خروج افراد نیز کنترل شود.
یکی از راهکارهای مؤثر برای وادارکردن افراد به رعایت حقوق همسایگان برخورد قانونی با فرد متخلف می باشد. البته در مرحله اول با تذکر و امر به معروف و در مراحل بالاتر با اطلاع دادن به پلیس می توان به مشکل پایان داد. در هر حال بهترین کار آگاه کردن افراد و تبلغیات در این زمینه است که میتواند توسط آموزش و پرورش و مربیان و روحانیون و خصوصاً صدا و سیما و ... صورت