شهرستان خلخال واقع در جنوب شرق استان اردبیل دارای سه اقلیم مدیترانه ای خشک و گرم، مدیترانه ای گرم و مدیترانه ای معتدل است. به علت کوهستانی بودن منطقه ، میزان بارندگی آن از سالی به سال دیگر متفاوت است. خلخال دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل و بسیار مفرح است.
ارتفاعات شرقی و کوهستانی تالش سرد و پربرف و کنار رود قزل اوزن گرم و مرطوب است. طول مدت سرمای این شهرستان بیش از پنج ماه است و برف سنگین زمستانی سبب بسته شدن جاده اسالم به خلخال در گردنه الماس می شود.
این شهرستان یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می یابد.
رشته کوه های تالش در شرق آن از شمال به جنوب کشیده شده است و مانند سدی بین دریای خزر و استان های گیلان و اردبیل قرار گرفته است به طوریکه برخلاف دامنه های شرقی در دامنه های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا و پوشش گیاهی انبوه و قابل توجهی ملاحظه نمی شود.
در این شهرستان رود مهم قزل اوزن و شاخه های آن مانند شاهرود، هروچای، آرپاچای و شنگ آباد به طرف جنوب جریان دارد و پس از جمع شدن در سد منجیل، در پایان به دریای خزر می ریزد.
● خلخال قبل از میلاد
بنا به نقل بعضی از منابع، مردم ناحیه خلخال، ممزوجی از قوم بزرگ ایرانی کاسیان یا کاسی با قوم آریایی ماد ها هستند.
از گفتار مورخان وزبان شناسان چنین پیداست که خلخال از زمان های بسیار دور و سالها پیش از میلاد مسیح(ع) وجود داشته و با این نام هم شناسایی می شده است.
آثار باستانی پیش از اسلام که در خلخال کشف شده است، مانند کوزه سفالی مربوط به دوران قبل از تاریخ که در سال ۱۳۴۳ کشف شد یا یک کارد از جنس مفرغ مربوط به هـزاره اوّل قبل از میلاد که در سال ۱۳۵۳کشف شد، نشانگر وجود این شهر در آن زمان و قدمت و باستانی بودن آن است.
زمین شناسان و باستان شناسان، غار معروف و دامنه شرقی کوه ازناو (آذنو) در ۵ کیلومتری خلخال که به «کوکاوان» معروف است و تپّه های قدیمی راه خوجین طولاش و بفراجرد را به دوره ساسانیان نسبت می دهند.
در برخی کتب آمده در این منطقه نظامیان و افسران ساسانی با پیمودن مسیر ها و صخره های تند آذنو مورد امتحان قرار گرفته و به درجه سپهبدی می رسیدند و سپس آیین سوگند ویژه به جا می آوردند.
راجع به اواخر قرن اول و اوایل قرن دوّم سّید جمال ترابی طباطبایی در کتاب «سکّه های اسلامی ایران» به سه نوع سکه منقش به لا اله الا الله، وحده لا شریک له و محمد رسول الله اشاره داردکه متعلق به سال های ۱۰۵و۱۴۵ هجری قمری هستند و می نویسد با توجّه به علائم و حروف اختصاری، محل ضرب این سکّه ها «آذربیجان» است و آذربیجان محلّی است بین تالش و خلخال و احتمالاً همان کوکاوان یا انگان امروزی باشد که بقایای آن هنوز در دامنه کوه آذنو (ازناو) و روستای طولاش باقی مانده است و شاید این شهر تا تاریخ ضرب سکّه ها و بعد از آن نیز باقی مانده است.
● آبشار نره گر
این آبشار در روستای اسبو از توابع بخش شاهرود شهرستان خلخال قرار دارد. بیشتر مردم این روستا به باغداری مشغولند و درختان باغ های آنها اغلب گردو است.
برای رسیدن به این آبشار، پس از گذر از داخل روستا باید مسیر صعب العبور حدود ۲ کیلومتر را طی کرد.
● روستای گردشگری کزج
روستای کزج جزو بخش خورش رستم خلخال است و در ساحل شرقی و در دامنه کوه مشرف به رودخانه قزل اوزن قرار دارد.
روستای گردشگری کزج جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان اردبیل و ۱۰ روستای دارای بافت با ارزش معماری سنتی در کشور است.
این روستا در ارتفاع ۱۲۵۰ متری از سطح دریا و به فاصله ۱۲ کیلومتری از مرکز بخش خورش رستم ( هشجین ) و ۵۷ کیلومتری از مرکز شهرستان خلخال واقع است. شغل اهالی روستا دامداری و کشاورزی بوده است.
به علت نزدیکی این روستا به ماسوله و شباهت زیاد بافت این روستا با ماسوله و بر اساس نظریه کارشناسی متخصصین، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سکنه این روستا هستند که در گذشته های دور به علت کوچرو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق، بخشی از جمعیت روستای کزج در آن منطقه ساکن شده و روستای ماسوله را به روش روستای کزج به وجود آورده اند .
طرح احیای این روستا با همکاری سازمان میراث فرهنگی با هدف آماده سازی برای پذیرش گردشگران آغاز شده و در اجرای آن با حفظ وضع موجود، تمام سطوح و جداره معابر روستا بدون تغییر و بازگشایی، سنگفرش می شود .
● حمام تاریخی نصر
این بنا متعلق به دوره قاجار است و در جوار رودخانه نورعلی?چای و در بافت بازار بنا شده است و معماری آن با تفاوت های جزیی از اصول کلی حمام های ایران پیروی می کند.
جرزها و دیوار های ضخیم این حمام به وسیله سنگ و آجر با ملات آهک ساخته شده است. پوشش سقف به صورت طاق و گنبد است که برای تبدیل زمینه مربع به دایره جهت اجرای گنبد از کاربندی استفاده شده است
از قوس های مورد استفاده در طاقهای این بنا می توان به پنج او هفت، کلیل، گهواره ای و کشکولی اشاره کرد.
این حمام در قسمت سربینه دارای نقاشی های زبیایی است که با چند لایه گچ و سیمان سفید پوشانده شده است . در حال حاضر پنج لایه تزیینی در این قسمت به چشم می خورد که فقط لایه نخست (اصلی) و لایه چهارم دارای ارزش هنری و تاریخی است. از دیگر تزئینات می توان به کاربندیهای اجرا شده در سربینه و گرمخانه حمام اشاره کرد.
● روستای گردشگری برندق
این روستا که یکی از روستاهای هدف گردشگری استان اردبیل است، در بخش خورش رستم و در میان دره ای سرسبز و چشم نواز قرار دارد. شغل اهالی روستا دامداری و کشاورزی است.
محصولات کشاورزی این روستا را گیلاس، آلبالو، انجیر، زردآلو، گردو، انگور شامل می شود.
همچنین طبیعت زیبای باغها، آبشار برندق که در نزدیکی روستا واقع شده، رودخانه زال که از وسط آن می گذرد و بنای تاریخی چهار گوش جلوه ای زیبا به روستای برندق بخشیده است .
● قلعه خشتی گیلوان
این قلعه در روستای گیلوان از توابع بخش شاهرود شهرستان خلخال در محوطه وسیعی که بدون پوشش گیاهی چشمگیری است، قرار دارد. این بنای زیبا دارای چندین برج است که به فواصل مختلف از همدیگر قرار گرفته اند که ارتفاع آنها بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی کاهش یافته و بازوهای آن کاملاً از بین رفته است.
دیوارهای قلعه نیز در برخی قسمت ها فروریخته و از بین رفته است ولی بقیه دیوارها سالم و پابرجا هستند. یکی از برج های قلعه در فاصله دورتر، در نقطه ای که احتمال حمله مهاجمان از طرف دره به قلعه می رفت، ساخته شده که تا حدودی بزرگتر از سایر برج ها است .
در کنار قلعه قبرستان قدیمی نیز وجود دارد که مربوط به دوره اسلامی است. مصالحی که برای ساخت این قلعه به کار رفته، خشت و سنگ است و به دلیل نمای خشتی آن که کمتر در قلعه های آذربایجان به چشم می خورد به این اسم معروف شده است. روشن شدن قدمت دقیق و هویت سازندگان قلعه نیازمند بررسی های کارشناسانه بیشتر در محل است.
● آبگرم گرمخانه
در روستای گرمخانه و حدود ۱۸ کیلومتری جنوب غرب خلخال، چندین چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که درجه حرارت آنها از ۳۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد متغیر است .
● غار هفت خانه
غار یئدی دام ( هفت خانه) در جنوب غرب شهر خلخال و شمال روستای گرمخانه و در ارتفاع حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریا و زیر کوه واقع شده است .
این غار در ۲۰ کیلومتری شهر خلخال قرار دارد و دسترسی به آن به وسیله جاده آسفالته که از کیلومتر ۱۶ جاده خلخال ـ هشجین به طرف روستای گرمخانه منشعب می شود، امکان پذیر است.
غار یئدی دام از هفت تالار کوچک (دام) که به ترتیب پشت سر هم قرار دارند، تشکیل شده است. این غار دارای دو دهانه ورودی است که دهانه اصلی رو به شرق قرار دارد. چهار تالار (دام) از این دهانه به سهولت قابل دسترسی است. ارتفاع این تالارها به طور متوسط بیشتر از ۳ متراست. ارتباط به بقیه خانه ها ار طریق راهرویی به طول ۴ متر و به عرض و ارتفاع ۷۰ و ۵۰ سانتیمتر که طرفین آن سنگ چینی شده ، امکان پذیر است.
● غار جلال آباد
غار جلال آباد در منتهی الیه جنوب شرق شهرستان خلخال در بخش شاهرود و در نزدیکی روستای جلال آباد، در ضلع غرب رشته کوه ماسوله داغ (تالش) و در ارتفاع حدود ۲۴۰۰ متری از سطح دریا واقع است .
فاصله غار جلال آباد از مرکز شهرستان خلخال، ۷۷کیلومتر است و پس از عبور از دهستان شال، در محل سه راهی گیلوان ماجولان از طریق جاده ماجولان که به ماسوله منتهی می شود، با پیمودن حدود ۲۵کیلومتر راه شوسه به روستای جلال آباد می رسیم و در این روستا پس از طی نیم ساعت پیاده روی غار در دامنه کوه قابل دسترسی خواهد بود .
● تفرجگاه اندبیل
تفرجگاه اندبیل که بیشتر به چشمه میرعدیل ) میرعدیل بولاغی) معروف است. در پنج کیلومتری شرق مرکز شهرستان خلخال، در محدوده روستای اندبیل و در کوهپایه های تالش قرار گرفته است. این تفرجگاه هر سال در فصول مساعد سال بویژه تابستان پذیرای مسافران و گردشگران بسیاری است.
این منطقه سرسبز و زیبا وعده گاه طبیعت گردان و علاقه مندانی است که هرسال در فصول گرم سال مسیر قدیمی و زیبای خلخال تا اسالم را با پای پیاده طی می کنند و زیبایی های آن استفاده کرده و لذت می برند .
آب چشمه میرعدیل بسیار گوارا و مطبوع بوده و بخاطر ظرفیت بالایی که دارد سرچشمه رودخانه ای با همین نام است که در پایین دست چشمه با ایجاد سد های مختلف و همچنین استخرهایی توسط اهالی، پرورش ماهی قزل آلا در آن رونق دارد .



● صنایع دستی
شاید از هر کس بپرسی که معروفترین صنایع دستی خلخال چیست بلافاصله نام جاجیم را به زبان آورد. جاجیم خلخال یکی از صنایع دستی صادراتی کشور است که شهرت جهانی دارد.
جاجیم بافی یکی از صنایع بومی و سنتی در منطقه شهری و روستایی خلخال می باشد که سابقه دیرینه دارد و نوعی صنعت دستی از بافت های داری به شمار می آید.
نحوه بافت جاجیم به این صورت است که بعد از تهیه مواد اولیه لازم و انجام رنگرزی و تاب آن، مراحل چله کشی انجام می شود. ترکیب و طراحی جاجیم به صورت نقوش و تخته ها و گل ها و اندازه ها در حالت چله کشی انجام می گیرد. جاجیم بافی حتماً دو نفر و یا سه نفر استاد کار و بافنده ماهر نیاز دارد. مواد اولیه جاجیم هرچقدر مرغوب و محکم باشد بافت جاجیم برای بافنده آسانتر می شود. جاجیم با مواد اولیه همچون پشم، ابریشم، کانوا و نخ کتان پنبه ای بافته می شود.
● سوغات خلخال
کسانی که به خلخال مسافرت می کنند اگر دست خالی از این شهر خارج شوند پشیمان خواهند شد.
این شهرستان سوغات ویژه ای دارد که شامل نان های روغنی (نزیک ـ تل تل ـ چای چورگی )، عسل طبیعی که به لحاظ بکر بودن و کوهستانی بودن منطقه مطمئناً یکی از غنی ترین و طبیعی ترین عسل های کشور است، فرآورده خاص عسل که ویژه شهر خلخال است و عبارتند از :
شیرعسل، هویج عسل و پرتقال عسل، شیرینی های محلی که البته پیدا کردنش سخت است و فقط در خانه ها پخته می شود، صنایع دستی همچون گلیم، جوراب های پشمی دستباف، شال، قالیچه و مهمتر از همه جاجیم که شهرت جهانی دارد و نیز انواع میوه ها (سیب، گلابی، زردآلو، هلو، انواع آلو، گیلاس، آلبالو، گردو، انگور، توت، خیار، کمبزه (خیرچا)، شاتوت و ریواس (اوشقون ) می شود.
● خورشت زغالا قیله
یکی از غذاهای سنتی شهر خلخال که از سال های دور پخته می شود خورش زغالاقلیه است که به جرات می توان گفت این غذا جز غذاهای ویژه این منطقه است . مواد اولیه اصلی این غذا شامل گوشت، زغال اخته خشک، گردو، لپه و سیر است و در کنار آن از میوه ها و سبزی ها به عنوان طعم دهنده استفاده می کنند.
● کشاورزی و دامداری
به طور کلی خلخال از مناطق کشاورزی، باغداری و دامپروری استان اردبیل است و محصولات عمده اش گندم، جو و حبوب، برنج، گردو، سیب، گلابی، انگور و پنبه است. خلخال با توجه به داشتن مراتع نسبتاً خوب از دامداری پیشرفته ای برخوردار است و انواع فرآورده های شیری مانند خامه، ماست، کره و پنیره و نیز پشم، پوست و عسل از عمده ترین تولیدات دامی این منطقه به شمار می آیند.
● محلات و اماکن مذهبی
محله های خلخال شامل قاضی لر، آشاقی کوچه، یوخاری کوچه، قلعه باشی، روشن محله، بازار، حمزه آباد، پوچ دیبی، خرابه حصار، ائیشنه کوچه و چول دره می شود و امامزاده سید دانیال(ع)، امامزاده روستای کالارو مقبره سید محمدآقا از اماکن مذهبی این شهرستان است.

بسیار منطقه زیبا و خوش آب و هوایی است
اگر از اسالم و تالش و خلخال عکس دارید لطفا پیوست کنید
با تشکر