باسلام و خسته نباشید

دورکهایم و آدورنو در کتاب «دیالکتیک روشنگری» گفته اند که «هر اندازه موقعیت صنعت فرهنگ مستحکم تر باشد، به همان نسبت سریع تر می تواند به نیازهای مصرف کننده پاسخ گوید و به تولید،کنترل و تنظیم این نیازها بپردازد». امّا مهم تر از جنبه های اقتصادی صنایع فرهنگی، جنبه های سیاسی و اجتماعی آن است که در نهایت به شکل گیری هویت ملّی ملّت های جهان منجر می شود.
دورکهایم و آدورنو در کتاب «دیالکتیک روشنگری» گفته اند که «هر اندازه موقعیت صنعت فرهنگ مستحکم تر باشد، به همان نسبت سریع تر می تواند به نیازهای مصرف کننده پاسخ گوید و به تولید، کنترل و تنظیم این نیازها بپردازد». امّا مهم تر از جنبه های اقتصادی صنایع فرهنگی، جنبه های سیاسی و اجتماعی آن است که در نهایت به شکل گیری هویت ملّی ملّت های جهان منجر می شود. غرب با شناخت دقیق و کامل این جنبه ها توانسته است اولاً گفتمان تجدد را با به وجود آوردن غیریت های هویتی به وجود آورد و تثبیت کنند، ثانیاً آن را فراگیر نماید و به سمت جهانی شدن سوق دهد. متأسفانه در کشور ما به صنایع فرهنگی، که یکی از ارکان مهم هویتی ملّت هاست، چندان توجه نشده است و در بعضی دوره ها و عرصه ها آن قدر که صنایع فرهنگی ما در خدمت به گفتمان مدرن عمل می کنند، هم جهت با فرهنگ ملّی و ریشه های هویتی ما نیستند. مقالۀ زیر در این خصوص پژوهش و نگارش یافته است.
هویت، به معنی «چه کسی بودن»، از نیاز طبیعی انسان به شناخته شدن و معرفی شدن به چیزی یا جایی ناشی می شود. این احساس نیاز به تعلق، نیازی ذاتی و اساسی است که در هر فرد وجود دارد. به عبارت دیگر باید گفت هویت تعریفی است که فرد از خود و وجود خود می کند، به پرسش هایی چون چیستم و چه می خواهم، پاسخ می دهد و از طریق آن به ابعاد شخصیت خود، نوعی هماهنگی و انسجام نسبی می بخشد و از نظر روانی و رفتاری در زمان و مکان موضوع یابی می کند. هویت وجه تمایز بین «من» یا «ما» با غیر و دیگری و احساسی است که تعلق فرد به کشور، جامعه یا مجموعۀ خاصی را نشان می دهد. تاریخ، منابع و سرنوشت مشترک از جمله ابعاد این هویت اند.باید توجه کرد که هویت ملّی مسئله ای انفرادی، شخصیتی و روانی نیست، بلکه پدیده ای جمعی است که به بنیادهای فرهنگی، تاریخی و اعتقادی ملّت مربوط می شود.
برای تمام ملّت های جهان، هویت ملّی اهمیت خاصی دارد. در واقع، هویت ملّی برای هر ملّتی، مانند روح برای بدن است که فقدان آن به منزلۀ مرگ آن ملّت خواهد بود. هویت ملّی، هم عامل همبستگی و شکل گیری روح جمعی در درون هر ملّتی و هم وجه مشخصه و معرفۀ آن در میدان ملل دیگر است. در واقع، قوام و دوام زندگی توأم با عزّت و آزادی هر ملّتی، به هویت ملّی آن در معنای عام و گسترده بستگی دارد؛ لذا تفسیرهایی که امروزه از هویت یا بحران هویت می شود و منظور از آن تعارضات ناشی از مدرنیته و شکاف میان نسل جدید و قدیم یا به طور کلی مشکلات نسل جوان است، به درستی بر بحث هویت ملّی منطبق نمی شود، بلکه بیشتر مقوله ای روان شناسانه یا جامعه شناسانه است.
البته نباید فراموش کرد که با ظهور شاهراه های اطلاعاتی (شکل گیری جامعۀ اطلاعاتی) و سیر آزادسازی بازارهای جهانی (در قالب سازمان تجارت جهانی) مشکلات عمده ای در برابر مبادلات فرهنگی آینده و چگونگی توزیع محصولات و کالاهای فرهنگی، و همچنین الگوهای رفتاری افراد به وجود آمده است. بنابراین نسل جدیدی از «مصرف کنندگان فرهنگی» در کشورهای صنعتی روبه توسعه در حال ظهور است. به علاوه امروزه صنایع فرهنگی تأثیر بسیار مهمی در تولید ناخالص داخلی اکثر کشورهای صنعتی دارند. در این کشورها صادرات کالاهای فرهنگی و تولیدات فکری افراد به مراتب مهم تر از صادرات کالاهای صنعتیِ متعارف است. اما متأسفانه صادرات فرهنگی، در کشورهای روبه توسعه، جایگاه شایستۀ خود را ندارد و اقتصاد آنها بیشتر بر صادرات مواد خامِ فاقدِ ارزش افزوده متکی است و این کشورها به راحتی از فرصت بالقوۀ صادرات محصولات فرهنگی و تولیدات فکری خود چشم می پوشند. همچنین نباید سهم بسزایی «خلاقیت ملّی» و صنایع فرهنگی داخلی در توسعۀ ملی را در کشورهای روبه توسعه فراموش کرد و در زمینۀ تدوین سیاست ها و استراتژی های حمایت از صنایع فرهنگی غفلت ورزید؛ چراکه تجدد غربی، با توجه به مبانی فلسفی و معرفتی اش، و نیز با حاکمیت اهداف و اصول بنیادین و راهبردی اش بر نظام اجتماعی، اینک به گفتمان غالب بر عصر جدید مبدل گردیده است و سلطه خود را بر نظام جهانی اعمال می کند.