صنایع فرهنگی و هنری ژاپن

هنرهاي ژاپني نه از پيوستگي و استمرار سبك‌هاي هنرهاي هندي برخوردارند و نه از تنوع گستردة هنرهاي چيني. سير تكامل هنر ژاپن، متأثر از عوامل خارجي گوناگوني بود اما در عين اين تأثيرپذيري، سنت‌هاي بومي ژاپني نيز همواره خودنمايي كرده‌اند. در اين ميان ميراث مشرق‌زمين به ويژه چين به نحو بارزي در تاريخ فرهنگ ژاپني بازتاب يافته است. هنر ژاپني در تمام مراحل تحول خود از هنر چين مايه گرفت. مواد و اسلوب‌هاي مورد استفادة هنرمندان غالباً چيني بودند و حتي مضمون‌ها نيز عمدتاً ريشة چيني داشتند.
(1) تاريخ و اساطير ژاپني و موضوعات ملهم از مذهب شينتو
(2) آيين‌ بودايي
افزون بر آن، ورود هنر غرب و برخورد آن با فرهنگ و هنر ژاپني، تأثيراتي در هنر ژاپن بر جاي گذاشت، اما آن‌چه كه در اين ميان جالب توجه است آن است كه هنر ژاپن، در برخورد و مواجهه با عناصر خارجي ـ چه اروپايي و چه چيني ـ هويتي مستقل براي خود مي‌ سازد. و با بهره‌گيري از سنت‌هاي بومي ژاپني، صورت و روحي جديد و متفاوت به هنر خود مي‌دهد. نتيجة آن، صورت‌هاي ويژه و منحصر به فرد از آثار هنر ملی خود همچون طومارهاي مکتب «ياماتوئه»(مکتب سنتی نقاشی ژاپن که در سده هشتم میلادی در شهری به همان نام رونق گرفت) و آثار چاپ دستی و باسمه ها ی رنگی است.
ياماتوئه
نوعي نقاشي طوماري روايي است كه موضوع عمدة آن، تجسم رويدادهاي زندگي است. طومارها گاه برحسب جريان وقايع به چند قسمت تقسيم مي شوند و هنرمند به منظور ايجاد ارتباط بصري ميان اجزاي تصوير و صحنه ها و به خاطر محدوديت طومار به دليل باريك و دراز بودن آن، تـــدابيري نــو مي انديشيد. قلم‌گيري‌هاي نازك و سريع، رنگ هاي تخت و غالباً درخشان، تجسم فضا از زاوية ديد بالا و آميختگي جلوه هاي طبيعت گرايانه و تزئيني از ويژگي هاي اين سبك است. در اغلب اين طومارها، شوخ‌طبعي، دقت روان شناختي و روايت گري پرشور نقاش ژاپني را مي توان تشخيص داد.
در هنر ژاپن، گرايش‌هاي گوناگون و گاه بسيار ناسازگار با هم را مي‌توان شناسايي و دنبال كرد. دو گرايش و نگاه مجزا از هم در هنر ژاپن قابل بررسي است.
يك گرايش مبتني است بر تقليد از طبيعت و طبيعت‌پردازي. هنرمند ژاپني جهان بيروني را آن‌چنان كه هست تجسم و بازنمايي مي كند.شيفتگي هنرمند ژاپني به طبيعت، اما متفاوت از برخورد هنر چين و تمايل آن به طبيعت گرايي است. در نظر هنرمند چيني، طبيعت بسيار گسترده و بي‌پايان و مظهر و نماد آرامش و ايستايي است. اما همين طبيعت در هنر ژاپن، ويژگي هاي صوري، تصنعي و تزئيني به خود مي گيرد و در نهايت راه به تفنن و شيوه گري مي برد. در هنر ژاپن ارزش معنوي تكنيك، اهميت شيوه‌گري، رنگ هاي بسيار درخشان و گيرا، پيچش ها، طرح ها و تركيب بندي هاي شگفت انگيز و به‌ويژه تمايل زينت گرايانه بسيار بيش از مضامين نومايه و مفاهيم ژرف و پويا، جلوه و نمود دارد.توانايي هنرمندان ژاپني در تقليد و صناعت، ارزش هاي هنري ژاپني را گاه تا حد تصنعي بودن پايين مي آورد و راه را بر خـــلاقيت هاي فردي مي بندد.
گرايش دوم در هنر ژاپني، گرايشي درون‌نگرانه و جزيره اي است و انگيزة خلاقي را در ظرافت و صور خيال شاعرانة بي همتا مي‌پرورد. روح اثر هنري در چنين آثاري از نظر بيننده، بيشتر و مشخصاً ژاپني است و بهره مندي آن از نگاه عارفانه و درون نگر فــرهنگ ژاپنــــي در كنار بهـــره گيري از سنت هــاي بومي، جلوة نمايان تري مي يابد.
باسمه های رنگی و چاپ های ژاپنی
از ديگر جلوه های ويژة هنر ژاپني، باسمه هاي رنگين و چاپ هاي ژاپني هستند
در سال 1516م، اياسو توكوگاوا (Iyasu Tokugawa) باسمه هاي ژاپني، نوعي هنر چاپي مرتبط با جنبش اوكيوئه(Ukio-e) است كه در اواخر سدة‌ هفدهم پديدار شد. اين واژة ژاپني به معناي «تصاوير دنياي شناور» يا «تصاوير دنياي گذران» است و به طور عام نام جنبشي در مردمنگاري ژاپني است كه هدف آن ارضاي ذوق عامه به خصوص قشرهاي پيشه ور و سوداگر بود. بازيگري، رايج ترين موضوعي بود كه همراه با گسترش تئاتر «كابوكي» در سدة هفدهم، به عرصة هنر تصويري راه يافت. صحنه هاي سيرك و شعبده بازي، چهرة بازيگران در نقش هاي معروف و روسپيان، از مهم ترين موضوع هاي اين گونه نقاشي بودند. از آن‌جايي كه جلوه هاي زندگي روزمره و فرهنگ تودة‌ شهرنشين در آن انعكاس مي يافت، مورد پسند طبقات ممتاز و فرهيختگان جامعه نبود. زيبايي شناسي خاص اين گونة هنري كه با فضاي تـزئينـي، طرح خطي و سطوح رنگي درخشان مشخص مي شود که ريشه در سنت تصويري ژاپني دارد.
نمایش کابوکی
از دیگر جلوه های هنری و کاربردی ژاپن می توان به نمایش کابوکی اشاره کرد.شهرت جهانی نمایش کابوکی به دلیل سبک درام و نوع لباس زینتی بازیگران آن است حروف کانجی کلمه کابوکی، به معنای آوازه خوانی، رقص و مهارت داشتن در این فنون هنری است و به همین دلیل است که کابوکی گاهی " هنر آوازخوانی و رقص" هم ترجمه شده است . حروف این کلمه، به دلیل اینکه از زبان چینی گرفته شده است مفهوم واقعی لغت را نشان نمی دهند
در کانجی صاحب نظران تئاتر ژاپن "مهارت Skill"به طور کلی به بازیگر تئاتر کابوکی اشاره می کند و خود لغت کابوکی از kabuku مشتق شده که به معنای "تکیه دادن" و یا " غیر معمول بودن" است پس کابوکی می تواند به مفهوم تئاتر پیشرو یا تئاتر عجیب هم باشد .تئاتر ژاپن تئاتری مبتنی بر حرکت و عمل نمایشی پر رمز و راز و سرشار از آیین هایی که ریشه در اساطیر کهن فرهنگ شرقی داردامروز کابوکی، هنوز نسبتاً محبوب باقی مانده است و تقریباً مشهورترین سبک تئاتر سنتی ژاپن محسوب می شود و بازیگران آن در تلویزیون و سینما نیز حضور دارند. حتی در انیمیشن های سنتی ژاپن نیز از مفاهیم کابوکی استفاده می شود. علاقه به کابوکی حتی به غرب نیز راه یافته است. بازیگران کابوکی تورهایی را در آمریکا و اروپا برگزار نموده اند و بعضی نمایشنامه نویسان غربی از مضامین کابوکی در آثارشان استفاده نموده اند. 

در 24 نوامبر سال 2005، یونسکو از کابوکی، به عنوان یکی از شاهکارهای معنوی میراث بشریت نام برد. .
در انتها می توان گفت تشویق مداوم و همه جانبه دولت ژاپن را باید عامل بسیار موثری در ادامه حیات صنایع دستی و دلگرمی صنعتگران آن دانست که از سال ۱۹۵۰ میلادی در چارچوب برنامه ثروت ملی زنده به اجرا گذاشته شد
ثروت ملی زنده اصطلاح متداولی است که به کسانی که سرمایه های فرهنگی غیر مادی را پاسداری می کنند اطلاق می شود. برای رسیدن به این لقب یا عنوان کمیته منتخب دولت صنعتگران زبده را برمی گزیند پس ازآن به این گروه امکانات کافی برای ادامی فعالیت و نیز انتقال تجربیات خود به دیگران داده می شود.برای آنها مقرری سالانه تعیین گردیده و در کلیه مراسم و نمایشگاههای فرهنگی بعنوان مربی سخنران و یا هنرمند در حال کار حاضر می شوند
در حقیقت اتخاذ این سیاست ناشی از اثرات منفی توسعه اقتصادی و صنعتی بر سنتهای گذشته ژاپن بود.البته همین وضعیت افراطی ناشی از قطع ارتباط با سنتها نوعی بی میلی را نیز در میان مردم نسبت به تولید انبوه کالاهای ماشینی پدید آورد که خود زمینه ساز حمایت از صنایع دستی گردید
در سال ۱۹۷۴ میلادی دولت ژاپن به منظور حمایت از صنایع دستی سنتی قانون خاصی را گذرانید.در همین راستا بررسی همه جانبه صنایع دستی در سطح کشورآغاز گردید و مقرراتی برای حفظ و نگهداری آن وضع شد.کمک مالی دولت به اجرای برنامه های کار آموزی حفظ و نگهداری مواد اولیه طبیعی برای تولید و بالاخره بهبود شرایط کارگاههای صنایع دستی از آن جمله است.

استفاده شده از کتاب خلاصه تاریخ هنر
نوشته پرویز مرزبان
انتشارات علمی فرهنگی کتیبه