مراحل شکل گیری جامعه مدنی
پس از آن که انسان از بربریت و زندگی وحشی ابتدایی خارج شد و به هر دلیلی جوامع انسانی را تشکیل داد، مفهوم جامعه مدنی در اندیشه سیاسی، اجتماعی و فلسفی او مطرح شده است و هر زمان قرائت های خاص، برداشت های جدید و نوعی تأویل گرایی در آن صورت گرفته است.
● برداشت های متفاوت درباره جامعه مدنی
در بررسی مفهوم جامعه مدنی، به تلقی ها و دیدگاه های گوناگونی برمی خوریم که در اینجا به طور مختصر به آنها اشاره می نماییم.
۱- جامعه مدنی به مثابه یک فرهنگ است، که این تلقی پس از رنسانس در غرب مورد توجه قرار گرفت. و جامعه مدنی را مثل جامعه ای دانسته اند که دارای آداب، رسوم، نهاد، ارزشها و هنجارهای خاص خود است و هر ملتی بخواهد آن را اجرا کند، باید مقید به آن آداب و رسوم باشد و همانند یک فرهنگ به جامعه مدنی معتقد باشد. از این لحاظ فرهنگ جامعه مدنی بیشتر با فرهنگ غربی هماهنگی دارد و در اینگونه فرهنگ ها و جوامع قابلیت اجرا شدن را داراست.
۲- جامعه مدنی به عنوان یک ایدئولوژی است، که در این دیدگاه جامعه مدنی از حالت فرهنگ خارج شده و ایده و فکری کلی است که با الزامات و ارکانی که دارد، به افراد جامعه آرمان و هدف و جهت مورد نظر را الهام می کند و این طور القا می شود که سعادت و پیشرفت جوامع در گرو تحقق ایده های جامعه مدنی است.
۳- جامعه مدنی به مثابه یک روش است، که در این رویکرد که امروزه نیز مطرح است، جامعه مدنی روش حکومت کردن است. که در این زمینه هر جامعه ای می تواند از روش جامعه مدنی بهره برد و در جهت نیل به اهداف و آرمان های اجتماعی و فرهنگی و نیز در نظر گرفتن ایدئولوژی آن جامعه از آن استفاده لازم و مناسب را ببرد.
● سیر تاریخی اندیشه جامعه مدنی
در طول تاریخ، جامعه مدنی در ۳ مرحله و به ۳ شکل گوناگون مصداق عینی یافته است:
۱- مرحله ماقبل دولت Pre-State; -قبل از پیدایش دولت، و بعد از ایجاد جوامع ابتدایی تا قرون وسطی تجمع های انسانی و انجمن های مختلفی برای تأمین نظم، امنیت و همبستگی های گوناگون وجود داشته است. در این مرحله، جامعه مدنی، زیربنا و دولت روبنا بوده است و همیشه زیربنا جلوتر از روبنا حرکت کرده است و همین موضوع باعث شده که جامعه مدنی، رشد کند و حتی فراتر از دولت مورد توجه قرار گیرد.
۲- مرحله مقابل دولت Anti-State; -در این زمان که پس از رنسانس و قبل از دوران مدرن بوده است، جامعه مدنیِ حوزه قدرت اجتماعی، تعدیل کننده بوده است و این قدرت، زمینه شکل گیری گروه های اجتماعی را برای مقابله با سلطه قدرت سیاسی فراهم آورده و جامعه مدنی را مقابل دولت قرار داده است.
۳- مرحله پس از دولت Post-State;
پس از دوران مدرن تا امروز، این مرحله از جامعه مدنی در غرب شکل گرفته است که جامعه ای فاقد سلطه ایجاد شده و جامعه مدنی عرصه ای است که ستیزه ها و کنش های اقتصادی، اجتماعی و عقیدتی و مذهبی از آن برمی خیزد و نهادهای دولتی وظیفه حل این تضادها و تعامل ها را دارند.