جهانی شدن وجهان سوم

جهانی شدن، مفهوم مشهور دهه 1990 به بعد و اندیشه ای کلیدی است که به کمک آن، جامعه بشری در هزاره سوم قابل درک خواهد بود. با این وصف، بخش اعظم بحثهای انجام گرفته درباره جهانی شدن، کاملاً انتزاعی بوده و شفافیت لازم را ندارد، ولی نویسندگان می کوشند از برخورد انتزاعی و غیر شفاف با مقوله جهانی شدن و جهان سوم بپرهیزند و به پدیده های عینی تر در این مورد بپردازند.
جهانی شدن را می توان روند تشدید روابط اجتماعی جهانی تعریف کرد که مکانهای دور دست را به گونه ای به هم پیوند می دهد که به موجب آن، رویدادهای محلی تحت تأثیر حوادثی با کیلومترها فاصله شکل می گیرد. همچنین، این ویژگی در پدیده جهانی شدن وجود دارد که سریعتر از گذشته، از وقایع اتفاق افتاده در دیگر نقاط جهان، آگاه می گردیم که خود در درک وسیعتر و درست تر ما از زمان و مکان تأثیر می گذارد. به این دلیل می توان گفت که جهانی شدن، پیوند نزدیکی با توسعه فناوری ارتباطات همچون تلویزیون و اینترنت پیدا می کند. اما با همه اینها، واقعیت توزیع نابرابر ارتباطات در جهان سوم، همچنان به قوت خود باقی است و نیز، توسعه مراکز اطلاع رسانی جهانی، به بهای فقیرتر شدن جهان سومِ فقیر، یا در واقع، توسعه نیافتگی بیشتر آن صورت می گیرد.
همان گونه که آندره فرانک، طرفدار جدی نظریه توسعه نیافتگی، می گوید توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی دو روی یک سکه اند. به اعتقاد فرانک، سرمایه داری غربی که سلطه جهانی پیدا کرده، از یک سو توسعه در غرب و از سوی دیگر، توسعه نیافتگی در شرق (جهان سوم) را موجب گشته است. در حقیقت، قدرتهای برتر جهانی، سایر کشورهای جهانی را به حاشیه رانده اند. فرانک توصیه می کند، تنها راه غلبه بر توسعه نیافتگی، گسست کامل از اقتصاد جهانی برای پیشبرد توسعه ملی است، اما از سوی دیگر این نظریه (توسعه نیافتگی) با نظریه های وابستگی متقابل جایگزین شده است که وابستگی به غرب را حفظ می کند. بنابراین، جهانی شدن، همچنان به توسعه نابرابرهای جهانی و توسعه نابرابر می انجامد نه چیز دیگر.
در جهانی شدن اقتصاد، توان دولت ملت های جهان سومی در کنترل ارز داخلی کاهش می یابد و اقتصادهای این کشورها به شیوه ای نابرابر به شبکه جهانی اقتصاد ملحق می شوند. حاصل چنین اقتصادی، تقویت عده ای و تضعیف عده دیگر خواهد بود. در این وضعیت، حتی شرکتهای چندملیتی هم، بخش اعظم سرمایه خارجی خود را نه در کشورهای جهان سوم بلکه در کشورهای سرمایه داری پیشرفته به کار می اندازند.
تلاشهای جهان سومیها برای تلفیق در سرمایه داری جهانی از طریق تعدیلهای ساختاری (سیاستهای تعدیل اقتصادی)، در عمل به تشدید فرمان برداری و سرسپردگی به کشورهای مرکز (غرب) و افزایش مهاجرتهای داخلی و برون مرزی منجر می گردد. سیاستهای مربوط به بهداشت نیز، اغلب به جای پیروی از منافع ملی، تحت تأثیر منافع و اقدامات مجموعه ای از سازمانهای جهانی، از قبیل بنگاه های فراملیتی قرار می گیرد. شرکتهای چند ملیتی در سطح جهان، به سازمان دهی امور تغذیه و دارو می پردازند، آن هم به شیوه هایی که به تضعیف بیشتر اقتصاد کشورهای فقیر و وابسته به تجارت، در زمینه های گوناگون چون محصولات کشاورزی می انجامد. به همین جهت، در آینده جهانی شدن، همچنان کشورهای جهان اول 50 درصد منابع انرژی جهان و کشورهای جهان سوم فقط 61 این منابع را مصرف می نمایند و نیز، کشورهای جهان اول، همچون گذشته، 80 درصد گازهای گلخانه ای و 90 درصد گازهای CFC جهان را که مخرب لایه اُزن هستند، تولید می کنند.
در جهانی شدن فرهنگ، اختاپوس امپریالیسم فرهنگی بر جهان سوم سایه می افکند که به جای برداشتن تفاوتها و اختلافهای محلی، در عمل با آنها کنار می آید؛ یعنی اختلافهای محلی را باقی می گذارد تا بتواند سلطه فرهنگی خود را تداوم بخشد. سلطه فرهنگی، واکنشهایی را برانگیخته است؛ مثلاً برخی از نویسندگان چون رونالد رابرتسون در 1994، رستاخیز اسلام گرایی را یک نیروی جهانی و در عین حال، غرب ستیز، دانسته و برخی دیگر، مانند ساموئل هانتینگتون در 1993، توجه فزاینده ای به خطر اسلام! و برخورد قریب الوقوع تمدنهای شرق و غرب داشته اند تا به این وسیله، ادامه حیات و تسلط جهان غرب را توجیه نمایند.
به هر حال، نویسندگان کتاب در مقدمه کوشیدند تا برخی از وجوه عمده مبحث جهانی شدن و ارتباط آن با جهان سوم را مشخص کنند. هدف نویسندگان آن بود که نابرابریهای موجود در نظم جهانی را نشان دهند و نیز بگویند جهان هنوز هم می تواند به صورت بخشهای مرکز و پیرامون (شمال و جنوب) باقی بماند. البته بخشهای مرکز و پیرامون احتمالاً به مرور زمان و در فرایند جهانی شدن دگرگون می شوند، اما نه در حدی که جلوی توسعه نابرابر گرفته شود. به اعتقاد ورسلی در 1984، پدیده جهان سوم، همچنان به قوت خود باقی می ماند و جهانی شدن تا جایی که وجود داشته باشد، دستاوردهای نابرابر در جهان امروز و فردا را به همراه دارد.