راهنماي عملي برنامه ريزي درسي
مقدمه
قديمي ها گفته اند وقت طلاست ولي در دنياي امروز كه با سرعتي شگفت انگيز به پيش مي رود وقت ازشمند تر از طلاست .
زمان ، گوهري يگانه و منحصر به فرد است كه به رايگان در اختيار بشر نهاده شده است و شايد همين ويژگي آن يعني رايگان بودن ، موجب شده است كه بسياري از مردم نسبت به زمان بي اهمييت بوده و از ان استفاده كافي نبرند .
زمان سرمايه اي است كه اگر مورد استفاده قرار نگيرد از دست مي رود ، اغلب ما از كمبود وقت مي ناليم اما آيا براستي مشكل ما كمبود وقت است ؟ مشكل اصلي كمبود وقت نيست بلكه نحوه ي استفاده از آن است . ، اين نوشته سعي دارد تا راهنمايي هاي لازم را در اين زمينه به زباني ساده به شما ارايه دهد .
براي استفاده از زمان شما نيازمند كسب عادات جديد و ترك عادات قديم هستيد .كار برنامه ريزي را به تعويق نيندازيد و پس از فراگيري اصول آن فوري اقدام كنيد. هر لحظه كه بدون برنامه ريزي مي گذارنيد. لحظه اي از عمر پر ارزش شماست كه تلف مي شود و برگشت پذير هم نيست .
هدف از برنامه ريزي تحت كنترل در آوردن زمان و استفاده مفيد تر از آن است . با برنامه ريزي صحيح مي توان به مقدار قابل توجهي در وقت خود صرفه جويي كنيد . و از وقت هاي اضافي خود براي انجام امور مورد علاقه خود استفاده كنيد.
هدف از برنامه ريزي جلوگيري عقب ماندن از كارها ، ياس و دل زدگي از كار درس و عدم اعتماد به نفس است .
برنامه ريزي يعني تهيه طرح و نقشه اي دقيق براي رسيدن به هدف خاص در كوتاهترين زمان ممكن با توجه به امكانات و محدوديت هاي خود بيش از سه دهه از زماني که شواب براي نخستين بار قلمرو و برنامه درسي را در شرف مرگ و نيستي خواند، مي‌گذرد. اين باور که شواب، به مثابه يکي از صاحب‌نظران برجستة رشته برنامه درسي، آن را ابراز مي‌کرد، همراه با عوامل و شرايط ديگر موجب وارد آمدن شوک و درنتيجه، خود يکي از افرادي بود که براي تحقق اين هدف بسيار تلاش کرد. از نظر وي، مبدا و منشا بحران ياد شده را مي‌بايست در تئوري‌زدگي يا رويارويي‌هاي بيش از حد نظري با پديده‌هاي برنامه درسي از سوي متخصصان برنامه درسي جست و جو کرد. بر اساس چنين باوري، وي بازگشت به صحنه عمل را رمز احياي مجدد رشته و بازيابي هويت از دست رفته معرفي نمود. بر اين اساس، هدف و رسالت اساسي رشته و متخصصان آن تصميم‌گيري سنجيده، معقول و متين در باره برنامه‌هاي درسي دانسته شده و براي چگونگي آن، شواب به ارايه نظريه‌اي که در حقيقت، تبيين فرايند تصميم‌گيري درباره برنامه درسي يا برنامه‌سازي است، پرداخت. اين نظريه در محافل علمي و حرفه‌اي تعليم و تربيت – به ويژه در مغرب زمين – مورد توجه فراوان قرار گرفت .
وازگان كليدي: برنامه ريزي درسي " راهنماي عمل " آموزش " نياز سنجي " دانش اموز " اصول " طراحي برنامه "
تعريف:
برنامه‎ريزي ايجاد يك مكانيزم هدايت منطقي عمليات و يا بهترين نوع استفاده از منابع و امكانات موجود (اعم از امكانات و منابع بالفعل يا بالقوه) در جهت تأمين هدفها (اساسي‎ترين نيازهاي جامعه) است». (پرونده 1356، ص 40).
امر برنامه‎ريزي در حوزه مسائل آموزشي بر عهدة برنامه‎ريزي درسي است. براي برنامه‎ريزي درسي نيز تعريفهاي گوناگوني ارائه شده است، از جمله:
«فعاليت عملي است كه با توجه به اصول و مباني علوم مختلفه و با در نظر گرفتن نيازهاي فردي و اجتماعي و احتساب مختصات شرايط و امكانات موجود در سطوح و ابعاد مختلف طراحي و اجرا گردد.» (پروند، 1356، ص 40)
« به وجود آوردن طرحي جهت آماده كردن مجموعه‎اي از فرصت‎هاي يادگيري براي افراد تحت تعليم»(سيلور، 1372 ،ص 40).
اين مجموعه فعاليت‌هاي هدفدار و نظام‌مند و روش‌مدار، خود، طي يك فرايند منطقي و منظم علمي، چارچوب محتواي آموزش در سطح برنامه‌هاي خرد و كلان آموزشي را طرح‌ريزي مي‌كند و چگونگي سازمان‌بندي محتوا را براي تحقق اهداف مشخص تعيين مي‌كند. بديهي است كه برنامه‌ريزي درسي در سطح كلان (يعني دوره‌ها و پايه‌هاي تحصيلي) تا سطح خرد (يعني يك ماده درسي خاص) نيز داراي چنين چارچوبي است . در اين حيطه، برنامه‌هاي درسي ويژه براي قشر خاصي از مخاطبان آموزشي، در هر دو سطح خرد و كلان ممكن است موضوعات مورد توجه باشند. مرور نظريه‌هاي برنامه‌ريزي درسي به ويژه نظريه‌هاي جديدتر و كاراتر، راهكارها و شيوه‌هاي اعمال نظريه‌ها در محيط‌هاي واقعي آموزش يعني مدارس و كلاس‌هاي درس، عوامل تشكيل‌دهنده محتوا، بحث تعادل روش و محتوا در برنامه‌هاي درسي، راهنماي تهيه و تدوين و يا تأليف محتواي آموزش در هر سطح، از طريق تهيه كتابهاي درسي و كمك درسي، نقش روش‌هاي ياددهي- يادگيري در تحقق اهداف، برنامه‌ها و به ويژه جايگاه و تأثير ارزشيابي در همان راستا، زمينه‌هاي عمده و مورد نظري است كه انتظار مي‌رود مورد توجه قرار گيرد.
اصول برنامه ريزي
برنامه‌ريزي براي سازمان به اندازه‌ي تنفس براي يك موجود زنده داراي اهميت مي‌باشد .
اصول برنامه‌ريزي
اصول پايه‌هاي منطقي وجودي يك برنامه‌ريزي هستند . (اصول راهنماي عمل به حساب مي‌آيد) .
1) اصل جامعيت
برنامه‌ريزي كه قصد ايجاد تغييرات و اصلاحات روي يكي از اجزاي درون سازمان دارد بايد متوجه آثار آن روي قسمت‌هاي ديگر باشد . چرا كه خرده سيستم‌ها درون يك سيستم كلي همواره در ارتباطند و بر هم تأثير دارند .
2) اصل مشاركت
برنامه‌ريزي مخصوص افراد رأس هرم نيست بلكه فرآيندي است كه مشاركت همگان را مي‌طلبد .
3) اصل تعهد
برنامه اگر از روي تعهد تهيه شده باشد و به دست افراد متعهد اجرا شود ، احتمال موفقيتش بيشتر است .
4) اصل واقع‌بيني
بايد اطلاعات دقيقي درباره‌ي واقعيات اجتماعي ، فرهنگي ، سياسي ، اقتصادي و ... جامعه در اختيار داشت .
5) اصل استمرار
برنامه‌ريزي فرآيند مستمر و پايان‌ناپذير است . (ارزشيابي فرآيند نه ارزشيابي محصول)
6) اصل توجه به نوآوري‌ها
با انجام پژوهش و مطالعه براي بهبود كيفيت و برآورده شدن انتظارات جديد مخاطبان برنامه در مفهوم برنامه پنج عنصر يا ركن اساسي نهفته است: هدف، روش، وسايل، عمل، ارزشيابي» (احمدي، 1350، ص . اين عناصر اركان اصلي يك برنامه را تشكيل مي‎دهند. به طور اساسي برنامه‎ريزي از دو مرحله مجزا ولي مربوط به هم طراحي و اجرا تشكيل شده است كه در مرحله طراحي نبايد به هيچ اقدام عملي دست زد، البته در مرحله طراحي، محاسبات و پيش بيني‎هاي لازم درباره ترتيبات اجرا و ضوابط ارزشيابي نيز مد نظر قرار مي‎گيرد. پس از پايان يافتن مرحله طراحي نبايد كار برنامه‎ريزي را تمام شده تلقي نمود بلكه بايد توجه داشت كه مرحله بسيار مهم و حساس برنامه‎ريزي يعني مرحلة اجراي برنامه طراحي شده هنوز در پيش رو قرار دارد و در مرحله اجراست كه نقاط ضعف و قوت يك برنامه آشكار مي‎شود و امكان شناخت نقايص و كمبودها در برنامه‎ ميسر مي‎گردد.
برنامه‌ريزي آموزشي و درسي و تفاوت آن‌ها با هم چيست ؟
برنامه‌ريزي آموزشي ، فرآيند تشخيص وضعيت موجود و مطلوب ، تعيين اهداف نظام آموزشي ، سياستگذاري ، تعيين شاخص‌ها و رويه‌ها ، تخصيص منابع و امكانات ، نيروها ، بودجه و روش تحقق آن اهداف ، برنامه‌ريزي آموزشي ناميده مي‌شود .
اما برنامه‌ريزي درسي عبارت است از فرآيند طراحي و تعيين اهداف ، محتوا ، فعاليت‌ها ، روش‌ها و ارزشيابي موضوعات مورد آموزش و ايجاد شرايط لازم براي يادگيري به منظور تغييرِ رفتار در يادگيرنده‌ها در راستاي دست‌يابي به اهداف نظام آموزشي مي‌باشد .
برنامه‌ريزي درسي بدون درك برنامه‌ريزي آموزشي امكان‌پذير نيست .
برنامه‌ريزي درسي مرحله‌ي عملي و عيني برنامه‌ريزي آموزشي است .
مراحل برنامه‌ريزي درسي از سه سطح تشكيل مي‌شود :
مرحله‌ي اول : قبل از عمل (تهيه‌ي طرح درس) آماده‌سازي ميز ، نيمكت و ...
مرحله‌ي دوم : مرحله‌ي فعال يا عملي برنامه‌ريزي تدريس يا آموزش به وسيله‌ي معلم و با استفاده از ...
مرحله‌ي سوم : ارزيابي (كار دانش‌آموز مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرد)
معمولاً‌ برنامه‎ريزي آموزشي و درسي در هر جامعه تحت يكي از دو نظام متفاوت ذيل انجام مي‎شود:
1- نظام برنامه‎ريزي متمركز، 2- نظام برنامه‎ريزي غير متمركز.
ما در اين مقاله بيشتر به مرحله‌ي فعال يا عملي برنامه‌ريزي تدريس يا آموزش به وسيله‌ي معلم و..... كه با طرح سولات زير شروع ميشود مي پردازيم .
از كجا شروع كنم؟چگونه برنامه ريزي كنم؟ از كجا بايد شروع كنم؟ چقدر وقت دارم؟ برنامه ريزي درسي چيست ؟ چرا براي مطالعه به برنامه ريزي نيازمنديم؟ يك برنامه ريزي خوب چه خصوصياتي بايد داشته باشد؟- چگونه مي توانيم يك برنامه ريزي خوب را طراحي كنيم؟
بر اين اساس تيلر ً‌مدل هفت مرحله‎اي ارائه نمود كه به وسيله ساير نويسندگان برنامه درسي مورد پذيرش قرار گرفت؛
«1- تشخيص نيازها
2- فرمول بندي هدفها
3- انتخاب محتوا
4- سازماندهي محتوا
5- انتخاب تجربيات يادگيري
6- سازماندهي تجربيات يادگيري
7- تعيين اينكه چه چيز را ارزشيابي كنيم و طرق و وسايل انجام آن» (Taba , 1962, p.12)
پوفام (Popham) و بيكر (Baker) از يك مدل چهار مرحله‎اي هدف – مرجع حمايت كرده‎اند:
«1- مشخص كردن هدفهاي عيني
2- سنجش مقدماتي
3- آموزش
4- ارزشيابي»(سيلور، 1372، ص 47 و 48)
وقتي ما در زندگي هدفي داريم و مي خواهيم براي رسيدن به آن هدف،كاري انجام دهيم،ناگزيريم كه مسيري را طي كنيم 0
انتخاب مسير ورسيدن به هدف مورد نظر ما ،بسيار با اهميت است؛چرا كه هم مي توانيم مسير پر پيچ خم وانحرافي را انتخاب كنيم و هم بهترين مسير را؛واين بستگي به ميزان علاقه ما به آن هدف و خواسته مان دارد0
اگر هدف ما كمرنگ باشد،شدت و ضعف مسير براي ما كم اهميت است و انگيزه اي براي رسيدن ما را مشتاق نمي كند؛اما اگر هدف ما بسيار ارزشمند باشد،راه دوم را انتخاب مي كنيم و براي رسيدن به آن از هيچ تلاش وكوششي دست بر نمي داريم و ميدانيم كه براي رسيدن به آن،سختي هايي رانيز بايد متحمل شويم ؛بنابراين، شور وشوق رسيدن به هدف، انگيزه تلاش كردن را در ما زياد مي كند 0
انتخاب مسير ،همان برنامه ريزي درست ومطلوب است؛يعني اگر ما هدف مشخص و معيني داشته باشيم و آن هدف براي ما بسيار ارزشمند باشد،شور وشوق رسيدن به آن ،اين انگيزه را در ما ايجاد مي كند كه چگونه براي پيمودن به بهترين نحو برنامه ريزي كنيم تا بهترين نتيجه را در راه رسيدن به هدفمان بگيريم؛بنابراين،«برنامه ريزيتنظيم راههاي هدفمندبراي رسيدن به هدف است0»بدون هدف، برنامه ررزي معنايي ندارد ؛همانگونه كه بدون انگيزه،هدف نيز معنايي ندارد؛پس براي رسيدن به هدف ،ابتدا بايد اهداف جزئي تر را طي كرد؛مثل پلكان يك پله كه براي رسيدن به آخرين پله بايد ابتدا از اولين پله شروع كرد «طبق تحقيقات انجام شده ،يكي از ويژگي هاي بارز انسان ،قدرت تفكر وانديشه است0انسان در طول زندگي خود ،هرگز از تفكر و انديشه جدا نبوده است وبا تفكر صحيح توانسته است به حل مسائل ومشكلات خود بپردازد و به رشد و تعالي نائل آيد»؛بنابراين، در طراحي برنامه درسي مي تواند با استفاده ازتفكر صحيح ،مسير رسيدن به هدف خود را اانتخاب كند0در برنامه ريزي درسي مي تواند به ردو صورت عمل كرد؛يا طراحي واستفاده از برنامه اي كه هدفمند ،سازمان يافته ودقيق است كه به شيوه منظم قابل اجراست و بر اساس زمانهاي مشخص تنظيم واجرامي شود ،ويا براساس ذهنيت افراد شكل مي گيرد و فرد با توجه به توانايي اش ،بدون در نظر گرفتن زمان مشخص شروع به مطالعه مي كند و بر اساس نياز خود ،به كارهاي تفريحي و استراحت مي پردازد ؛در هر صورت اين به خود شما بستگي دارد هر شيوه اي را كه با روحيه شما سازگار است ،برگزيده تا با اجراي آن ،بهترين وبيشترين نتيجه را به دست آوريد و به هدف خود دست يابيد 0در اينجا هدف ما اجراي نوع اول است0آنچه در طراحي برنامه ريزي درسي مؤثر است:
نكاتي كه در طراحي برنامه درسي خوب موثر است ، به شرح زير است:بررسي كتابهاي درسي:در انتخاب محتواي كتابهاي درسي بايد درباره مطالبي كه در برنامه گنجانده مي شود،تصميم بگيريد. ابتدا همه كتابهايي را كه بايد مطالعه شود ، گردآوري كنيد و درباره حجم انها ، سخت و آسان بودن آنها و مدت زماني كه به هر فصل و بخش اختصاص مي يابد ، نظر دهيد و تعيين كنيد كه به هر كدام در طول روز ، هفته و ماه، مي بايست چه مدت زماني براي تدريس اختصاص داده شود . توجه داشته باشيد كه در تنظيم وقت نبايد فقط به كتابهايي كه علاقه منديد، اهميت دهيد ؛ در اين گونه موارد ، منطقي فكر كنيد و براي كتابهايي كه محتواي آنها سخت تر است،زمان بيشتري را براي در نظر بگيريد . .
انعطاف پذيري
برنامه درسي را طوري طراحي كنيد كه امكان تغيير در آن باشد تا هنگام اجراي آن اگر احساس كرديد كه برنامه خيلي راحت و آسان و يا خيلي سخت و فشرده است، بتوانيد نواقص آنرا برطرف كنيد و با نظارت و بازنگري به ساماندهي مجدد آن بپردازيد؛ چرا كه انرژي شما در برنامه ريزي سخت و فشرده بزودي هدر مي رود و توان ادامه برنامه را نخواهيد داشت و در برنامه ريزي راحت و آسان، مدت زماني را كه بايد به تدريس مي پرداختيد، هدر مي دهيد و در واقع حداكثر استفاده را از حداقل زمان نمي كنيد و ممكن است كه براي ادامه تدريس، وقت كم بياوريد؛ بنابراين ، برنامه را به گونه اي طراحي كنيد كه امكان تغيرات لازم در آن امكان پذير باشد.
پشتكار و سختكوشي
پشتكار و سختكوشي در اجراي برنامه درسي؛ نشان دهنده انگيزه قوي شما براي رسيدن به هدف است؛ اما براي اينكه هميشه در طول اجراي برنامه مصمم باشيد، بايد قبل از اجراي آن خود را ملزم كنيد تا بر اساس برنامه عمل كنيد و در صورت عدم تعهد، خود را مجبور به جبران ان كنيد؛ يعني در ساعتهايي كه براي كارهاي غير قابل پيش بيني در نظر گرفته بوديد، تخطي خود را از برنامه جبران كنيد.
برنامه هاي غير درسي
در يك برنامه درسي خوب بايد به امور غير درسي نيز توجه داشته باشيد ؛ يعني مدت زمان كوتاهي را نيز به كارهاي غير درسي اختصاص دهيد؛ مثل مطالعات غير درسي، ، ورزش و هر چيز ديگري كه مورد علاقه تان است . توجه داشته باشيد كه با افراط در اجراي برنامه هاي غير درسي، در مسيرهاي انحرافي قرار نگيريد و از هدف اصلي و برنامه اصلي خود دور نشويد.
لازم است مدت زماني كه به برنامه هاي غير درسي اختصاص ميدهيد ،خيلي طولاني نباشد؛
برنامه ي درسي و تنظيم ساعات تدريس :
در واقع با توجه به جدول ساعات اخصاص يافته براي هر درس ،ميتواند بهترين برنامه رابراي خود تدوين
برنامه ريزي بلند مدت وكوتاه مدت: رعايت نكاتي كه در طراحي يك برنامه درسي توضيح داديم ،اساس تشكيل يك برنامه درسي خوب است0با رعايت اين نكات در برنامه روزانه ،اين نظم فكري در شما ايجاد مي شود كه بدانيد ابتدا بايد به چه كاري بپردازيد و به طور خودكار ،بدون هيچ گونه دغدغه اي ،وارد عمل مي شويد كه در اين راه داشتن طرح درس سالانه وروزانه ويك برنامه كلي ماهانه و سالانه ميتواند براي رسيدن به هدف كمك شاياني كند .
يكي دو هفته بعد از اجراي برنامه ،نتيجه حاصل از آن را بررسي كنيد تا بدانيد كه آيا در اجراي برنامه موفق بوده ايد يا خير و آيا به نقاط ضعف و قدرت خود پي برده ايد و بدانيد كه آيا از اجراي برنامه راضي هستيد يا نه. در صورت عدم رضايت ، در برنامه خود تجديد نظر كنيد و در صورت رضايتمندي مي توانيد بر همين اساس براي بقيه روزهاي هفته برنامه ريزي كنيد و با اجري برنامه روزانه و هفتگي مي توانيد براي يك ماه و ماههاي بعد نيز برنامه ريزي كنيد و بدين ترتيب ، برنامه كوتاه مدت و بلند مدت شما شكل مي گيرد .
موانع اجراي برنامه درسي :
موانع زيادي در اجراي صحيح برنامه درسي شما تاثير گذار است كه برخي از انها به شرح زير است:
نداشتن يك برنامه و طرح جامع كوتاه مدت وبلند مدت
-عدم تسلط بر موضوع هاي درسي.
- عدم شناخت نقاط ضعف و قوت خود و تلاش براي برطرف كردن انها .
- عدم اغتماد به نفس و تصورات منفي از توانايي خود .
- ضعيف و كمرنگ شدن هدف و انگيزه .
- خيالبافي ، سستي و
مولفه‌هاي برنامه درسي چگونه تاثير مي‌پذيرند؟
روش‌هاي تدريس، محتواي کتاب‌هاي درسي و ارزشيابي بر روي هم تاثير ميگذارند . نکته‌اي که مي‌توان بر آن تاکيد داشت و به آن اشاره کرد اين است که:
اين معلم است که براي آموزش و تدريس بايد از نمودهاي فناوري استفاده کند، بنابراين بايد روش‌هاي تدريس با رويکردهاي جديد را تجربه کرد، آنها را مستند کرد و نشر داد.
براي اينكه برنامه ي ما عملي شده ومارا به هدف اصلي برساند احتياج به يك نياز سنجي خوب داريم .
نيازسنجي
نيازسنجي مستلزم جمع‌آوري و بررسي اطلاعاتي است كه گروه برنامه‌ريزي د‌‌رسي از طريق آنها نسبت به وضع موجود‌‌ و د‌‌رك فاصله با وضع مطلوب، اهد‌‌اف و جهت‌گيري برنامه د‌‌رسي مورد‌‌ نظر را انتخاب و تعيين مي‌كند‌‌ زيرا هد‌‌ف اصلي هر برنامه د‌‌رسي تحقق بخشيد‌‌ن به نيازهاي فرد‌‌ و جامعه است كه گروه برنامه‌ريزي با مراجعه با پايگاه‌هاي اطلاعاتي مورد‌‌نظر نيازهاي اطلاعاتي را د‌‌ر زمينه‌هاي نظام اعتقاد‌‌ي و ارزشي، فلسفه اجتماعي و تعليم و تربيت مورد‌‌ قبول جامعه، سياست‌هاي كلي د‌‌ولت د‌‌ر زمينه‌هاي اقتصاد‌‌ي، اجتماعي، فرهنگي و آموزشي، د‌‌يد‌‌گاه‌هاي جامعه‌شناسي د‌‌ر ارتباط با وضعيت موجود‌‌ جامعه و نهاد‌‌ها و موسسات مختلف مانند‌‌ نهاد‌‌ خانواد‌‌ه يا مد‌‌رسه و نيازهاي فعلي و آيند‌‌ه جامعه متناسب يا خصوصيات و ويژگي‌ فرد‌‌ي و سني د‌‌انش‌آموزان و جمع‌آوري اطلاعات پيرامون مولفه‌هاي تاثيرگذار د‌‌ر برنامه‌ د‌‌رسي اقد‌‌ام نمايد‌‌.
كتاب درسي مهمترين رسانة آموزشي
فرآيند ياددهي و يادگيري در سيستم آموزشي از عوامل متعددي تاثير مي‎پذيرد كه از جمله مي‎توان به خانواده، معلم، كتاب، گروه همسالان اجتماع و وسايل ارتباط جمعي اشاره داشت، اما هنگامي كه بجز كتاب درسي، مواد درسي ديگري موجود نباشد و هنگامي كه ساير رسانه‎هاي در مورد علايق فراگيران رقابتي با كتاب درسي ندارند، در آن صورت كتاب درسي نقش محوري را به عنوان مهمترين رسانة آموزشي در طرح برنامه درسي پيدا خواهد كرد و برنامه‎ريزي اين رسانه‎ نقشي ويژه و اساسي در برنامه آموزشي مي‎يابد و اين مسئله همان واقعيتي است كه امروزه در كشور ما رخ داده است.
امروزه برنامه‎ريزي درسي تنها به برنامه‎ريزي كتابهاي درسي محدود شده و كتاب نيز به تنها طرح برنامه درسي مورد استفاده تبديل شده است. ضعف اين قبيل موقعيتها در كتاب درسي نيست، بلكه ضعف آن درعدم حضور و يا عدم توجه به يك طرح برنامه‎ درسي است كه مي‎تواند استفاده صحيح از كتاب درسي را در ارتباط با هدفهاي آموزشي تسهيل بخشد.
در چنين موقعيتهايي، طرح برنامه‌ درسي اگر بتوان آن را واقعاً به اين نام خواند، از الگويي پيروي خواهد كرد كه در آن : «1) هدفهاي نويسنده كتاب درسي اقتباس مي‎شود، 2) قلمرو و توالي كتاب درسي به عنوان الگوي برنامه ‎درسي مورد اقتباس قرار مي‎گيرد، 3) تدابير و استراتژي‎هاي آموزشي پيشنهادي كتاب مورد استفاده قرار مي‎گيرد، 4) ارزشيابي به صورت مجموعه‎اي از آزمونهاي مهارت فراگيران در كتاب درسي تبديل مي‎شود، در چنين موقعيتي آنچه كه به طور كلي فراموش مي‎شود، جنبه‎هاي طرح‎ريزي برنامه درسي توصيف شده در اين كتاب نظير: مطالعه يافته‎هايي كه در مورد فراگيران مورد نظر به دست آمده، ارتباط دادن هدفهاي كلي و برنامه‎ درسي به نيازهاي فراگيران و عوامل اجتماعي در حال عمل در جامعه، طرح‎بندي تدابير آموزشي در ارتباط با هدفهاي كلي فراگيران و تدارك بازخورد پيوسته در ارتباط با كارآيي فرصتهاي ياديگري فراهم شده مي‎باشد.» (سيلور، 1372، ص 40).
مدل بعنوان راهنماي عمل برنامه ريزي درسي
با توجه به مباحث مطروحه و مدلهاي متعددي كه درخصوص برنامه‎ريزي درسي بيان شده است، مي‎توان از ميان آنها مدلي را مطرح نمود كه در عين رعايت ضوابط خاص مطروحه در برنامه‎ريزي كتابهاي درسي و ملاكهاي مورد نظر، با شرايط موجود در آموزش و پرورش كشور ما تطابق بيشتري داشته باشد كه تجربيات شخصي نگارنده نيز از پياده شدن نسبي اين مدل در برنامه‎ريزي كتابهاي درسي مختلف، نشانگر موفقيت اجراي آن است. نقطه قوت اين مدل را بايد در توجه به عوامل و مراحل مختلف در امر برنامه‎ريزي درسي و بيان آشكار ارتباط آنها با يكديگر بدانيم. به اين ترتيب، علاوه بر اينكه روند برنامه‎ريزي و تاليف كتاب درسي از نظم و قاعده مشخصي پيروي خواهد نمود، زمينة تهية يك طرح كلي برنامة درسي را براساس نيازهاي واقعي مخاطبان فراهم مي‎سازد كه مي‎تواند استفاده صحيح از كتاب درسي را در ارتباط با هدفهاي آموزشي تسهيل بخشد
�
بيان اجمالي مدل
برنامه‎ريزي درسي به عنوان يك فعاليت داراي مراحلي است كه برنامه درسي را پديد مي‎آورند. «اين برنامه‎ريزي كه با سنجش نيازها و تعيين هدفها آغاز مي‎گردد، با تعيين روش (انتخاب، سازماندهي و ارائه محتوا) ادامه مي‎يابد و با تعيين شيوه‎هاي ارزشيابي به پايان مي‎رسد». (كيامنش و احمدي و موسي پور، 1374. ص 1). بر پايه اهداف و روشهاي تعيين شده در برنامه درسي نيز مسؤلان اجرايي آن را به مرحله اجرا مي‎گذارند كه ابتدا اين برنامه در مقياس كوچك اجرا مي‎گردد و پس از بررسي نتايج حاصله و رفع كاستيها به صورت سراسري اجرا مي‎گردد.
براي انجام هر يك از اين مراحل كميته‎هايي مركب از متخصصان مربوطه تشكيل مي‎شود كه وظيفه اصلي اعضاي اين كميته‎ها، در درجه اول اقدام به مطالعات و بررسيهاي دامنه‎داري در زمينه منابع گوناگون به منظور جمع‎آوري اطلاعات، آمار و حقايق مورد احتياج براي انجام صحيح و دقيق تصميم‎گيريهاست تا پس از تجزيه و تحليل اطلاعات به دست آمده و انجام بحثها و تبادل نظرها، كار را در آن مرحله انجام دهند. اطلاعات اصولي در اين زمينه به طور عمده از سه منبع اساسي به دست مي‎آيد: 1) طبيعت فراگيران تحت تعليم، 2) جامعه‎اي كه مؤسسات تربيتي را فراهم آورده و اداره مي‎كند، 3) دانش گردآوري شده موجود و در اختيار، براي تربيت فراگيران. (سيلور، 1372، ص 190). كار اعضاي اين كميته‎ها كاري مستمر است، زيرا ايشان مي‎بايست براساس بازخوردهاي اجرايي، در مراحل مختلف تجديد نظر و مطالعه نمايند
عنصر ارزشيابي
ارزشيابي عنصري مهم در مراحل برنامه‎ريزي درسي به شمار مي‎آيد و هيچيك از مراحل بي نياز از ارزشيابي نيست، در تمام مراحل، برنامه‎ريز درسي با انتخاب سر و كار دارد كه از طرفي بايد مناسبترين را انتخاب كند و از طرف ديگر بايد از انتخاب صحيح خود اطمينان يابد كه هر دو هدف را ارزشيابي برآورده مي‎سازد. در اين بخش بواسطه اهميت موضوع ارزشيابي، به طور مستقل به اين مسئله اشاره خواهد شد.
اگر چه سابقه تدوين كتاب درسي در ايران به بيش از يك قرن مي‎رسد، اما شواهد حاكي از اين است كه در اين نوع فعاليتها به اصول و مراحل برنامه‎ريزي درسي كمتر توجه شده و به ويژه ارزشيابي برنامه درسي جدي گرفته نشده است. ارزشيابيهاي به عمل آمده معمولاً به سنجش نگرشها درباره كتاب درسي از ابعادي خاص، محدود بوده‎اند.
بنابراين لازم است ارزشيابي از برنامه‎هاي درسي موجود (كه معمولاً محدود به كتاب درسي هستند) براي شناخت ضعفها و قوتهاي آنها و ارزشيابي از برنامه‎هاي درسي در حال تهيه براي دوري از خطاها و به صورت جدي مورد توجه قرار گيرد. گرچه ارزشيابي كتاب درسي جداي از ارزشيابي برنامه درسي صورت نمي‎گيرد، اما به دليل آن كه برنامه‎هاي درسي موجود در كشور عملاً به كتاب درسي محدود شده‎اند و اين نوع كتابها نيز قبلاً تهيه گرديده‎اند و اين نوع اطلاعات لازم در باب روند تهيه و تأليف آنها به طور كامل در دسترس نمي‎باشد، به ناچار براي ارزشيابي اين مواد به ارزشيابي كتاب درس بسنده مي‎شود.
در مدل ارائه شده به عنصر ارزشيابي توجه خاص مبذول شده است. از آنجا كه ارزشيابي در تمام مراحل برنامه‎ريزي درسي وجود دارد، در اين مدل نيز مراحل ارزشيابي به شرح زير مي‎باشد كه عمدتاً از طريق پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و تحليل محتوا قابل حصول‎اند:
- ارزشيابي نيازها و اهداف تدوين شده: سنجش ميزان واقعي بودن نيازها و سنجش اهميت فلسفي و تناسب روان شناختي هدفها، مورد نظر مي‎باشد كه اطلاعات لازم بايستي از متخصصان رشته‎هاي درسي، روانشناسي رشد و جامعه شناسي تربيتي اخذ شوند.
- ارزشيابي محتواي انتخاب شده: سنجش ميزان انطباق محتواي انتخاب شده با هدفهاي برنامه درسي در اينجا هدف اصلي است كه منابع اطلاع رسان براي اين نوع ارزشيابي متخصصان رشته‎هاي درسي و معلمان با تجربه مي‎باشند.
- ارزشيابي سازماندهي محتوا: اين مرحله به منظور اطلاع از ميزان به كارگيري اصول و معيارهاي سازماندهي محتوا به عمل مي‎آيد و نشان خواهند داد كه آيا اصولي مثل مداومت و وحدت صحيح بكار گرفته شده‎اند. منابع اطلاع رسان بر اين ارزشيابي، متخصصان برنامه‎ريزي درسي و معلمان با تجربه مي‎اشند. دراين جا پرسشهاي از اين قبيل مطرح مي‎باشند: آيا تقدم و تأخر مطالب به خوبي رعايت شده است؟ آيا مطالب به نحوي ارتباط يافته‎اند كه تقويت كننده يكديگر باشند؟ آيا مطالب يك برنامه درسي با ساير برنامه‎هاي درسي هماهنگي دارد؟
- ارزشيابي نحوه ارائه محتوا: هدف اين ارزشيابي آن است كه نشان دهد آيا روشهاي انتخاب شده براي ارائه محتوا مبتني بر اصول انتخاب شده‎اند و آيا قادرند هدفهاي مورد نظر را تحقق بخشند. اطاع رسانهاي اصلي دراينجا متخصصان برنامه‎ريزي درسي، متخصصان تدريس، متخصصان تأليف و معلمان با تجربه مي‎باشند.
- ارزشيابي برنامه درسي پيشنهادي: ارزشيابي برنامه درسي در واقع ارزشيابي مجموعه اجزايي است كه قبلاً به صورت مجزا ارزشيابي شده‎اند اما اكنون هدف سنجش وضعيت آنها به صورت يك كل متعمال است. دراين سطح از ارزشيابي مي‎توان به جاي برنامه درسي فقط كتاب درسي را مورد خطاب قرار داد. معلمان، دانش آموزان،مديران جرايي، اولياي دانش آموزان و متخصصان برنامه‎ريزي درسي مي‎توانند به عنوان اطلاع رسان مطرح باشند
نتيجه گيري
امور درسی یکی از مهمترین فعالیتهاست که اهمیت زیادی در سایر جنبه‌های زندگی دارد. بر این اساس انجام این فعالیت مهم به نحو احسن بطوری که نتایج خوب و عالی در بر داشته باشد اهمیت زیادی پیدا می‌کند. هیچ کاری بدون برنامه ریزی فعالیتی کامل نخواهد بود. بویژه مسائل درسی و تحصیلی بیشتری دارند، مدت زمان در آنها مهم است و ... .
روش‌هاي تدريس، محتواي کتاب‌هاي درسي و ارزشيابي بر روي هم تاثير ميگذارند پس دريك برنامه درسي براي برنامه ريزي درست همه ي اين موارد را بايد در نظر بگيريم .
براي رسيدن به يك برنامه ي درست وعملي بايد از يك مدل خاص علمي و نوين پيروي كرد.در اين صورت روند برنامه‎ريزي و تاليف كتاب درسي نيز از نظم و قاعده مشخصي پيروي خواهد نمود، كه اين مدل زمينة تهية يك طرح كلي برنامة درسي را براساس نيازهاي واقعي مخاطبان فراهم مي‎سازد كه مي‎تواند استفاده صحيح از كتاب درسي را در ارتباط با هدفهاي آموزشي تسهيل بخشد .
در حقيقت يك بر نامه ي در سي خوب همراه با عمل به ما در:
به روشن شدن اهداف کمک می‌کند. از اتلاف وقت جلوگیری می‌کند. . از اتلاف انرژی جلوگیری می‌کند.
توجه داشته باشيد كه براي به دست آوردن خواسته هاي خود ، بايد كمي بيشتر تلاش كنيد و براي مدتي متقبل سختي و زحمت شويد . همه آمدهاي موفق ، با تلاش سختي موفقيت رسيدند.
منابع وماخذ
- ابراهيمي علي ؛ برنامه ريزي درسي (راهبردهاي نوين)؛تهران: فكر نو؛1377 .
- تقي پور ، ظهير ؛ مقدمه اي بر برنامه ريزي آموزشي و درسي؛ تهران: آگاه ؛ 1383 .
- سيف، علي اكبر؛ روانشناسي پرورشي(روانشناسي يادگيري و آموزش)؛ تهران : آگاه، 1380.
- ملکي .حسن . برنامه ريزي درسي(راهنماي عمل) . تهران مدرسه . 1276
- كوروش فتحي،و اجارگاه، زهرا گويا، آقازاد‌‌ه، ابوالقاسمي، كامكاري/ طراحي و اعتباربخشي الگوي نيازسنجي برنامه د‌‌رسي (مد‌‌رسه‌محور)، فصلنامه نوآوري‌هاي آموزشي شماره 2، موسسه پژوهشي برنامه‌ريزي د‌‌رسي 1381

سلام
متشکرم
فقط متوجه نشدم در یک بحث جدی و علمی که برای مدرس ارسال نمودید این شکلک چه نقشی دارد؟

سلام

متشکرم
فقط متوجه نشدم در یک بحث جدی و علمی که برای مدرس ارسال نمودید این شکلک چه نقشی دارد؟

با سلام واحترام خدمت استاد محترم سرکار خانم خسروی من عذرخواهی می کنم از بابت شکلی که در متن آمده ولی بعضی مواقع در تایپ شیفت با حرف ک گرفته می شود این شکل ظاهر می شود ولی من باید توجه بیشتری می کرد که عذر خواهی می کنم .