تنخواه :
وجوهی است که بدون رعایت مراحل تفصیلی بودجه از محل اعتبارات مصوب در بودجه برای هزینه های جاری و عمرانی در نظر گرفته می شود .
تنخواه گردان :
کسی است که مبلغ تنخواه در عهده او پرداخت می گردد . تنخواه گردان به چهار صورت است
1- تنخواه گردان خزانه : بر اساس قانون مبلغی است معین که در هر سال مالی از محل حساب درآمد عمومی نزد بانک مرکزی دز اول همان سال به وزارت امور اقتصادی و دارایی داده می شود .
2- تنخواه گردان استان : وجهی است که خزانه از محل اعتبارات مصوب در پرداخت هزینه های جاری و عمرانی دستگاه های استانی در اختیار نماینده خزانه در استان قرار می دهد .
3- تنخواه گردان حسابداری : وجهی است که خزانه یا نماینده خزانه در استان برای انجام بعضی از هزینه های جاری و تعهدات قابل پرداخت سال های قبل در اختیار ذیحساب قرار می دهد تا در قبال حواله های صادره واریز و با صدور درخواست وجه مجددا دریافت گردد .
4- تنخواه گردان پرداخت : وجهی است که از محل تنخواه گردان حساب داری از طرف ذیحساب با تایید بالاترین مقام اجرایی و یا مقامات مجاز از طرف آنها برخی هزینه ها در اختیار واحدها یا مامورینی که به موجب ای قانون مجاز به دریافت تنخواه گردان می گیرد تا به تدریج هزینه های مربوط انجام می شود
نظارت بر بودجه :
نظارت بر بودجه نقش مهمی در رسیدن به اهداف پیش بینی شده در بودجه و برنامه های دولت دارد . هر چه بودجه بهتر تهیه گردد نظارت برآن نیز به نحو مطلوب تری انجام می شود .
نظارت بر بودجه در ایران به چهار طریق صورت می گیرد
1- نظارت مالی که نظارت وزارت تمور اقتصادی و دارایی است
2- نظارت عملیاتی که نظارت سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور است
3- نظارت قوه مقننه که نظارت دیوان محاسبات و نمایندگان مجلس است
4- نظارت قوه قضائیه
- نظارت مالی یا نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی : نظارت دارایی نظارت مالی است و بیشتر جنبه اداری دارد .بعد از ابلاغ بودجه مصوب اعتبار ، مبادله موافقتنامه ، تشخیص ، تامین اعتبار ، تعهد و .... طی می شود تا دستگاه اجرایی بتواند از اعتبار مصوب مربوط به خود استفاده نماید . این مرحله در واقع همان نظارت مالی وزارت امور اقتصادی است .
نظارت مالی وزارت دارایی از طریق ذیحسابان ، خزانه داری و کمیته تخصیص اعتبار به عمل می آید .
- نظارت عملیاتی یا نظارت سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور : نظارت سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور جنبه عملیاتی عملیاتی دارد و در حین اجرای طرح یا فعالیت صورت می گیرد . سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نظارت می نماید که آیا عملیات انجام شده بوسیله دستگاه اجرایی با موافقتنامه مبادله شده مطابقت دارد یا خیر ؟
- نظارت قوه مقننه : در کشورهایی که از نظام پارلمانی پیروی می کنند ، معمولا چنین نظارتی از وظایف قوه مقننه است و بدین منظور انجام می گیرد که بررسی گردد آیا اجرای بودجه مطابق قوانین و مقررات که مجلس تصویب نموده صورت گرفته است یا خیر ؟نظارت قوه مقننه در ایران به دو صورت است
1- نظارت قضایی : که بر عهده دیوان محاسبات است که مستقیما زیر نظر مجلس شورای اسلامی انجام وظیفه می نماید
2- نظارت پارلمانی : از طریق مجلس شورای اسلامی صورت می گیرد آخرین مرحله نظارت بر بودجه محسوب می شود . نظارت پارلمانی به دو صورت است
الف – رسیدگی به لاحیه تفریغ بودجه
ب- رسیدگی در قالب سوالات نمایندگان مردم در مجلس
- نظارت قوه قضائیه بر بودجه : قوه قضائیه در حدود وظایف خود بر حسن اجرای قوانین از جمله قانون بودجه کل کشور نظارت دارد .
نظارت قوه قضائیه بر عملکرد دستگاه های اجرایی علی الاصول از طریق سازمان بازرسی کل کشور انجام می گیرد .
روش های پیش بینی درآمد ها و برآورد هزینه ها :
الف – روش های پیش بینی در آمد
برای پیش بینی درآمدها روش های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها به قرار ذیل است
1- روش سال ناقبل آخر
2- روش حد متوسط
3- روش پیش بینی مستقیم
4- روش سنجیده منظم
ب- روش های برآورد هزینه ها
بودجه از لحاظ برآورد به هفت نوع تقسیم می شود
1- بودجه متداول ( سنتی )
2- بودجه ریزی افزایشی
3- بودجه برنامه ای
4- بودجه عملیاتی
5- بودجه ریزی به روش برنامه ریزی ، طرح ریزی و بودجه ریزی
6- بودجه ریزی بر مبنای صفر
7- بودجه منعطف یا متغیر