دوبيتي
قالب شعری است که از دو بیت با قافیه هایی در مصراعهای اول ،دوم و چهارم درست شده است.
- وزن دوبیتی: وزن دوبیتی معمولاً مفاعیلن ،مفاعیلن، مفاعیل است و با رباعی فرق دارد.
- روش تشخیص رباعی از دو بیتی : 1- وزن 2- موضوع
- دوبیتی را در فارسی ((ترانه)) هم می گویند.
- موضوع دوبیتی : موضوع دوبیتی عارفانه و عاشقانه است.
- دوبیتی را بهترین قالب شعری در نزد روستاییان خوش ذوق و خوش لهجه است.
- معروفترین شاعران دوبیتی گو: بابا طاهر عریان و فایز دشتستانی
- شکل گرافیکی قالب دوبیتی : دو بيت هم وزن است كه از نظر شكل قافيه همانند رباعي است .
نمودار دوبيتي :
..................* ......................*
.................. ....................*
نمونه:
ز دست دیده و دل هر دو فریاد هر آنچه دیده بیند دل کند یاد
بسازم خنجری نیشش ز فولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

رباعی :
"رباعی" از کلمه ی "رباع" به معنی "چهارتایی" گرفته شده است.
"رباعی" شعری است چهار مصراعی که بر وزن "لاحول و لاقوة الابالله" سروده می شود.
سه مصراع اول رباعی تقریباً مقدمه ای برای منظور شاعر هستند و حرف اصلی در مصراع چهارم گفته می شود.
قالبی ویژه­ ی شعرهای ایرانی است که چهار مصراع دارد و معمولا مصراع سوم آن قافیه ندارد. محتوای رباعی­ها بیشتر عارفانه، عاشقانه یا فلسفی است. خیام بزرگ­ترین رباعی سرای جهان است.

شکل رباعی

---

×

---

×

---

---

×

نمونه هایی از رباعی:
هر سبزه که بر کنار جویی رسته است ---- گویی زلب فرشته خویی رسته است
پا بر سر سبزه تا به خواری ننهی ---- کان سبزه ز خاک لاله رویی رسته است (خیام)


ترجیع بند :
غزل­ هایی است هم وزن با قافیه ­های متفاوت که بیت یکسان مُصرَّعی آن­ها را به هم می­پیوندند. به هر غزل یک «خانه» یا «رشته» و به بیت تکراری میان آن­ها «ترجیع» یا «برگردان» می­گویند.
قالب ترجیع بند ویژه­ی شعر فارسی است. درون مایه ­های ترجیع بند عشق، مدح و عرفان است.

شکل ترجیع بند

---

×

---

×

---

---

×

---

---

×

---

#

---

#

---

+

---

+

---

---

+

---

---

+

---

#

---

#
نمونه ای از ترجیع بند از دیوان سعدی
دردا که به لب رسید جانم

---

آوخ که ز دست شد عنانم
کس دید چو من ضعیف هرگز

---

کز هستی خویش در گمانم
پروانه ام اوفتان و خیزان

---

یکبار بسوز و وارهانم
گر لطف کنی به جای اینم

---

ورجور کنی سرای آنم
بنشینم و صبر پیش گیرم

---

دنباله کار خویش گیرم
زان رفتن و آمدن چگویم

---

می آیی و می روم من از هوش
یاران به نصیحتم چه گویند

---

بنشین و صبور باش و مخروش
ای خام، من این چنین در آتش

---

عیبم مکن ار برآورم جوش
تا جهد بود به جان بکوشم

---

و آنگه به ضرورت از بن گوش
بنشینم و صبر پیش گیرم

---

دنباله ی کار خویش گیرم
ای بر تو قبای حسن چالاک

---

صد پیرهن از جدائیت چاک
پیشت به تواضع است گویی

---

افتادن آفتاب بر خاک
ما خاک شویم و هم نگردد

---

خاک درت از جبین ما پاک
مهر از تو توان برید هیهات

---

کس بر تو توان گزید حاشاک
بنشینم و صبر پیش گیرم

---

دنباله ی کار خویش گیرم

مستزاد :
شعری است که به آخر هر مصراع آن واژه یا واژه­ هایی افزوده شود. افزوده­ های معنی مصراع پیشین و یا پسین خود را کامل می­ کنند.

هرکه گدای در مُشکوی توست پادشاست
شه که به همسایگی کوی توست چون گداست


قطعه : شعری است حداقل دو بیت که معمولا مصراع­های زوج آن هم قافیه است. محتوای قطعه بیشتر اخلاقی، اجتماعی، آموزشی و تعلیمی، مدح و هجو است.
شکل قطعه

---

---

×

---

---

×

---

---

×

---

---

×

"قطعه" شعری است که معمولاً مصراع های اولین بیت آن هم قافیه نیستند ولی مصراع دوم تمام ادبیات آن هم قافیه اند. طول قطعه دو بیت یا بیشتر است.
قطعه را بیشتر در بیان مطالب اخلاقی و تعلیمی و مناظره و نامه نگاری بکار می برند. قدیمی ترین قطعه ها مربوط به ابن یمین است و از بین شاعران معاصر پروین اعتصامی نیز بیشتر اشعارش را در قالب قطعه سروده است. پروین اعتصامی مناظره های زیادی در قالب قطعه دارد از قبیل مناظره نخ و سوزن، سیر و پیاز و ......

شکل تصویری قطعه به شکل زیر است:
علت اسم گذاری قطعه این است که شعری با قالب قطعه مانند آن است که از وسط یک قصیده برداشته شده باشد و در واقع قطعه ای از یک قصیده است.
نشنیده ای که زیر چناری کدوبنی

---

بررست و بردمید بر او بر، به روز بیست
پرسیدازچنار که توچند روزه ای؟

---

گفتا چنار سال مرا بیشتر ز سی است
خندید پس بدو که من از تو به بیست روز

---

برتر شدم بگوی که این کاهلیت چیست؟
او را چنارگفت که امروز ای کدو

---

باتو مراهنوز نه هنگام داوری است
فردا که بر من و تو وزد باد مهرگان

---

آنگه شود پدید که نامرد و مرد کیست!!! (انوری)

مُسَمَّط :
شعری است که از رشته ­های گوناگون پدید می­آید. قافیه­ ی رشته­ ها متفاوت است و در هر رشته همه­ ی مصراع­ ها به جز مصراع آخر هم قافیه­اند. به هر بخش رشته می­گویند و به مصراع آخر هر رشته، بند گویند. در ضمن تمام بندها با هم هم قافیه می­باشند.
شکل مسمط

---

+

---

+

---

+

---

+ رشته

---

+

---

# بند

---

×

---

×

---

×

---

× رشته

---

×

---

# بند