ارتباطات سیاسی، انتقال اطلاعات سیاسی از یک بخش نظام سیاسی به بخشی دیگر و میان نظام‌های اجتماعی و سیاسی است و در این میان، فناوری‌های نوین ارتباطی مؤثرترین و کارآمدترین مجرای انتقال این اطلاعات هستند؛ اطلاعاتی که به شهروندان توانایی فهم و درک رویدادها و روندهای سیاسی و تصمیم‌گیری برای اتخاذ بهترین مشی سیاست‌ورزی و کنشگری را می‌دهد. تحقق دموکراسی به میزان توانایی مردم به داوری دربارة مشی سیاسی نمایندگانی که می‌خواهند داشته باشند و نیز به داوری آن‌ها درباره این که آن نمایندگان به وعده‌هایی که می‌دهند عمل می‌کنند یا نه، بستگی دارد. امکان این داوری‌ها در وهله نخست بستگی به اطلاعات و اخبار و در وهله دوم به دانش، فرصت و مهارت تبدیل این اطلاعات به یک ارزیابی معتبر دارد.
هر کس که امروز دغدغة ترویج «دموکراسی» را دارد باید به راه‌های تازه‌ای برای تشویق گفت‌وگو و تبادل نظر میان شهروندان و ساختن پل‌های ارتباطی میان حاکمان و شهروندان بیندیشد. فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در این خصوص حائز اهمیت اند. این فناوری‌ها ابزارهایی هستند که می‌توانند راه‌های نوینی به سوی گشودگی و گفت‌وگو و تحقق دموکراسی نیرومند بگشایند.
به باور بسیاری از اندیشمندان، حوزه عمومی جدیدی از دموکراسی ارتباطی- الکترونیکی به واسطه فناوری‌های نوین اطلاعاتی به وجود آمده است. لذا کسانی که به حوزه‌های سیاسی و فرهنگی آینده علاقه‌مند هستند باید از نقش مهم حوزه‌های عمومی جدید آگاه باشند و در این حوزه‌ها فعالیت کنند.
می‌توان حیات‌بخش بودن و معتمد بودن دموکراسی ارتباطی- الکترونیکی را در شکل جدید حوزه‌های عمومی و فضای ارتباطی- الکترونیکی نشان داد. چنین فضایی بسیار مشارکتی‌تر از فضای تلویزیونی و نیز صنعت فرهنگ رسانه‌ای است. این فضای ارتباطی- الکترونیکی متنوع‌تر و سرزنده‌تر از فضاهای فرهنگی ـ عمومی معاصر است.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین کانون‌ها و قلمروهای فعالیت فناوری‌های نوین ارتباطی بویژه اینترنت، قلمرو ارتباطات سیاسی و بویژه انتخابات و مبارزات انتخاباتی است. اینترنت با دارا بودن ویژگی‌هایی چون تعاملی بودن، جمع‌زدایی، تمرکززدایی و عدم محدودیت مکانی و زمانی، مهم ترین و تأثیرگذارترین فناوری نوین ارتباطی در عرصه ارتباطات سیاسی است که گونه‌های تأثیرگذاری آن در این عرصه را می‌توان چنین برشمرد:
• 1. اطلاعات و آگاهی شهروندان را افزایش می‌دهد
شهروندان با دسترسی به مجموعه‌ای بی‌نهایت از اطلاعات از طریق اینترنت می‌توانند گزینش فعالانه‌ای در حوزه سیاست انجام دهند و با گسترش مجاری دریافت اطلاعات، به اطلاعات رادیو و تلویزیون بسنده نکنند. در واقع شهروندان با گزینش و انتخاب اطلاعات، به مخاطب فعال تبدیل می‌شوند.
از آنجایی که تصمیم‌گیری آگاهانه و عقلانی در گرو داشتن اطلاعات وسیع و ارزیابی دقیق وضعیت سیاسی است، اینترنت با ایجاد و تسهیل اطلاعات، به توانمندسازی شهروندان کمک می‌کند.
• 2. استراتژی‌های ارتباطی کنشگران سیاسی را گسترش می‌دهد
احزاب، گروه‌ها و کاندیداها با حداقل هزینه امکان می‌یابند دیدگاه‌های خود را به اطلاع عموم برسانند و به عبارتی، تریبونی جهانی در اختیار داشته باشند. همچنین دسترسی کنشگران به مردم مستقیم است و دروازه‌بانان و گزینشگرانی که در رسانه‌هایی چون روزنامه، رادیو و تلویزیون وجود دارند، در اینترنت به چشم نمی‌خورند، لذا اخبار و اطلاعات با تحریف و دستکاری کمتری در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.
• 3. فرایند بسیج سیاسی را تسهیل می‌کند
اینترنت فرصت‌های لازم را برای افراد و گروه‌هایی که منافع مشترک دارند، فراهم می‌کند تا با پشت سر گذاشتن موانع سیاسی و جغرافیایی، به اطلاع‌رسانی و اظهار نظر بپردازند و برای حضور و عمل سیاسی، دست به بسیج سیاسی بزنند. بویژه اقلیت‌های قومی، جنسی و... می‌توانند با راه‌اندازی تشکل‌ها و اجتماعات مجازی، یک تریبون جهانی برای خود فراهم کنند و دست به واکنش بزنند. به واسطه مجاری ارتباطی اینترنتی، کنشگران سیاسی بر حاکمان و سیاستمداران و فرایند تصمیم‌گیری‌شان تأثیر می‌گذارند. به عبارتی تکنولوژی های نوین ارتباطی - اطلاعاتی به افرادی که دارای منافع مشترک هستند فرصت می‌دهد با وجود فاصله یا موانع اجتماعی، با هم در تماس باشند. انسان‌ها می‌توانند از طریق تریبون‌های جهانی مبتنی بر منافع محدود، از حصار جغرافیا یا محدودیت مکانی‌خلاص شوند.
• 4. بر ارتباطات درون‌سازمانی احزاب و گروه‌ها تأثیر می‌گذارد
ویژگی بارز تلویزیون این است که با تمرکز بر کادرهای مرکزی احزاب، اهمیت فعالیت‌های انتخاباتی محلی را کاهش می‌دهد. به این معنا که رده‌های پایین‌تر احزاب و گروه‌ها در محدوده‌های جغرافیایی پیرامونی و شهرستان‌ها، فرصت چندانی برای اظهار نظر و تأثیرگذاری بر فرایند تصمیم‌گیری ندارند. در نتیجه، همه چیز در حزب متمرکز می‌شود و مردم در حاشیه قرار می‌گیرند. مطالعات نقش تلویزیون در ارتباطات سیاسی نشان می‌دهد که تلویزیون اهمیت فعالیت‌های انتخاباتی محلی را کاهش داده و فعالیت‌ها را به کارکنان مرکزی حزب انتقال می دهد. این مسئله به تحرک فزاینده احزاب و حاشیه‌ای شدن توده مردم منتهی شد. ولی اینترنت این وضع را دگرگون کرد و این امکان را فراهم آورد که مردم و هواداران نسبت به آنچه رهبران احزاب و گروه‌ها انجام می‌دهند، اطلاعات بیشتری کسب کنند و ضمن اظهار نظر و مخالفت، نخبگان سیاسی را به پاسخ‌گویی وادار سازند. خلاصه این که، اینترنت قدرت را میان نخبگان و مردم توزیع و به تمرکز زدایی کمک می‌کند.
• 5. هزینه‌های ارتباطات سیاسی را کاهش می‌دهد
به طور سنتی، دامنه مشارکت و فعالیت در زمینه سیاسی و مشارکت‌ سیاسی به خاطر موانع زمانی، مکانی و مالی محدود بود. با ورود اینترنت، هزینه‌های ورود به حوزه عمومی پایین آمد و مبادله ایده‌ها کمتر وابسته به منابع مالی و پولی شده است. به عبارتی، احزاب و کنشگران سیاسی از طریق اینترنت و با حداقل هزینه می‌توانند با مردم ارتباط برقرار کنند. بنابراین اینترنت سطح مشارکت سیاسی را در جامعه افزایش می‌دهد.
اینترنت با تقلیل محدودیت‌های زمانی و مکانی، هزینه‌های مربوط به ریسک سیاسی را نیز کاهش می‌دهد و امکان موضع‌گیری سیاسی با خطر پذیری کمتر را فراهم می‌کند.
• 6. سطح تعاملات و تبادلات میان افراد را افزایش می‌دهد
اینترنت با افزایش سطح تعاملات و تبادلات سیاسی، باعث شکل‌گیری نوعی فعال‌گرایی سیاسی در جامعه می‌شود به این معنا که اعلام موافقت یا مخالفت با یک مسئله و رویداد سیاسی توسط شهروندان در فضای مجازی، احساس خوب و مثبتی از توانمندی‌ سیاسی برای این کنشگران فراهم می‌کند؛ زیرا شهروندان احساس می‌کنند آزادانه‌تر می‌توانند وارد عرصه سیاسی شوند.
اینترنت به مفهوم و حس دخالت بازیگران، حداقل به دو دلیل شدت می‌بخشد: الف. مردم احساس می‌کنند که بیش از شیوه‌های ارتباط سنتی وارد بازی می‌شوند. ب. اینترنت بر سازمان و تشکلی که آن را به کار گرفته است، احساس یک عامل کارآمد و قدرتمند را می‌بخشد که قادر است در محیط زندگی‌اش تأثیرگذار باشد. اینترنت هم‌چنین امکان شکل‌گیری هویت جمعی را فراهم می‌کند. افراد از طریق تعاملات و تبادلات مبتنی بر شبکه، درک بهتری از آنچه در آن اشتراک نظر دارند به دست می‌آورند. علاوه بر آن، اینترنت احساس تعلق به یک گروه خاص یا احساس تعلق به یک اجتماع ویژه را برای مردم فراهم می‌کند.


آثار بالقوه اینترنت بر ارتباطات سیاسی و مشکلات و چالش های ناشی از آن را می‌توان در جدول زیر نشان داد.

تأثیر بالقوه اینترنت بر ارتباطات سیاسی منافع بالقوه مشکلات و چالش‌ها
1. تأثیر بالقوه اینترنت بر ارتباطات سیاسی 1.دسترسی ساده به تولید اطلاعات،
دسترسی عموم به اطلاعات 1. اضافه بار اطلاعاتی
2. ارتباط مستقیم میان فرستنده و دریافت‌کننده 2. دور زدن دروازه‌بانها 2. فقدان میانجی‌هایی که می‌توانند کارکرد انتقادی داشته باشند
3. گزینش توسط دریافت‌کنندگان 3. دسترسی به اطلاعات مورد نظر 3. نقض حریم شخصی
4. سرعت اطلاعات 4. روز‌آمدسازی اطلاعات 4. هزینه نگهداری سیستم‌ها، کمبود وقت
5. قابلیت‌های تعامل
(ارتباطات یکسویه نیست) 5. امکان بازخورد از طراف گیرنده، دریافت اطلاعات مورد نیاز 5. حریم خصوصی
6. بُعد جهانی (اینترنت رسانه‌ای جهانی است) 6. تنوع منابع 6. تنازعات یا همگن‌سازی
تاثیر اینترنت بر ابعاد مختلف توسعه :
در خصوص دیدگاههای خوشبینانه و بدبینانه نسبت به ارتباطات توسعه اجمالا مطالب آورده شد .
عده ای از صاحبنظران حوزه ها و علوم مختلف به تفصیل درباره پیامد های مثبت و منفی تاثیرات در ابعاد مختلف توسعه اعم از سیاسی ، فرهنگی ، اقتصاد ، اجتماعی و .. سخن گفته اند.
عده ای معتقدند که اینترنت به همان اندازه که در توسعه اقتصادی جوامع می تواند موثر باشد، در بعد فرهنگی می تواند هزینه های ناخواسته ای تحمیل کند که این هزینه ها در کشورهای پیرامونی ، توسعه نیافته یا در حال توسعه به مراتب بیشتر است.
اینترنت و توسعه فرهنگی :
اطلاع رسانی الکترونیکی ، ایجاد ارتباط آموزشی ، فراهم کردن زمینه پژوهشی و علمی در نقاط مختلف دنیا ، آموزش الکترونیکی، اتصال به کتابخانه های پیشرفته و غنی ، پژوهش از طریق مجلات و .. بخشی از پیامد ها و تاثیرات مثبت اینترنت در بعد فرهنگی است.
اما از سویی عده ای معتقدند که اینترنت در این حوزه تبعات منفی چون تضعیف ارزش های بومی ، تشدید بی هویتی ها و از خودبیگانگی ، مصرف گرایی و رشد فرهنگ مصرف ، رواج بد آموزی و مواد خلاف اخلاق ، عدم رعایت حقوق مولفان و خلاقان فرهنگی را در پی خواهد داشت.
اینترنت و توسعه اجتماعی :
در حوزه توسعه اجتماعی ، صاحبنظران از گسترش خدمات الکترونیکی ، توسعه اشتغال ، خلق اجتماعات و خودگردان گشودن افق های تازه بین اجتماعات و فرهنگ ها و … به عنوان ایعاد مثبت نفوذ اینترنت نام می برند؛ اما مواردی چون تبدیل انسان به موجودی تک بعدی و گوشه گیر ، بیکاری و بیماری الکترونیک ، شکل گیری زندگی اینترنتی در ارتباطات فردی بدون توجه به دنیای پیرامون ، تهدید حریم شخصی افراد ، حذف زندگی قبیله ای و ایجاد جماعت جهانی ارتباطات منفی ورود و نفوذ اینترنت در زمینه توسعه اجتماعی است.
اینترنت و توسعه سیاسی :
صاحبنظران علوم سیاسی معتقدند که اینترنت در بعد توسعه سیاسی آثار مثبتی چون انتشار و کسب آزادانه اطلاعات ، تاثیر گسترده بر افکار عمومی و جهت دهی به آن اصطلاحات ساختاری کلی و جزئی در جوامع ، دموکراسی الکترونیکی ، ساماندهی انتخابات و .. به دنبال داشته است.
تبعات منفی نفوذ اینترنت در توسعه سیاسی هم مواردی چون تهدید حاکمیت ملی ، کوچک شدن حریم انسان هاست ؛ همچنین تحت تاثیر آن مفهوم دولت تغییر کرده و مفهوم جهان چند مرکزی ( نظریه مرکز – پیرامونی ) جایگزین جهان دولت محوری شده است؛ به طوری که با گسترش اینترنت عده ای از دانشمندان نظریه پایان جغرافیا را مطرح کرده اند.
اینترنت و توسعه اقتصادی :
همان طوریکه گفته شد اینترنت بیشترین تاثیر مثبت را در بعد اقتصادی توسعه جوامع بر جای گذاشته است.
در این بخش بشر شاهد تحولاتی چون ایجاد اشتغال از راه دور ، بانکداری الکترونیکی ، خرید و فروش الکترونیکی ، تسهیل خدمات اداری و گمرکی ، تجارت در گردش ، بین المللی شدن بازار تولید ، تامین نیروی انسانی شرکت های بزرگ ، بررسی عمیق وضعیت اقتصادی در دنیای امروز ، تسریع در مبادلات اقتصادی ، دسترسی انسان به بازارهای جدید کاهش هزینه های خرید ، حذف کاغذ بازی ، سهولت در معرفی کالا ها ، ارتقای قدرت مشتری در برابر فروشنده بوده است. هزینه های ناخواسته نفوذ اینترنت در اقتصاد جوامع هم کم نیستند.
غنای اطلاعاتی و در اختیار داشتن نرم افزارهای لازم در کشورهای پیشرفته در نتیجه شکل گیری نوعی استثمار نامرئی تبلیغ زندگی مصرفی سرمایه داری ، ایجاد نوعی وابستگی کشورهای پیرامونی به مرکز و تشدید این وابستگی ، عمیق شدن حفره فقر بین جوامع فقیر و غنی و ... بخشی از تبعات منفی و هزینه های ناخواسته ورود اینترنت در اقتصاد جوامع محسوب می شود.
کشورهای توسعه نیافته و توسعه اینترنت :
به نظر می رسد جریان نابرابر اطلاعات بین کشورهای مرکز و پیرامون به عرصه تکنولوژی های ارتباطی و از جمله اینترنت کشیده شده و مشکلات موجود به دغدغه جوامع مختلف به ویژه جوامع توسعه نیافته تبدیل شده است .
آمریکا محوری یکی از این مشکلات است؛ از لحاظ کاربران اینترنت ، پایگاهها و جهت جریان ترافیک اینترنتی این کشور بیشترین سهم را دارد که این سهم در سیاستگذاری ارتباطی هم نمود پیدا کرده است.
توزیع کاربران اینترنتی هم نا برابر است و در مواردی عدم توازن در این زمینه بسیار مشهود است؛ به عنوان مثال بر اساس آمارها در فرانسه تعداد میزبانان به اندازه تمامی آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب است همچنین استفاده کنندگان اینترنت در نیویورک بیش از کاربران قاره آفریقاست.
کمبود زیر ساخت ها مانع بزرگی در افزایش دسترسی به اینترنت در جوامع توسعه نیافته است که تجدید نظر در سیاستگذاریهای ارتباطی به ویژه در حوزه تلفن و ... را ضروری ساخته است.
عامل دیگر غالب بودن زبان انگلیسی در اینترنت است ، بر اساس نتیجه یک تحقیق که توسعه موسسه internet society بیش از 80 در صد صفحات اینترنت انگلیسی است در حالی که فقط زبان مادری 57 در صد کاربران انگلیسی است.
غلبه انزوای فیزیکی و روانی عامل مهمی در این زمینه است و اغلب کشورهای در حال توسعه به دلیل مشکلات مذکور از انزوای اقتصادی و کمبود اطلاعات رنج می برند.
چه باید کرد؟
تقویت زیر ساخت های ارتباطی مانند : تلفن و ... پشتیبانی دولت ها ازکاربران اینترنت ، افزایش مشارکت بخش خصوصی ، ارتقای بازار رقابتی خدمات اینترنتی ، فراهم کردن آدرس مجازی پست الکترونیک برای تمام شهروندان ، ایجاد زمینه دسترسی قابل قبول برای مدارس ، دانشگاهها ، کتابخانه ها و سایر موسسات علمی ، پژوهشی و .. عمومی، باز شدن بازارهای ارتباطات راه دور بر روی طیف وسیعی از سرمایه گذاران در کشورهای توسعه نیافته و مواردی از قبیل راهکارهایی برای گسترش اینترنت به ویژه در حال توسعه و کاهش نابرابری های موجود است .
ایران در بین کشورهای جهان رتبه 86 کشور را در زمینه دسترسی دیجیتال را داراست و در زمره کشورهای با دسترسی بالا قرار دارد ولی باز هم می توان با برنامه ریزیها و بودجه های کافی و مناسب ، زمینه گسترش و دسترسی همگانی به اینترنت فراهم شود.
منابع :
1- ای هوستون ، داگلاس ، آیا اینترنت می تواند جوامع باز جهانی را ارتقاء بخشد ؟ ، ژانویه 2003 میلادی .
2- سولر ، جان ، چالش های شبکه اینترنت در راستای توسعه ، اکتبر 1999 .
3- یحیایی ایله ای ، احمد ، اینترنت و توسعه ، 1384.
4- صمدی ، مهدی ، اینترنت ، انتشارات باشگاه اندیشه و منابع خبری دیگر ....

باسلام
موضوع خوبي درخصوص نقش اينترنت در حوزه ارتباطات سياسي تهيه و ارسال شده است .
باتشكر