اقسام حقوق مالی شامل حقوق عینی و حقوق دینی که همان حق عینی و حق دینی باشد
حق عینی :حقی که مالک نسبت به اموال خود مستقیم پیدا می کند که مستقیم و مستقل "قابل رویت و قابل لمس می باشد .مثل حق مالکیت
حق دینی :بحث اشیاء نیست بلکه همان رابطه خصوصی بین طلبکار و بدهکار که به موجب آن طلبکار می تواند انجام کاری (حق دینی -تعهد )از بدهکار مطالبه کند
اما حق عینی خود به دو دسته حق عینی (اصلی ) و حق عینی (تبعی) تقسم می شود.
حق عینی تبعی مثل وثیقه عینی یعنی تضمی طلب مفاد و ماهیت آن نه ایجاد مالکیت می کند نه ایجاد حق انتفاع برای طلبکار و فقط و فقط طلبکار باید با آن مال مثل امین رفتار کند.
وثیقه عینی شامل وثیقه عینی (رهن – عین مرهونه ) و وثیقه شخص شامل (ضمان –حواله – کفالت ) می باشد

وثیقه ها را می‏توان به دو گروه شخصی و عینی تقسیم کرد:
1- در وثیقه شخصی، ذمه بیگانه‏ای به ذمه بدهکار اصلی ضمیمه می‏شود و بدین وسیله آن را تضمین می‏کند. طلبکار می‏تواند در کنار بدهکار اصلی یا هنگامی که از وصول طلب نومید می‏شود، به ضامن رجوع کند. ولی وثیقه شخصی قابل اعتماد نیست و وصول حق را بطول کامل تضمین نمی کند زیرا احتمال دارد که ضامن نیز معسر شود.
2- در وثیقه عینی طلبکار بر مال معینی از اموال بدهکار حق عینی می یابد: بدین معنی که بهنگام وصول طلب، بر دیگر طلبکاران حق تقدم دارد و از حاصل فروش مال، نخست او استفاده می کند. به اضافه چون مدیون حق ندارد در وثیقه تصرفی کند که به زیان طلبکار باشد، محل وصول طلب همیشه محفوظ می ماند و طلبکار می تواند آن را در دست هر کس بیابد، توقیف سازد. حق تعقیب و تقدم نسبت به مال وثیقه نشانه های وجود حق عینی برای طلبکار است. این حق استقلال ندارد و تابع وجود دین است؛ برای تضمین به وجود می آید و با پرداخت آن از بین می رود. مالکیت کامل از آن بدهکار است و طلبکار فقط می تواند آن را بهنگام ضرورت وسیله وصول حق قرار دهد.
ضمان، حواله، کفالت، رهن از اقسام وثیقه عینی هستند.
ضمان: در اصطلاح فقهاء به معنی تعهد و در حقوق کنونی مرادف با مسئولیت بکار می رود. در حقوق ایران ضمان موجب بری شدن مدیون و ایجاد التزام برای ضامن در پرداخت دین او است، ولی شرایط خصوصی قرارداد یا قانون خاص ممکن است این اثر را تغییر دهد و به صورت وثیقه دین درآورد. ضمان به معنی عام شامل حواله و کفالت نیز می‏شود زیرا در هر سه قرارداد، شخص ثالثی در برابر طلبکار تعهد می‏کند ولی از حیث شرایط انعقاد و آثار عقد، تفاوت هایی وجود دارد که آنها را از هم متمایز می‏کند.
در ضمان عقد بین شخص ثالث و طلبکار واقع می‏شود و مدیون هیچ سهمی در آن ندارد ولی در حواله طبق ماده 725 ق.م اراده بدهکار نیز یکی از ارکان عقد است و به دستور او است که محال‏علیه دین را بر عهده خود در برابر طلبکار می‏پذیرد.
کفالت عقدی است که بموجب آن احد طرفین در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهد می‏کند. در کفالت نیز مانند ضمان، شخص ثالثی از مدیون در برابر طلبکار ضمانت می‏کند. منتها موضوع این ضمانت عهده‏دار شدن دین مدیون نیست و کفیل احضار او را تعهد می کند. به همین جهت کفالت را «تعهد به نفس» یا «ضمان از تن» نیز می‏گویند. در کفالت شخص ثالث دین را بر ذمه خود نمی گیرد، اثر عقد انتقال دین نیست و دین همچنان بر عهده مکفول (مدیون) باقی می‏ماند.
رهن: عقدی را که به موجب آن مال مدیون وثیقه طلب قرار می‏گیرد، رهن می‏نامند. رهن تجزیه ناپذیر است: در موردی که مالی وثیقه طلبی قرار می گیرد، تا تمام طلب پرداخته نشود وثیقه نیز آزاد نخواهد شد و مدیونی که بخشی از دین را پرداخته است نمی‏تواند ادعا کند که به همان نسبت نیز وثیقه آزاد می‏شود. این است که می‏گویند تمام مال در برابر هر جزئی از دین وثیقه است. این قاعده در موردی هم که دین تجزیه می‏شود قابل اجراست و تجزیه دین باعث تجزیه حق رهن نمی‏گردد. مثلاً اگر پدر خانواده‏ای بمیرد و دارایی او به سه پسرش برسد، یکی از پسران که بیش از یک سوم بدهی را بر ذمه ندارد هرگاه بدهی خود را بدهد، یک سوم وثیقه را که به او رسیده است آزاد نمی کند.
منابع: کاتوزیان، ناصر؛حقوق مدنی (دوره عقود معین)
قانون مدنی

وثیقه عینی :
- یکی از اقسام رهن که وابسته است به دین یعنی طلبکار(بانک) به واسطه دین مدیون (شخص وام گیرنده) به یکی از عیان حق عینی تبعی پیدا می کند.
- هرگاه مورد وثیقه عین و یا حق عینی باشد، آن وثیقه را وثیقه عینی نامند.
وثیقه در حقیقت یکی از ارکان عقد رهن است به این توضیح که رهن در حقوق مدنی عبارت است از عقدی که به موجب آن بدهکار یا شخص ثالث مال موجود در خارج ( اعم از منقول یا غیر منقول )را به عنوان وثیقه به بستانکار می دهد تا اگر بدهی خود را در سررسید ندهد از محل فروش وثیقه طلب بستانکار داده شود .یعنی در حقیقت مالی که به عنوان گرو نزد طلبکار یا امین او به رهن گذاشته می شود وثیقه می گویند.
- وثیقه گاهی برای تضمین اجرای تعهد یا حسن اجرای تعهد معین سپرده می شود که در این موارد در زمان سپردن وثیقه دین وجود ندارد به عکس مورد فوق . مانند کسی که شغل انبار داری را می پذیرد و مالی را به عنوان وثیقه می سپارد تا اگر کسری انبار مشاهد شود از محل وثیقه خسارت وصول گردد.
- وثیقه ها در حقوق مدنی شامل رهن و معاملات با حق استرداد ،ضمان عقدی و کفالت می شود.
هر کدام از رهن و وثیقه انواع مختلفی دارد که معنا و مفهوم حقوقی متفاوتی ازآن برداشت می شود.
مفاهیم حقوقی رهن مانند:
- رهن تصرف ،.رهن تضامنی ،رهن تجاری، رهن ابتدایی ،.رهن بشرط بیع ،رهن ضمان ، رهن دین ،رهن تبرع و ...
مفاهیم حقوقی وثیقه مانند:
وثیقه اجرای تعهد، وثیقه استقراضی، وثیقه تصرف ، .وثیقه ثانوی ، وثیقه حسن اجرای تعهد،
.وثیقه حسن خدمت ، وثیقه بدهی ، وثیقه ذمه ای ، وثیقه عین ، وثیقه قانونی ، وثیقه قضایی
. وثیقه معاملات اعتباری

وثیقه در مواد قانونی
از وثيقه براي موارد مختلفي استفاده مي‌كنند؛ وثیقه ملکی، وثیقه نظام‌وظیفه برای خروج مشمولان سربازی از کشور، وثیقه بانکی، وثیقه در حوادث رانندگی، وثیقه به‌عنوان تأمین کیفری از انواع وثیقه است که بیش از سایر موارد در نظام قضایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حق عینی تبعی (حق وثیقه):
- حقی عینی است که وابسته به یك حق دینی است یعنی اول باید یك حـق دینـی باشـد بعـداً حـق عینی تبعی به وجود بیاید (تابع یك حق دینی است).
- یك طلبکار داریم و یك بدهکار، طلبکار به بدهکار اعتماد ندارد و از بـدهکار یـك مـال را بـه عنـوان وثیقه می گیرد به عنوان مثال فرش. در اینجا طلبکار نمی تواند از فرش استفاده کند زیرا هم وثیقـه و هم منافع آن مال بدهکار است، طلبکار فرش را نگه می دارد اگر بدهکار بدهی خود را داد طلبکـار باید فرش را پس بدهد. اگر بدهکار بدهی خود را نداد طلبکار فرش را به دادگاه می بـرد و از دادگـاه تقاضا می کند که فرش را بفروشد و پول آن را می گیرد. این را حق عینی تبعی مـی گوینـد . یعنـی طلبکار به تبع طلبش روی مال بدهکار حق عینی پیدا می کند. بانك ملك کسـی را بـه وثیقـه مـی گیرد یعنی بانك روی ملك حق عینی تبعی دارد یا به عبارتی حق وثیقـه ، طلب کار حق فروش .
انواع وثیقه عینی (حق عینی تبعی)
1. قرارداد: طلبکار با بدهکار قرارداد می بندد(یعنی هر دو راضی اند) بدهکار مال خود را به طلبکـار می دهد. اسم این قرارداد عقد رهن است )ماده 331(. پس راه اول ایجـاد حـق عینـی تبعـی رهـن است (وثیقه قراردادی):
- ماده221- رهن عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به داین می دهند .
- رهن دهنده را راهن و طرو دیگر را مرتهن می گویند.
2. تصمیمات قضائی: بدهکار حاضر نمی شود رهن بدهد (رهـن زوری نـداریم) طلبکـار نگـران مـی شود و می رود مال بدهکار را توقیف می کند (قـرار تـأمین خواسـته مـاده 103 ق.آ.د.م) از طریـق دادگاه یا از طریق اجرای ثبت در صورتی که سند رسمی باشد. به هر حال وقتی کـه مـال را توقیـف کرد حق عینی تبعی پیدا می کند(وثیقه ی قضائی).
- حکم قانون: بعضی اوقات بدون اینکه طلبکار یا بدهکار بخواهد قانون مال بدهکار را به وثیقـه ی
- طلبکار (اراده بدهکار و طلبکار وجود ندارد) می دهد. در قانون مدنی در بحث ارث زوجـه یـك مـورد داریم که یك ماه پیش عوض شد. وقتی شوهر می میرد زن از امـو ال غیـر منقـول ارث نمـی بـرد از خود اموال غیر منقول هم ارث نمی برد از قیمتش ارث می برد (وثیقه قانونی یا قهری).
- منابع :
- حقوق مدنی استاد محمد حسین شهبازی
- سایتdadafarin.ir و تبیان

وثیقه تضمینی است جهت ادای دین که در لغت به معنی : "استوار" و آنچه که بتوان به آن اعتماد کرد و " محکم کاری کردن " می باشد.
وثیقه مالی است منقول و غیر منقول که وام گیرنده تحت یکی از صدور قانونی مانند رهن یا معاملات شرطی آن را نزد وام دهنده می گذارد و وام می گیرد که اگر در موعد مقرر آن را بر نگرداند وام دهنده می تواند از محل فروش وثیقه , طلب خود را به صورت کلی با جزیی وصول نماید. وثیقه به 2 دسته تقسیم می شود : 1- کلی :که می توان چنین گفت که دارایی مدیون وثیقه کلی است برای تادیه طلب داین
2- خاص : که به 2 دسته تقسیم می شود. شخصی و عینی
وثیقه شخصی نیز به 3 قسم وثیقه به 2 قسم دیگر قابل تفسیم است .
حقیقی آن است که به اثر عقد ضمان حاصل شود وثیقه ای که بر اثر عقد حواله حاصل می شود از انواع وثیقه اند.
نوع دیگر وثیقه عینی است که بر اثر رهن ایجاد می شود.
هرگاه مورد وثیقه عین یا حق عینی باشد آن وثیقه را وثیقه عینی می نامند.