بین مالکیت و منافع و حق انتفاع شباهت زیادی وجود دارد . ولی از نظر ماهوی و عملی نباید آن دو را یکسان شمرد : در مالکیت منافع ، لحظه ها و ذره های منفعت در ملک صاحب آن به وجود می آید ولی در حق انتفاع ، منفعت به مالک عین تعلق دارد و در ملک او هم به وجود می آید و صاحب حق فقط می تواند از آن متنفع شود . ( ماده ۴۰ قانون مدنی ) . برای مثال در اجاره ، مستاجر در اثر عقد مالک منافع عین مستاجره می شود ، و بر طبق قاعده می تواند آن را به دیگری منتقل کند . ولی در حق سکنی ، صاحب حق مالک منافع نیست تا حق تصرف در آن را داشته باشد و به همین جهت اجاره ملکی که موضوع حق انتفاع قرار گرفته است از طرف صاحب حق نیز درست نیست ، مگر اینکه مقصود از اجاره واگذاری اصل حق باشد . به بیان دیگر مالکیت منفعت حقی است کامل که امتیازهای مالکیت را دارد در حالی که حق انتفاع به آن حد کمال نرسیده و صاحب آن تنها از حق استعمال و انتفاع بهره مند است .

فرض کنیم باغی برای مدت دوسال به اجاره داده شود . در این مدت مستاجر مالک منافع باغ است و تمام ذره های میوه در ملک او به وجود می آید پس در روزی که مدت اجاره پایان می پذیرد آنچه از میوه ها بر سر درختان باقی است به او تعلق دارد و می تواند پس از مدت اجاره نیز آنها را بچیند ولی اگر حق انتفاع از همین باغ به مدت دو سال به او واگذار شده بود ، چون منتفع مالک منافع نمی شد ، ذره های میوه نیز در ملک او به وجود نمی آمد و به صاحب اصلی باغ تعلق داشت جز اینکه او می توانست طرف دوسال از آنها بهره برداری کند . بنابراین در اخرین روز سال حق او نیز از بین می رفت و دیگر نمی توانست میوه هایی را که هنوز بر درخت باقی است بچیند

تفاوت حق انتفاع (حق استفاده) با مالکیت منفعت (اجاره) کاربردی

گزارش حقوقی در ارتباط با حق انتفاع
حق مالکیت بر منافع : در فقه و قانون مدنی، مالکیت منفعت تعریف نشده و به جای آن تنها شیوه و سازوکار حقوقی انتقال مالکیت منافع (در قالب عقد اجاره) تعریف شده است. سلطه و حقی تبعی است که شخص به تبع مالکیت عین نسبت به منافع و ثمرات مال معین پیدا می‌کند و منافع آن متعلق به او می‌شود و او می‌تواند به طور مطلق و انحصاری در حدود قوانین و مقررات از منافع مزبور بهره‌مند شود و حقوق مالکانه خویش را استیفاء کند.
مالکیت بر منافع با استیلاء و سلطة مستأجر بر عین مستأجره و استفاده از آن تفاوت دارد، زیرا ممکن است مالکیت منفعت مالی متعلق به کسی باشد، ولی حتماً لازم نیست که عین مال نیز به تصرف او داده شود.
ممکن است حق انتفاع یعنی حق استفاده و بهره‌برداری از مال مزبور و تنها منتفع می‌تواند از مال مزبور استفاده و بهره‌برداری نموده و از مزایای آن بهره‌مند شود.
(مثال عملی در تفکیک مفهوم اجاره با حق انتفاع) اگر مالک باغی که منافع باغ را به کسی به مدت یک‌سال اجاره دهد ولی همزمان حق استفاده از فضای باغ و برگ‌ها و چاه آب و سایر تأسیسات یا منافع باغ را نیز در همان مدت به دیگری واگذار نماید البته به نحوی که مزاحمتی برای مالک منافع نداشته باشد و لطمه‌ای به حقوق او وارد نسازد و مانع از استیفای حقوق او نشود.
مثال دیگر ـ ممکن است مالک ملک مسکونی مالکیت منافع آن را که عبارت از حق سکونت در آن باشد به مدت یک سال به مستأجر اجاره نماید ولی همزمان حق انتفاع و بهره‌برداری از ثمرات و میوه درختانی که در حیاط ملک مزبور کاشته شده‌اند را به دیگری بدهد.
بنابراین یکی از نقاط تفاوت و اختلاف این دو حق آن است که حق انتفاع از جمله حقوقی است که برخورداری و استفاده از آن با استیلاء و تصرف در عین مال ملازمه دارد لیکن در مورد مالکیت منافعحتماً با تصرف کردن در عین مال یا استیلاء بر آن ملازمه ندارد.
مالکیت منافع علی‌الاصول عبارت از سلطه و استیلاء انحصاری و تام مالک مال نسبت به منافع محتمل و متصور آن مال براساس مقررات می‌باشد در نتیجه به صورت فرضی و اعتباری منافع مزبور متعلق به مالک آن می‌باشد و با توجه به ماهیت تدریجی‌الحصول بودن آن، منافع در مالکیت مالک عین ایجاد می‌شود مگر آنکه به موجب قرارداد توسط مالک عین به شخص دیگری منتقل شده باشد، و دقیقاً به همین دلیل است که به موجب بند ۳ ماده ۴۹۰ قانون مدنی مستأجر مکلف است مال‌الاجاره را یکجا و نقداً به موجر بپردازد خواه منافع مورد اجاره را مورد استفاده قرار داده یا نداده باشد مگر آنکه خلاف آن شرط شده و مواعدی برای پرداخت مال‌الاجاره تعیین شده باشد.
حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند. حق انتفاع با مالکیت بر منافع تفاوت دارد، مصادیق حق انتفاع مانند عقد حبس عقد وقف…
صاحب حق انتفاع، نه مالک عین مال است و نه مالک منافع آن، بلکه اختیاری‌ دارد که به موجب آن می‌تواند از منافع عین استفاده کند.
تفاوت‌های حق انتفاع و مالکیت منافع :
1. حق انتفاع فقط نسبت به اموال قابل برقراری است و حال آنکه مالکیت منافع‌ نسبت به اشیاء یا حیوان یا اشخاص ممکن است برقراری شود.
2. در مورد مالکیت منافع تعیین مدت الزامی است و حال آنکه در مورد حق انتفاع‌ تعیین مدت ضروری نیست
3. تملیک منافع تنها به صورت معوض ممکن است صورت گیرد
4. مالکیت منفعت تنها به صورت موقت ممکن است منتقل شود
5. حق انتفاع از جمله اعمال حقوقی احسانی تلقی می‌شود (به خصوص عاریه و وقف) بنابراین برابری عوض و معوض ضرورتی ندارد
6. در مورد حق انتفاع با توجه به مقررات قانون مدنی برقراری حق مزبور در اموالی که‌ عین آن ملک دیگری است تنها توسط مالک میسر می‌باشد درحالی‌که در مورد انتقال مالکیت منافع حتما لازم نیست که موجر مالک عین‌ مستأجره باشد
7. حق انتفاع نسبت به اموالی که مالک خاص ندارد قابل برقراری است و شخص‌ می‌تواند از مباحات با رعایت قوانین و نظامات راجع به آنها استفاده کند. درحالی‌که مالکیت منافع نسبت به اموالی که مالک خاص دارد قابل تصور است‌
8. در مورد مالکیت منافع با انتقال منفعت به مستأجر، بین مالکیت عین و مالکیت‌ منفعت تفکیک به عمل می‌آید درحالی‌که در حق انتفاع مالک عین و منفعت یکی است‌ و تفکیکی حاصل نمی‌شود بلکه تنها حقاستفاده از عین مال مورد انتفاع به منتفع منتقل‌ می‌شود و برقراری این حق تداخلی با مالکیت منافع نخواهد داشت. به همین‌دلیل چون‌ ذرات منافع در حق انتفاع در مالکیت صاحب عین ایجاد می‌شود و منتفع تنهاحق‌ بهره‌برداری از آن می‌یابد پس در پایان مدت حق انتفاع، دیگر منتفع اجازه هیچ نوع‌ تصرفی را در مال مزبور ندارد و منافع استفاده نشده متعلق به مالک عین می‌باشد و منتفع‌ هیچ حقی نسبت به آنها نخواهد داشت.

ماده ی ۲۹ قانون مدنی ضمن بیان انواع حقوق عینی، مالکیت منفعت را متفاوت از حق انتفاع می داند. نویسندگان حقوق بر این باورند که حق انتفاع درجه ای ضعیف تر از مالکیت منفعت است.
ماده ی ۴۰ در تعریف حق انتفاع بیان می دارد: حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است... استفاده کند.
آیا مالکیت منفعت چیزی جز این است؟
در پاسخ به این سوال نویسندگان اظهار داشتند که در اجاره مستاجر در اثر عقد، مالک منافع عین مستاجر می شود و می تواند آن را به دیگری منتقل کند ولی در حق انتفاع صاحب حق، مالک منافع نیست تا حق تصرف در آن را داشته باشد.
اما از مواد قانونی و دیگر نوشته ها ی حقوق دانان چنین برمی آید که حق انتفاع اصولا قابل انتقال است. نویسندگان حقوق در تفاوت این دو گفته اند : مالکیت منفعت حقی است کامل که امتیازهای مالکیت را دارد در حالی که حق انتفاع به آن حد کمال نرسیده و صاحب آن تنها از حق استعمال و انتفاع بهره مند است.
امتیازهای مالکیت که مالک منفعت هم از آن بهره مند است شامل استعمال می شود و انتقال. همان طور که می دانیم صاحب حق انتفاع هم از این حقوق(استعمال-انتقال) بهره مند است.
به راستی وجه افتراق این دو چیست؟
در نوشته های نویسندگان این جملات نیز به چشم می خورد :
در مالکیت منافع، لحظه ها و ذره های منفعت در ملک صاحب آن به وجود می آید ولی در حق انتفاع منفعت به مالک عین تعلق دارد و در ملک او هم به وجود می آید و صاحب حق فقط می تواند از آن منتفع شود.

طبق ماده 40 قانون مدنی حق انتفاع را چنین بیان می کند : حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است استفاده کند.
مالکیت در اجاره مساجر در اثر عقد , مالک منافع غیر مستاجر می شود و می تواند از آن را به دیگری منتقل کند ولی در حق انتفاع صاحب مالک منافع نیست تا حق تصرف در آن داشته باشد.
حق انتفاع اصولا قابل انتقال است . حقوق دانان در تفاوت این 2 گفته اند : مالکیت منفعت حقی است کامل که امتیازهای مالکیت را دارد.
در حالی که حق انتفاع به آن حد نرسیده و صاحب آن تنها از حق استعمال و انتفاع بهره مند است.

حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند. حق انتفاع با مالکیت بر منافع تفاوت دارد، مصادیق حق انتفاع مانند عقد حبس- عقد وقف...

صاحب حق انتفاع، نه مالک عین مال است و نه مالک منافع آن، بلکه اختیاری‌ دارد که به موجب آن می‌تواند از منافع عین استفاده کند.

تفاوت‌های حق انتفاع و مالکیت منافع :

1.حق انتفاع فقط نسبت به اموال قابل برقراری است و حال آنکه مالکیت منافع‌ نسبت به اشیاء یا حیوان یا اشخاص ممکن است برقراری شود.

2.در مورد مالکیت منافع تعیین مدت الزامی است و حال آنکه در مورد حق انتفاع‌ تعیین مدت ضروری نیست

3.تملیک منافع تنها به صورت معوض ممکن است صورت گیرد

4.مالکیت منفعت تنها به صورت موقت ممکن است منتقل شود

5.حق انتفاع از جمله اعمال حقوقی احسانی تلقی می‌شود (به خصوص عاریه و وقف) بنابراین برابری عوض و معوض ضرورتی ندارد

6.در مورد حق انتفاع با توجه به مقررات قانون مدنی برقراری حق مزبور در اموالی که‌ عین آن ملک دیگری است تنها توسط مالک میسر می‌باشد درحالی‌که در مورد انتقال مالکیت منافع حتما لازم نیست که موجر مالک عین‌ مستأجره باشد

7.حق انتفاع نسبت به اموالی که مالک خاص ندارد قابل برقراری است و شخص‌ می‌تواند از مباحات با رعایت قوانین و نظامات راجع به آنها استفاده کند. درحالی‌که مالکیت منافع نسبت به اموالی که مالک خاص دارد قابل تصور است‌

8.در مورد مالکیت منافع با انتقال منفعت به مستأجر، بین مالکیت عین و مالکیت‌ منفعت تفکیک به عمل می‌آید درحالی‌که در حق انتفاع مالک عین و منفعت یکی است‌ و تفکیکی حاصل نمی‌شود بلکه تنها حق استفاده از عین مال مورد انتفاع به منتفع منتقل‌ می‌شود و برقراری این حق تداخلی با مالکیت منافع نخواهد داشت. به همین‌دلیل چون‌ ذرات منافع در حق انتفاع در مالکیت صاحب عین ایجاد می‌شود و منتفع تنها حق‌ بهره‌برداری از آن می‌یابد پس در پایان مدت حق انتفاع، دیگر منتفع اجازه هیچ نوع‌ تصرفی را در مال مزبور ندارد و منافع استفاده نشده متعلق به مالک عین می‌باشد و منتفع‌ هیچ حقی نسبت به آنها نخواهد داشت
منبع:http://nemoonehgharardad.javanblog.ir

حق مالکیت بر منافع : در فقه و قانون مدنی، مالکیت منفعت تعریف نشده و به جای آن تنها شیوه و سازوکار حقوقی انتقال مالکیت منافع (در قالب عقد اجاره) تعریف شده است. سلطه و حقی تبعی است که شخص به تبع مالکیت عین نسبت به منافع و ثمرات مال معین پیدا می‌کند و منافع آن متعلق به او می‌شود و او می‌تواند به طور مطلق و انحصاری در حدود قوانین و مقررات از منافع مزبور بهره‌مند شود و حقوق مالکانه خویش را استیفاء کند.
مالکیت بر منافع با استیلاء و سلطة مستأجر بر عین مستأجره و استفاده از آن تفاوت دارد، زیرا ممکن است مالکیت منفعت مالی متعلق به کسی باشد، ولی حتماً لازم نیست که عین مال نیز به تصرف او داده شود.
ممکن است حق انتفاع یعنی حق استفاده و بهره‌برداری از مال مزبور و تنها منتفع می‌تواند از مال مزبور استفاده و بهره‌برداری نموده و از مزایای آن بهره‌مند شود.
(مثال عملی در تفکیک مفهوم اجاره با حق انتفاع) اگر مالک باغی که منافع باغ را به کسی به مدت یک‌سال اجاره دهد ولی همزمان حق استفاده از فضای باغ و برگ‌ها و چاه آب و سایر تأسیسات یا منافع باغ را نیز در همان مدت به دیگری واگذار نماید البته به نحوی که مزاحمتی برای مالک منافع نداشته باشد و لطمه‌ای به حقوق او وارد نسازد و مانع از استیفای حقوق او نشود.
مثال دیگر ـ ممکن است مالک ملک مسکونی مالکیت منافع آن را که عبارت از حق سکونت در آن باشد به مدت یک سال به مستأجر اجاره نماید ولی همزمان حق انتفاع و بهره‌برداری از ثمرات و میوه درختانی که در حیاط ملک مزبور کاشته شده‌اند را به دیگری بدهد.

بنابراین یکی از نقاط تفاوت و اختلاف این دو حق آن است که حق انتفاع از جمله حقوقی است که برخورداری و استفاده از آن با استیلاء و تصرف در عین مال ملازمه دارد لیکن در مورد مالکیت منافع حتماً با تصرف کردن در عین مال یا استیلاء بر آن ملازمه ندارد.

مالکیت منافع علی‌الاصول عبارت از سلطه و استیلاء انحصاری و تام مالک مال نسبت به منافع محتمل و متصور آن مال براساس مقررات می‌باشد در نتیجه به صورت فرضی و اعتباری منافع مزبور متعلق به مالک آن می‌باشد و با توجه به ماهیت تدریجی‌الحصول بودن آن، منافع در مالکیت مالک عین ایجاد می‌شود مگر آنکه به موجب قرارداد توسط مالک عین به شخص دیگری منتقل شده باشد، و دقیقاً به همین دلیل است که به موجب بند 3 ماده 490 قانون مدنی مستأجر مکلف است مال‌الاجاره را یکجا و نقداً به موجر بپردازد خواه منافع مورد اجاره را مورد استفاده قرار داده یا نداده باشد مگر آنکه خلاف آن شرط شده و مواعدی برای پرداخت مال‌الاجاره تعیین شده باشد.

حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند. حق انتفاع با مالکیت بر منافع تفاوت دارد، مصادیق حق انتفاع مانند عقد حبس - عقد وقف...
صاحب حق انتفاع، نه مالک عین مال است و نه مالک منافع آن، بلکه اختیاری‌ دارد که به موجب آن می‌تواند از منافع عین استفاده کند.

تفاوت‌های حق انتفاع و مالکیت منافع :
1. حق انتفاع فقط نسبت به اموال قابل برقراری است و حال آنکه مالکیت منافع‌ نسبت به اشیاء یا حیوان یا اشخاص ممکن است برقراری شود.
2. در مورد مالکیت منافع تعیین مدت الزامی است و حال آنکه در مورد حق انتفاع‌ تعیین مدت ضروری نیست
3. تملیک منافع تنها به صورت معوض ممکن است صورت گیرد
4. مالکیت منفعت تنها به صورت موقت ممکن است منتقل شود
5. حق انتفاع از جمله اعمال حقوقی احسانی تلقی می‌شود (به خصوص عاریه و وقف) بنابراین برابری عوض و معوض ضرورتی ندارد
6. در مورد حق انتفاع با توجه به مقررات قانون مدنی برقراری حق مزبور در اموالی که‌ عین آن ملک دیگری است تنها توسط مالک میسر می‌باشد درحالی‌که در مورد انتقال مالکیت منافع حتما لازم نیست که موجر مالک عین‌ مستأجره باشد
7. حق انتفاع نسبت به اموالی که مالک خاص ندارد قابل برقراری است و شخص‌ می‌تواند از مباحات با رعایت قوانین و نظامات راجع به آنها استفاده کند. درحالی‌که مالکیت منافع نسبت به اموالی که مالک خاص دارد قابل تصور است‌
8. در مورد مالکیت منافع با انتقال منفعت به مستأجر، بین مالکیت عین و مالکیت‌ منفعت تفکیک به عمل می‌آید درحالی‌که در حق انتفاع مالک عین و منفعت یکی است‌ و تفکیکی حاصل نمی‌شود بلکه تنها حق استفاده از عین مال مورد انتفاع به منتفع منتقل‌ می‌شود و برقراری این حق تداخلی با مالکیت منافع نخواهد داشت. به همین‌دلیل چون‌ ذرات منافع در حق انتفاع در مالکیت صاحب عین ایجاد می‌شود و منتفع تنها حق بهره‌برداری از آن می‌یابد پس در پایان مدت حق انتفاع، دیگر منتفع اجازه هیچ نوع‌ تصرفی را در مال مزبور ندارد و منافع استفاده نشده متعلق به مالک عین می‌باشد و منتفع‌ هیچ حقی نسبت به آنها نخواهد داشت.