طبقه بندی بودجه :

طبقه بندی عبارت است از جداسازی و هماهنگ سازی سازمان یافته ایی که زمینه را برای بررسی ، تجزیه و تحلیل، انتصاب و در پایان برای تصمیم گیری آماده می کند.به عبارت ساده طبقه بندی زمینه مساعد و روشنتری در فرایند تصمیم گیری ایجاد می کند.

هدفهای طبقه بندی :

1- آسان سازی ، برنامه ریزی و تصمیم گیری :

طبقه بندی بودجه ای باید طوری تنظیم شود که تصمیم گیری درباره برنامه ها و تغییرات پیشنهادی در مورد آنها را از سالی به سال دیگر به روشنی نشان دهد و نیز منابع تامین اعتبار آنها را معین سازد زیرا هرکونه تغییر در درآمدها باید با تغییر در هزینه ها مرتبط باشد. بدین سان طبقه بندی بودجه ای هم در مورد برنامه های درازمدت و هم در مورد برنامه های کوتاه مدت اقتصادی نقش مهمی در برنامه ریزی ، تصمیم گیری و تخصیص منابع دارد.

2- بهبود مدیریت :

مجریان برنامه ها باید بر حجم و اندازه کارها و مسئولیتهایی که به عهده آنها محول شده است و نیز میزان منابع مالی برای انجام آنها آگاهی داشته باشد و این آگاهی باعث می شود که در موقع اجرای بودجه و انجام برنامه ها نهایت کوشش را به عمل آورد تا با صرف کمترین هزینه بیشترین سود عاید جامعه شود. طبقه بندی بودجه ایی از یک سو تشخیص و تعیین حدود این کارها و مسئولیتها را آسان و از سوی دیگر چون اجرای بهتر و موثرتر بودجه نیاز به کارایی در مصرف اعتبارات دارد از این رو مقایسه کارایی را آسان می سازد.

3- تجزیه و تحلیل اثرهای اقتصادی عملیاتی دولت :

بر اساس طبقه بندی بودجه ایی می توان اثرهای اقتصادی عملیاتی دولت را در هر حالت تجزیه و تحلیل کرد. گذشته از این برخورد میان درآمدها و هزینه های دولت با مجموع درآمد ملی و وضع اشتغال در جامعه و اثر عملیات دولت به نحو توزیع درآمد در داخل یک اقتصاد و کمک آن به تشکیل سرمایه از جمله مواردی است که طبقه بندی بودجه ایی را بیش از پیش شایان توجه می سازد.

4- نظارت بر انجام عملیات دولت :

برای انجام برنامه های دولت واحدهای سازمانی و اشخاص معینی موظف و مسئول شناخته شده اند بر اساس طبقه بندی بودجه ایی این مسئولیتها تعریف و مشخص می گردد. تعریف این مسئولیتها در قالب طبقه بندی بودجه باعث خواهد شد که نظارت بر پیشرفت و انجام عملیات به نحو موثری صورت پذیرد.

طبقه بندی عملیات :

هدف اصلی از طبقه بندی عملیات آنست که بدان وسیله دولت دریابد که خود چه می کند و سپس برای همه روشن سازد که برای مردم چگونه در طبقه بندی عملیات دولت به مردم می گوید با پولهایی که به عنوان مالیات از آنها دریافت نموده چه کارهایی انجام داده است، سپس عملیات طبقه بندی عملیات به شکلی باید صورت گیرد که دربرگیرنده کلیه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی دولت باشد.



امور- فصل- برنامه – دستگاه اجرایی ( فعالیت / طرح) – واحد اجرایی

اصول طبقه بندی عملیاتی : طبقه بندی عملیات در واقع نمایانگر کارهای یک بنگاه اقتصادی و یا دولت در جامعه می باشد . در طبقه بندی عملیات باید بدون توجه به وظائف هر یک از دستگاههای اجرایی انجام شود.همانگونه که در نمودار فوق دیده می شود امور ، فصل ، برنامه در سطح بالاتر از سطح دستگاه و فعالیت در سطح پایین تر از آن قرار دارد. بدین ترتیب یک برنامه ممکن است در یک بند دستگاه اجرا شود، از سوی دیگر ممکن است یک دستگاه عهده دار یک یا چند برنامه باشد ولی یک فعالیت با یک طرح فقط در یک دستگاه اجرا می شود.

طبقه بندی عملیات دولت ایران :

اصول اساسی طبقه بندی عملیات در بودجه ایران به شرح ذیل است :

1- طبقه بندی عملیات در بودجه فقط دربرگیرنده آن دسته از وظایف عملیات و اعتبار دولت است که مستقیما یا به طور غیرمستقیم توسط وزارت خانه ها و موسسات دولتی انجام می یابد و درآمدها و هزینه ها و عملیات شرکت های دولتی و موسسات انتفاعی وابسته به دولت و سایر موسسات خارج و جدا از این طبقه بندی در بودجه منعکس می گردد.

2- بودجه برنامه ای دولت در طرف هزینه ها از دو بعد تهیه و تنظیم می شود :

الف ) اعتبارات بر حسب امور، فصل ها و برنامه ها

ب) اعتبارات بر حسب دستگاهها

3- در طبقه بندی فعلی دولت ایران کلیه عملیات و و ظائف دولت به چند امور هر امور به چند فصل و هر فصل به چند برنامه و هر برنامه به چندین فعالیت یا طرح تقسیم شده است.

تفاوت طرح و فعالیت چیست ؟

مجموعه کارها اگر جنبه مستمر داشته باشد و هزینه های لازم برای اجرای آنها اکثرا از نوع هزینه های جاری باشد، "فعالیت" و اگر در مدتی محدود اجرا شود و هزینه های لازم برای اجرای آن اکثرا از نوع هزینه های سرمایه ای باشد " طرح" نامیده می شود.

شماره گذاری در طبقه بندی عملیات :

در طبقه بندی عملیات برای سهولت در کارهای گزارش دهی و گزارش گیری و شناسایی به هر یک از موضوعات و عنوان ها شماره مشخصی داده می شود و موضوع، تبدیل به عدد و رقم شده وقابلیت استفاده از ماشین های حسابگر و رایانه نیز در تمام مراحل بودجه ریزی فراهم می شود.



طبقه بندی درآمدها و سایر منابع اعتباری :

در نظام بودجه ریزی بویژه بودجه برنامه ای طبقه بندی درآمدها اهمیت زیادی دارد زیرا با استفاده از این نوع طبقه بندی ، منابع درآمدی و دیگر منابع تامین اعتبار برای اجرای طرحهای عمرانی و فهالیتهای جاری مشخص گردید و با بکارگیری سیاستهای درست و پیش بینی اصولی و منطقی درآمدها و هزینه ها تحقق بهتر برنامه ها را عملی ساخت.

هدفهای طبقه بندی درآمدها و سایر منابع اعتباری :

1- سیاست سازی و تصمیم گیری

2- پیش بینی درآمدها

3- ارتباط میان هزینه ها و درآمدها



طبقه بندی هزینه ها :

طبقه بندی هزینه ها قدیمی ترین و متداولترین نوع طبقه بندی در بودجه است.

این نوع طبقه بندی کنترل دقیق هزینه ها را ممکن می سازد و عملیات دولت را غالب خدمات و کالایی که خریده است بیان و توجیه می کند.در این طبقه بندی تاکید بر روی جنبه های حسابداری در اداره امور مالی است.

طبقه بندی هزینه ها در بودجه بیان می کند دولت چه می خرد؟ ولی بدین پرسش پاسخ نمی دهد که چرا و برای چه می خرد؟

هدفهای طبقه بندی هزینه ها :

1- مسئولیت محاسباتی و تفریغ بودجه

2- پیشرفت و بهبود روشهای برآورد و مدیریت

3- تجزیه و تحلیل اثر هزینه های دولت بر اقتصاد کشور

روشهاي پيش بيني درآمدها :

پيش بيني منطقي و اصولي دقيق درآمد بنگاه اقتصادي يا دولت اهيمت بسيار دارد. چون تصميم گيري و برنامه ريزي روي هزينه هاي بنگاه اقتصادي در درجه اول تابع درآمدها و توان مالي آن است.براي پيش بيني درآمدها روشهاي گوناگوني ابداع و مورد استفاده قرار گرفته است که در ذيل به چهار روش متداول آن اشاره مي کنيم.

1- روش ماقبل سال آخر : اين روش در سال 1823 در فرانسه مورد استفاده قرار گرفت، بر اساس اسن روش براي پيش بيني درآمدهاي سال آينده درآمدهاي تحقق يافته سال گذشته مبنا قرار مي گيرد. يعني درآمد سال آينده بايد برابر درآمد قطعي سال گذشته (سال ماقبل آخر) باشد.

2- روش حد متوسط : مطابق اين روش ، حد متوسط افزايش يا کاهش هريک از انواع درآمدها از سالي به سال ديگر در يک دوره قبل( 5 يا 7 سال) محاسبه مي شود و پس از بدست آوردن روند افزايش يا کاهش ميانگين آنرا در درآمد سال ماقبل تاثير مي دهد.

3- روش پيش بيني مستقيم : کارشناسان با مطالعه و تجزيه و تحليل سياستها و گرايشهاي اقتصادي دولت يا بنگاه اقتصادي درآمدهاي تحقق يافته سالهاي پيش و ديگر آمارها و اطلاعات مربوط و بررسي اثر عوامل گوناگون را به هر يک از انواع درآمدها و همچنين با تکيه بر تخصص و تجارب آگاهي خويش اقدام به پيش بيني درآمد براي سال آينده مي نمايد.

4- روش سنجيده منظم : اوضاع و احوال اقتصادي کشور با استفاده از تکنيکها و روشهاي آماري بررسي و با تجزيه و تحليل مربوط به هر يک از انواع درآمد و در نظر گرفتن سياست اقتصادي دولت درآمدها پيش بيني مي شود. در اين روش از انواع روشهاي آماري مانند تعيين همبستگي و محاسبه ضريب آن ، سري هاي زماني و ديگر تکنيکها و فرمولهاي خاص استفاده مي شود.

روشهاي برآورد هزينه ها :

بخش ديگر بودجه به برآورد هزينه ها مربوط مي شود. در طي تحولاتي که در سالهاي گذشته در بودجه ريزي پديد آمده ، روشهاي تهيه تنظيم مختلفي ابداع و به کار گرفته شده است. زماني که اساس بودجه ريزي را کنترل مالي تشکيل مي داد ، مواد هزينه محور اصلي بودجه ريزي بوده و بعد که بودجه به خدمت مديريت درآمد روشهاي بودجه ريزي برنامه اي و عملياتي روي کار آمد. در ذيل به شناسايي هر يک از اين روشهاي برآورد هزينه پرداخته مي شود.

1- بودجه متداول (سنتي) : مي توان بودجه متداول را قديمي ترين نوع بودجه ريزي دانست.در اين نوع بودجه ريزي هزينه هاي هر دستگاه اجرايي به تفکيک اصول ، مواد هزينه تقسيم بندي و برآورد مي شود.در بودجه متداول مقدار کالاها و خدمات بر حسب قيمت آنها در غالب مواد هزينه نشان داده مي وشد ولي معلوم نيست کالاها و خدمات مزبور براي اجراي چه برنامه ها و عملياتي پيشنهاد شده است. در بودجه متداول بر آورد هزينه معمولا بر مبناي هزينه هاي تحقق يافته سال ماقبل آخر و نيمه اول سال جاري انجام مي شود و تغييرات حجم کار در پيش بيني هزينه دقيقا مورد بررسي قرار نمي گيرد.

2- بودجه برنامه اي : در بودجه برنامه اي عمليات دستگاههاي اجرايي به شکل برنامه کار تنظيم مي شود، بطوريکه بر اساس آن کارهاي اين دستگاهها بر حسب هدفهاي اساسي ، طرحها و يا فعاليتهاي مهم آن مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و ارزش پولي مخارج آنها برآورد و پيش بيني مي گردد.



روشهاي محاسبه بودجه عملياتي :

---

سوالات امتحان :

1- بخش عمومي و بخش خصوصي را تعريف کنيد؟

الف ) بخش عمومي :

امروزه بخش عمومي شامل آندسته از افراد ،گروهها و سازمانهايي است که منابع اکثريت جامعه را مد نظر داشته و ضمن تامين رضايت عمومي وظيفه پيشرفت و توسعه اقتصادي ،اجتماعي ، سياسي و فرهنگي جامعه را بر عهده دارد.در واقع مي توان اينگونه مطرح کرد اداره عمومي عبارتست از : هماهنگ کردن کوششهاي فردي و گروهي به منظور اجراي سياست يا خط مشي عمومي دولت.

ب) بخش خصوصي:

شامل آندسته از افراد، گروهها و واحدهاي تجاري به معناي وسيع کلمه است که در عرصه بازار از يک سو خريدار(مصرف کننده) و از سوي ديگر فروشنده (توليدکننده) مي باشد.پس مي توان گفت اداره خصوصي عبارتست از : هماهنگ کردن کوششهاي فردي و گروهي به منظور اجراي سياستها و خط مشي هاي سازمانهاي خصوصي.

---

2- تفاوتهاي مهم بخش عمومي و بخش خصوصي را نام ببريد دو مورد راتوضيح دهيد؟



1- انگيزه بدست آوردن سود: ميزان سود در بخش خصوصي معياري براي سنجش کارايي سازمان و مديران آن تلقي مي گردد، در صورتي که چنين ملاکي در بخش عمومي مصداق ندارد و در واقع در بخش عمومي رسيدن به هدفها و تحقق اثربخشي معياري براي توفيق آنها قلمداد مي شود.

2- حساسيت به عملکرد بخشها : مردم و جامعه نسبت به مسائل امور عمومي حساسيت دارند. آنها از گردانندگان سازمانهاي عمومي انتظار دارند که منطقي عمل کنند و منابع و امکانات را بدرستي مورد بهره برداي قرار دهند، آنها توقع دارند دستگاه دولت(به معناي عام)بهترين شيوه ها را براي رسيدن به هدفهاي نهايي جامعه برگزينند.

3- فعاليت در چارچوب قانون و مقررات

4- خدمت و محصول انحصاري و نيمه انحصاري

5- عامل سياست

6- تفاوت در وسعت قلمرو زمان سازمان

7- تفاوت در نوع رهبري و ويژگيهاي رهبران

8- استمرار و فوريت داشتن خدمات و محصولات

9- قيمت روز بازار براي محصولات

---

3- بودجه را تعريف کنيد؟

تعريف بودجه :عبارتست از پيش بيني درآمدها و ساير منابع تامين اعتبار و برآورد هزينه ها و عمليات معين که در دوره محدودي از زمان انجام مي شود.

---

4- منظور از بودجه کل کشور چيست؟

بودجه کل کشور:عبارتست از برنامه مالي دولت که براي يکسال مالي تهيه و حاوي پيش بيني درآمدها و ساير منابع تامين اعتبار و برآورد هزينه ها براي انجام عملياتي که منجر به نيل سياستها و به هدفهاي قانوني مي شود.

---

5- اصول بودجه را نام ببريد و دو مورد را توضيح دهيد؟

1- اصل سالانه بودن 2- اصل وحدت : 3- اصل تعادل 4- اصل جامعيت 5- اصل تخصيص 6- اصل انعطاف پذيري

- اصل وحدت : منظور اينست که دولت فقط يک بودجه به قوه مقننه تقديم کند به طوريکه در بردارنده تمام برنامه ها ، فعاليتها و طرح هاي دولت بوده و حاوي تمام درآمدها و هزينه هاي همه دستگاهها به صورت يکي باشد.

- اصل تعادل : اصل تعادل بودجه به معني توازن و برابري بين درآمدها و هزينه هاي دولت است.

---

6- کسري بودجه را تعريف کنيد؟

کسري بودجه : به مفهوم ساده در يک بودجه فزوني هزينه ها بر درآمدها را کسر ي بودجه مي نامند. دولت ناگزير است در نوسانات اقتصادي با افزايش يا کاهش در هزينه هاي خود و يا درآمدها در تقاضاي کل جامعه تاثير گذاشته و با افزايش قيمتها مقابله کند علاوه بر آن در کشورهاي توسعه نيافته دولتها ناگزير به منظور توسعه اقتصادي در زيربناي اقتصادي مانند آموزش، بهداشت ، ارتباطات ، صنايع مادر و سنگين راهها و بنادر سرمايه گذاري و هزينه کنند و با توجه به محدوديت منابع مالي و درآمدهاي مربوط به اين کار به آساني ممکن نخواهد بود مگر پيش گرفتن سياست کسر بودجه آن هم کسر بودجه معقول و منطقي و در زمينه هزينه هاي سرمايه اي و عمراني.

---

7- منابع تامين مالي کسري بودجه را نام ببريد و يک مورد داخلي و يک مورد خارجي ازاين منابع را توضيح دهيد؟

وام از خارج :

1- دريافت وام از دولتهاي خارجي :مانند وامي که کشورهاي پيشرفته يا کشورهايي که مازاد درآمد دارند (برخي کشورهاي صادرکننده نفت) به کشورهاي توسعه نيافته و يا در حال توسعه اهدا مي کنند.

2- دريافت وام از شرکت و موسسه خارجي.

3- دريافت وام از سازمانها و مجامع بين المللي

وام از داخل :

1- بانک مرکزي :

دريافت وام داخلي نيز براي تامين کسر بودجه به دوشکل از بانک مرکزي و سيستم بانکي و دريافت وام از مردم دريافت مي شود.

2- انتشار اوراق قرضه دولتي يا دريافت وام از مردم : اين نوع وام از داخل اعتباراتي است که بانک مرکزي و سيستم بانکي به دولت اعطا مي کند و اين نوع وام در اصطلاح برداشت از سيستم بانکي مي نامند و به صورت انتشار اسکناس انجام مي شود و همانگونه که گفته شد افزايش ميزان پول در گردش نسبت به آن را به توليد تغيير داده و باعث افزايش سطح عمومي قيمت(تورم) مي گردد.

3- انتشار ارواق

---

8- مراحل تهيه و تنظيم بودجه يا گزارش بودجه اي را نام ببريد و دو مورد را به اختصار توضيح دهيد؟

1- تهيه و تنظيم پيشنهاد بودجه 2- تصويب بودجه 3- اجراي بودجه 4- ابلاغ بودجه 5- تخصيص اعتبار

6-اجراي ماليات بودجه (يا مراحل انجام خرج) 7- کنترل يا نظارت بودجه

کنترل يا نظارت بودجه :آخرين مرحله چرخه کار بودجه ريزي است و با اين کار فرايند بودجه ريزي کامل شده و نتيجه عملکردهاي دولت براي نمايندگان مردم روشن مي گردد.کنترل به معني عام خود مي توان به شرح ذيل تعريف نمود. کنترل فرايندي است براي حصول اطمينان از اينکه عملي صحت و يا اقدامات واقعي با عمليات پيش بيني شده و برنامه ريزي شده همانند است.

- اجراي ماليات بودجه (يا مراحل انجام خرج) : در اين مرحله سير مراحل قانوني هزينه شدن اعتبارات مربوط به فعاليتها و طرحها دريافت وجوه از خزانه تا پرداخت به ذينفع بر اساس مواد قانوني محاسبات عمومی صورت پذيرد.

---

9- مراحل تهيه و تنظيم و پيشنهاد بودجه رانام ببريد؟

1- بخشنامه بودجه

2- تهيه و تنظيم بودجه در دستگاه هاي اجرايي

3- بررسي در معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبري و رياست جمهوري

---

10 - فرايند کنترل بودجه را تعريف کنيد؟

آخرين مرحله چرخه کار بودجه ريزي است و با اين کار فرايند بودجه ريزي کامل شده و نتيجه عملکردهاي دولت براي نمايندگان مردم روشن مي گردد.کنترل به معني عام خود مي توان به شرح ذيل تعريف نمود.

کنترل فرايندي است براي حصول اطمينان از اينکه عملي صحت و يا اقدامات واقعي با عمليات پيش بيني شده و برنامه ريزي شده همانند است.