مقدمه
در اين پروژه كه پيش روي عزيزان مي باشد سعي گرديده است مباحثي هر چند مختصردر خصوص پيدايش حرفه حسابداري نحوه ثبت حسابداري ، نحوه تهيه و تنظيم دفاتر حسابداري ، تهيه صورتهاي مالي روزانه و سالانه طي دوره مالي) آشنا شويم . اميداست مورد استفاده وراهگشاي عزيزان قرار گيرد
حسابداري يكي از علومي‌است كه همه روزه اكثر افراد با آن سروكار دارند و برخي به صورت تخصصي و برخي به صورت تجربي از آن استفاده مي‌كنند. حسابداري اين امكان را به ما مي‌دهد كه ميزان سوددهي و هزينه‌ها را به صورت علمي‌و دلخواه تغيير دهيم. اطلاعات مربوط به‌اين رشته، مورد استفادة عموم مردم از مديران صنايع، سرمايه‌گذاران، تجار و اصناف تا استفاده‌كنندگان محصولات و خدمات مي‌باشد و باعث مي‌شود تا اعداد و ارقام نامفهوم و گيج‌كننده به صورت اطلاعات جالب توجه و قابل نتيجه‌گيري در دسترس قرار گيرد. فراگيري اين فن به صورت تخصصي، نه تنها به صورت يك حرفه مطرح بلكه در زندگي خصوصي و شخصي نيز كارساز مي‌باشد. به طور مثال نحوة صحيح بودجه‌بندي، تقسيم هزينه، تعيين قيمت تمام شده، روش‌‌هاي پيمانكاري، معاملات اوراق بهادار، تعيين استهلاك دارائي‌‌ها، انواع سرمايه‌گذاري، حسابداري با توجه به تورم و … از بحث‌‌هاي ارائه شده در اين گروه مي‌باشد. در پايان شايد بتوان حسابداري را به عنوان پايه اصلي صنعت، توليد و ارائه خدمات معرفي كرد. چرا كه بدون وجود حسابداري و ثبت دقيق و نتيجه‌گيري صحيح از اطلاعات، پايه اصلي شركت كه همان سرمايه و نقدينگي است به لرزه درآمده و چه بسا كه شركت را به انحلال بكشاند.تنوع مؤسسات و گوناگوني فعاليتهاي مختلف اقتصادي در پهنه جهان، دانش و حرفه حسابداري را بر آن داشته تا در قالب مباني و اصول عمومي، راه حلهاي متناسبي را براي نگهداري حسابهاي فعاليتهاي گوناگون، به نحوي فراهم آورد كه صورتهاي مالي مؤسسات تصوير گوياتري از نتايج عمليات و وضعيت مالي ارائه دهند. از طرفي، فعاليتهاي مؤسسات اقتصادي در كشورهاي مختلف در بستري از اوضاع و احوال اقتصادي و اجتماعي و در محدوده مناسبات حقوقي كشور انجام مي شود و اين عامل، به نوبه خود، جستجو و يافتن راه حل مناسب و مطلوب را در محدوده راه حلهاي متعارف در سطح بين المللي الزامي كرده است.ارجاع طرحهاي ساخت و ساز ابنيه، تأسيسات و تجهيزات بزرگ از طرف كارفرمايان عمومي و خصوصي به پيمانكاران مختلف، انعقاد قراردادهاي بلند مدت پيمانكاري براي اجراي طرحهاي ياد شده و انجام دادن فعاليتهاي ساخت و ساز در قالب اين قراردادها توسط پيمانكاران، يكي از فعاليتهاي عمده اقتصادي است كه نيازمند روشهاي مناسب ثبت و ضبط معاملات و فعاليتهاي مالي، تهيه و تنظيم گزارشهاي درون سازماني، اندازه گيري و شناخت درآمد و در نهايت تهيه و ارائه صورتهاي مالي متناسب براي پيمانكاران و كارفرمايان است. حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم کردن اطلاعات لازم کمک می کند تا سرمایه گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران و دولت نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند تصمیم بگیرند. برای مثال اگر شخصی بخواهد در شرکتی سرمایه گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت و یا نتایج عملیات آن شرکت را در طی سالهای قبل بداند. موضوعاتی که بصورت گزارش های مالی توسط حسابداران تهیه می شود. حسابداری به منظور جوابگویی به نیازهای انسان بوجود آمده است به همین دلیل با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیتهای اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن، هدفها و روشهای حسابداری برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی، توسعه یافته است چرا که اشخاص، شرکتها و دولت برای تصمیم گیری در مورد توزیع مناسب منابع مالی نیاز به اطلاعاتی قابل اتکا دارند که این اطلاعات را به یاری حسابداری می‌توان بدست آورد. از سوی دیگر انجام سرمایه گذاری یکی از مواد ضروری و اساسی در فرایند رشد و توسعه اقتصادی کشور است و سرمایه گذاران نیز از بعد عرضه سرمایه، تا حد امکان سعی دارند منابع مالی خود را به سوئی سوق دهند که کمترین ریسک و بیشترین بازده را داشته باشد. یعنی بدنبال برآورد ریسک سرمایه گذاری خواهند بود. این در حالی است که یکی از مبانی اساسی برای محاسبه ریسک بازار شرکتها، استفاده از اطلاعات تولید شده توسط سیستم حسابداری است.
پيشگفتار :
تدوين مطالبي دربارة نحوة حسابداري انواع فعاليت هاي اقتصادي از يك سو ، بر دانش پيشرفته و امروز اين حسابداري متكي و از سوي ديگر ، با شرايط خاص ، عرف تجاري و قوانين حاكم بر فعاليت هاي اقتصادي در ايران منطبق باشد يكي از زمينه هاي ضروري پژوهشي است كه مي تواند كاربرد روش هاي پيچيدة حسابداري را آسان ساخته و در عين حال خدمات حسابداري در سطوح مختلف را كارآمدتر نمايد علاوه بر اين ، پژوهش هايي از اين دست ، امكانات گسترش ، رواج و فراگيري ، اصول و ضوابط حرفه اي را افزايش داده و كار حسابداري واحدهاي تجاري را در مجموع بهبود مي بخشد امروزه مؤسسات عمومي و خصوصي اجراي عملياتي نظير : راه سازي – سد سازي – احداث ساختمان – تاسيسات – كشتي سازي – هواپيما سازي و ساخت قطعات پيچيده وسايل و تجهيزات را با انعقاد پيمان به مؤسسات پيمانكاري واگذار مي كنند .
حسابداری: کلیات٬‌تعاریف٬ انواع٬‌تاریخچه و اهمیت
در دنیای امروز که هر روز شکل تازه ای از ارتباطات اقتصادی به وجود می‌آید و افراد و شرکتها و مؤسسات با یکدیگر در ارتباط می‌باشند و تغییرات مالی آنها بر یکدیگر تأثیر دارد و روز به روز این فعالیت‌ها پیچیده‌تر می‌شود این عوامل باعث می شود که نقش حسابداری به عنوان فراهم کنندگان اطلاعات مالی با استفاده از استانداردهای حسابداری برای استفاده کنندگان بیشتر مشخص گردد. نیاز روز افزون موسسات و سازمانها به اطلاعات صحیح و بهنگام جهت بکارگیری در فرآیند تصمیم گیری مدیران، مقوله‌ای اجتناب ناپذیر است. در این راستا سیستم اطلاعات مدیریت منبع اصلی ارائه اطلاعات بشمار می‌آید. سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان مهمترین زیر مجموعه این سیستم، اطلاعات مالی متنوعی را در اختیار استفاده کنندگان این نوع اطلاعات، خصوصا " مدیران هر سازمان" قرار می دهد. به طور کلی اطلاعات حسابداری بایستی از ویژگی‌های خاصی برخوردار باشد تا در فرآیند تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرد. ویژگی‌های کیفی این گونه اطلاعات نظیر مربوط بودن، و قابلیت اتکاء از جمله خصیصه‌هایی است که بر میزان بکار گیری اطلاعات به‌موقع (بهنگام) تأثیر می گذارد. در این مفاله مختصری در مورد تعاریف حسابداری و تاریخچه و انواع مختلف حسابداری و اهمیت آن بحث شده است.
● تعاریف و کلیات
حسابداری یک سیستم است که در آن فرایند جمع آوری، طبقه بندی، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارش های مالی و صورتهای حسابداری در شکل ها و مدل های خاص انجام می‌گیرد تا افراد ذینفع درون سازمانی مثل مدیران و یا برون سازمانی مثل بانکها، دولت و ... بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده‌های خام مالی را دریافت نموده آنها را به نظم در می‌آورد. محصول نهایی نظام حسابداری گزارش ها و صورت های مالی است که مبنای تصمیم گیری اشخاص ذینفع (مدیران، سرمایه گذاران، دولت و ... ) قرار می‌گیرد.
◄ « حسابداري عبارتست از فرآيند تشخيص ، اندازه گيري و گزارش اطلاعات اقتصادي كه براي استفاده كنندگان اطلاعات مزبور ، امكان قضاوت و تصميم گيريهاي آگاهانه را فراهم مي سازد. »
◄ « حسابداري عبارتست از خدمتي كه با فراهم كردن اطلاعات مالي مورد نياز مديران ، پرداخت كنندگان ماليات ، اداره كنندگان و سايرين جهت تصميم گيريهاي آگاهانه انجام مي پذيرد. »
◄ « حسابداري عبارتست از فن تفسير ، اندازه گيري و توصيف فعاليتهاي اقتصادي. »

تاریخچه حسابداری
حسابداری در جهان نزدیک به ۶۰۰۰ سال قدمت دارد و تاریخ نخستین مدارک کشف شده حسابداری به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. پیشینه حسابداری در ایران نیز به نخستین تمدنهایی بر می گردد که دراین سرزمین پا گرفت، و مدارک حسابداری بدست آمده با ۲۵ قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان اس. در طول تاریخ، روشهای حسابداری متوع و متعددی برای اداره امور حکومتی و انجام دادن فعالیتهای اقتصادی ابداع شد، که در پاسخ به نیازهای زمان، سیر تحولی و تکاملی داشته است. ممیزی املاک در تمدن ساسانی(در جریان اصلاحات انوشیروان، به منظور تشخیص مالیاتهای ارضی، کلیه زمینهای مزروعی کشور ممیزی و مشخصات آن از جمله مساحت، نوع زمین و نوع محصول در دفتری ثبت می گردید.) و تکامل حسابداری برای نگهداری حساب درآمد و مخارج حکومتی در دوران سلجوقیان(نگارش اعداد را به صورت علایمی کوتاه شده از نام اعداد عربی، حساب سیاق می نامند.
حسابداری سیاق که احتمالا در دوران سلجوقیان تکامل یافته، روشی است که بر اساس آن، حساب جمع و خرج هر ولایت در دفتر مربوط به ان ولایت ثبت و در عین حال یک دفتر اصلی در مرکز نگهداری می شده است که خلاصه جکع و خرج هر ولایت به طور جداگانه در صفحات مربوط، در آن به خط سیاق نوشته می شده است. این روش در دوران قاجاریه تکمیل شد و کتب خمسه(دفاتر پنج گانه) برای گروههای عمده مخارج نیز نگهداری می شده است.
و نگهداری حساب فعالیتهای بازرگانی به حساب سیاق، نمونه های بارز و پیشرفته آن است.
با این حال حسابداری نوین( دوطرفه) همانند بسیاری از دانشهای کاربردی دیگر، به همراه ورود فراورده های صنعتی و رسوخ موسسات و شرکتهای خارجی به ایران راه یافت. و در جریان تحولات اقتصادی _اجتماعی صد سال گذشته با پیدایش سازمانهای جدید دولتی و خصوصی و دگرگونی شیوه های تولید و توزیع بسیار پیشرفت کرد. حسابداری با تمدن همزاد است و به اندازه تمدن بشری قدمت دارد. در تمدنهای باستانی بین النهرین که قسمت اعظم ثروتهای جامعه در اختیار فرمانروا یا فرمانروایان بود. معمولا کاهنان که قشر ممتازی را در سلسله مراتب اجتماعی تشکیل می دادند و ظیفه نگارش را بطور اعم و نگهداری حساب درآمدها و ثروتهای حکومت را بطور اخص به عهده یا در واقع در انحصار داشتند و در عین حال به ثبت برخی از معاملات شهروندان نیز می پرداختند، از جمله در تمدن باستانی سومر (SUMMER) نظام مالی جامعی برقرار بود و کاهنان سومری علاوه بر نگهداری حساب درآمدهای حکومتی، به نحوی موجودی غلات، تعداد دامها و میزان املاک حکومتی را محاسبه می کردند. نخستین مدرک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه های سفالین از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد می رسد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد بدست آمده از تمدن باستانی مصر (۵۲۵_۵۰۰۰ ق.م) حکایت از آن دارد که در اجرای طرحهای ساختمانی این تمدن، نوعی کنترل حسابداری برقرار بوده که بهره گیری از نیروی کار هزاران هزار نفر را در امر ایجاد بنا و حمل و نقل مصالح ساختمانی در تشکیلاتی منظم، میسر می کرده است، از تمدن مصر در دورانی که یونانیان و رومیان بر آن تسلط داشتند نیز مجموعه های متعددی از حسابهای نوشته شده بر پاپیروس باقی مانده است.
شواهد و مدارک به دست آمده از یونان باستان نیز حکایت از استقرار کنترلهای حسابداری دارد. از جمله حساب معبد پارتنون در لوحه های مرمرین اکروپولیس حک و بخشی از ان هنوز هم باقی است. سکه به عنوان واحد پول حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد در لیدی(Lydia) ابداع گردید.(لیدی سرزمینی باستانی است که در آسیای صغیر، کنار دریای اژه بین میزی (Mysia) و کاری(Caria) قرار داشت. کرزوس (Croesus) آخرین پادشاه آن از کوروش شکست خورد.) و به سرعت در تمدنهای آن زمان رواج یافت. در ازان عصر هخامنشی ، نظام مالی و پولی (نظام پولی بدیعی توسط داریوش اول بر پایه طلا و نقره با رابطه مبادله ثابت پایه گذاری شد و سکه داریک به وزن ۸.۴۱ گرم در مقابل ۲۰ سکه نقره به نام “شکل” هر یک به وزن ۵.۶ گرم مبادله می شده است و بنابراین رابطه تبدیل طلا به نقره ( ۳/۱ ۱۳ ) ) جامع ومنسجمی بر قرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت ثبت و ظبط و نگهداری می شده است. در رم و یونان باستان حسابداری پیشرفته ای وجود داشته و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم می شده است. یک جمعدار، یک مامور دولت و یا شخصی که محافضت پول یا دارایی دیگری به او محول بوده است در مقاطعی از زمان حساب خود را به اربابش پس می داده است. برای این کار رو فهرست تفصیلی از دریافتها و پرداختها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه می شد که جمع آن دو مساوی بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده و یا به مصرف رسیده در طول یک دوره بعلاوه مانده پول و کالایی بود که نزد جمعدار باقی مانده و باید به ارباب تادیه می شد. این نوع حسابداری تا قرون وسطی ادامه یافت. همانطور که ملاحظه فرمودید، حسابداری باستانی تنها جنبه های محدودی از فعالیتهای مالی را در بر می گرفت و یا سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبط و ظبط کند و یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت.
سرمایه داری تجاری و رنسانس از دوران باستان تا اواخر قرون وسطی تغییری اساسی در جهت تبدیل حسابداری به یک سیستم جامع صورت نگرفت و تنها پیشرفت قابل ذکر گسترش دامنه نگهداری حساب برای عملیات گوناگون حکومتها و اشخاص بود.
از اوایل قرن سیزدهم “دولت_شهرها” و یا “شهر_جمهوریهای” کوچکی خارج از سلطه پادشاهان و خوانین فیودال در ایتالیای کنونی پا گرفت که فضای سیاسی_ اقتصادی مناسبی را برای رشد سوداگری فراهم آورد.بدین معنی که در این جمهوریهای کوچک هیچ مانعی در راه تجارت آزاد، حتی تجارت با سرزمینهای دوردست وجود نداشت و استفاده از سرمایه به صورت سرمایه مولد یا سرمایه تجاری مانند کشتیها و سایر وسایل بازرگانی امکان پذیر و متداول بود. علاوه بر این، با رونق داد وستد، پول در مبادلات تجاری نقش گسترده یافت و اقتصاد پولی رواج یافت. در قرون سیزدهم و چهاردهم همزمان با رشد بازرگانی، صنعت و بانکداری، پیشرفت زیادی در تکنیک نگهداری حساب بوجود آمد. بزرگتر شدن اندازه موسسات، رواج معاملات نسیه و استفاده از عوامل متعدد در کسب و کار موجب شد که دیگر یک شخص به تنهایی نتواند امر موسسه بزرگی را اداره کند و این امر ابداع سیستم حسابداری کاملتری را ضروری ساخت. گمان می رود که کاربرد قاعده جمع وخرج در مورد حساب صندوق نخستین گام در راه پیدایش سیستم نوین بوده باشد. بدین معنی که صندوقدار در ازای وجوهی که دریافت می کرد بدهکار و در مقابل مبالغی که می پرداخت بستانکار می شد. این قاعده در مورد حسابهای مشتریان نیز بکار می رفت و آنان در ازای وجوهی که قرض می گرفتند و یا کالایی که به نسیه می خریدند بدهکار و در مقابل وجوهی که می پرداختند بستانکار می شدند و بدین ترتیب مانده حساب آنها معین می شد. همین قاعده در مورد نگهداری حساب بستانکاران نیز بکار می رفت. در نیمه قرن سیزدهم حسابداران ایتالیایی متوجه این نکته شدند که دریافت پول از یک بدهکار دو ثبت را ضروری می سازد. جنبه دریافت پول که باید در حساب صندوق ثبت شود و جنبه پرداخت پول که باید در حساب شخصی پرداخت کننده پول ثبت گردد. در اوایل قرن چهاردهم دو اصطلاح بدهکار و بستانکار ، یعنی دو واژه ایتالیایی دادن(dare) و گرفتن(avere) کاملا متداول گردید. پیشرفت تازه در قرن چهاردهم ابداع شکل دو طرفه حساب بود که در سمت چپ اقلام بدهکار و در سمت راست اقلام بستانکار، نوشته می شد و با این کار چگونگی ثبتها آشکار می گردید.
حسابداری جنسی با نگهداری حسابی جداگانه برای هر محموله از کالای خریداری شده آغاز گردید و هر حساب در ازای خرید یک محموله کالا بدهکار و در مقابل حساب فروشنده یا حساب نقد بستانکار می شد. سپس با فروش هر مقدار از کالای یک محموله، حساب مربوطه بستانکار و در مقابل حساب مشتری یا حساب نقد، بستانکار می گردید تا این که تمامی اجناس یک محموله به فروش برسد. این کار یعنی بدهکار کردن حساب هر محموله از کالای خریداری شده به قیمت خرید و بستانکار کردن آن به قیمت فروش معمولا تفاوتی را ایجاد می کرد که به حساب سود و زیان نقل می شد. بدین ترتیب سیستم دفترداری دوطرفه به آرامی و در پی مجموعه ای از ابداعات پیاپی در فاصله سالهای ۱۲۵۰-۱۳۵۰ میلادی در چند جمهوری کوچک ایتالیا زاده شد و تکامل یافت و شهرهای فلورانس، ونیز و جنوا پیشرو این تحول بودند. برخی از صاحبنظران دفاتر حساب بجا مانده از سالهای ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۹ را نخستین دفاتر جساب دو طرفه کامل می دانند. برخی دسگر حساب دو طرفه کاملا متوازنی را که در سال ۱۳۴۰ میلادی توسط پیشکار(steward) شهر جنوا(Genoa) تنظیم گردیده است. نحستین نمونه کامل دفاتر حساب دوطرفه ذکر می کنند. در هر حال، در آستانه قرن پانزدهم میلادی در ایتالیا و دیگر کشورهای اروپایی، سیستم دفترداری دوطرفه بکار می رفته است.
گسترش فن دفترداری دوطرفه به سراسر اروپا مرهون انتشار کتاب ریاضیاتی است که لوکا پاچیولی (Luca Pacioli) به سال ۱۴۹۴ تالیف کرده است. پاچیولی کشیشی بود که در دانشگاههای جمهوریهای پروجا، ناپل، پیزا و فلورانس ریاضیات تدریس می کرد و با اندیشمندان بزرگ هم عصر خود از جمله پیرو دلا فرانسسکا (piro della francedca)، لیون باتیستا آلبرتی (Leon Battista Alberti) و لیونارده داوینچی (Leonardo da Vinci) دوستی نزدیک داشت. مطالب کتاب ریاضیات مزبور را پاچیولی نوشت و شکلهای آن را داوینچی ترسیم کرد.
بخشی از این کتاب شامل چند فصل به حسابداری اختصاص داشت که نخستین توصیف مدون از سیستم حسابداری دوطرفه است. در این بخش از کتاب، پاچیولی با استفاده از منابع و روشهای موجود سه دفتر اصلی حساب را به ترتیب زیر تشریح می کند:
دفتر باطله (Waste Book) (در ایران این دفتر را دفتر کپیه یا مسدوده هم نامیده اند.)
که خلاصه معاملات تاجر به ترتیب تاریخ وقوع در آن ثبت می شد.
دفتر روزنامه (Journal)
که در آن مطالب دفتر باطله تلخیص و بر حسب بدهکار و بستانکار ثبت می گردید.
دفتر کل (Ledger)
حاوی حسابهای واقعی که ثبتهای دفتر روزنامه به آن نقل می گردید.
پاچیولی لهمیت کاربرد پول را بعنوان مقیاس مشترک سنجش اقلام مختلف به درستی دریافته بود و بر لزوم تاریخ گذاری معملات و عطف متقابل دفاتر به یکدیگر تاکیدی بجا داشت. با این حال، وی درباره دوره مالی، تهیه تراز آزمایشی، تهیه صورت سود و زیان، بستن حساب سود و زیان به حساب سرمایه و تهیه ترازنامه مطلبی ندارد و تنها درباره طرز بستن و لزوم موازنه کردن حسابها به هنگام نقل حسابها از دفاتر قدیمی به دفاتر جدید توضیحات نسبتا کاملی داده است. همچنین پاچیولی بین اموال شخصی تاجر و اموال تجارتخانه تمایزی نگذاشته و درباره نگهداری حساب داراییهای ثابت نیز مطلبی ندارد.
رساله پاچیولی (که او را پدر حسابداری می نامند) به علت سادگی، روانی و ارزشهای عملی در طول قرنهای پانزدهم و شانزدهم به اغلب زبانهای اروپایی ترجمه شد و حسابداری دوطرفه تا اواخر قرن هفدهم در اغلب کشورهای اروپایی رواج یافت.
از قرن شانزدهم تا اوایل قرن نوزدهم تحول بنیادی در حسابداری بوجود نیامد، تنها تغییر اساسی تیوری جدیدی بود که توسط استوین (Simon Stevin) هلندی در اواخر قرن شانزدهم عنوان شد. بر اساس این تیوری در هر معامله در مقابل هر بدهکار باید یک بستانکار وجود داشته باشد. استوین همچنین ضرورت تفکیک اموال موسسه را از اموال شخصی صاحب سرمایه مطرح و لزوم نگهداری حسابی جداگانه برای سرمایه را نیز عنوان کرد. تغییرات دیگری که در این فاصله در دفترداری رخ داد عبارت بود از ایجاد ستونهای فرعی در دفاتر روزنامه و کل، منسوخ شدن دفتر باطله و جایگزینی اسناد و مدارک مربوط به معاملات (مانند فاکتور خرید و فروش) به جای آن. حسابداری جنسی نیز در این فاصله بهبود یافت و سود و زیان هر محموله محاسبه و به حساب سود و زیان نقل می گردید. تا سال ۱۸۰۰ میلادی موازنه کردن حسابها در پایان سال، تهیه صورت سود و زیان و ترازنامه معمول شد اما جز برای نگهداری سوابق فعالیتهای موسسه استفاده دیگری نداشت.
سیستم دفترداری دوطرفه که گوته (Goethe) اندیشمند بزرگ آلمانی آن را یکی از زیباترین ابداعات بشری می داند، مجموعه منسجمی را فراهم آورد که کلیه معاملات و رویدادهای مالی ثبت، سود هر فعالیت تجاری تعیین و اموال شخصی تاجر از اموال تجارتخانه یا موسسه تجاری تفکیک گردید. ابداع و تکامل سیستم دفتر داری دوطرفه اولا سوداگریهای بزرگ مانند فرستادن کشتیهای عظیم حامل کالاهای گوناگون به نقاط مختلف جهان را با مشارکت بازرگانان و افراد متعدد، تسهیل کرد، زیرا با کاربرد آن سرمایه گذاری هر یک از مشارکت کنندگان در یک فعالیت سوداگرانه که معمولا به صورت کالا و اجناس گوناگون بود به سهولت بر حسب پول (سکه) اندازه گیری و حساب ان جداگانه نگهداری می شد و در خاتمه فعالیت نیز کالا و طلا و نقره ای که کسب شده بود، بر حسب پول قابل تقویم و محاسبه می شد و در نتیجه تعیین سهم هر یک از مشارکت کنندگان از کل درآمد حاصل به سادگی امکان پذیر می گردید. ثانیا حسابداری دو طرفه، با فراهم ساختن امکان تفکیک اموال شخصی تاجر از اموال تجارتخانه، تشکیل شرکتهای تجارتی را با مشارکت چند نفر عملی کرد، زیرا با کاربرد آن، نگهداری حساب جداگانه سهمالشرکه هر یک از شرکا در سرمایه شرکا امکان پذیر و سهم آنان از کل دارایی شرکت و منافع حاصل از فعالیت تجاری قابل اندازه گیری و محاسبه شد. این امکان، مشارکت صاحبان سرمایه ای را که خود به کار تجارت نمی پرداختند نیز عملی ساخت و بدیت ترتیب رشد و توسعه بنگاهها و موسسات تجاری را تسریع کرد. به رغم تحولات شگرف اقتصادی_ اجتماعی و دگرگونی و پیچیدگی و توسعه معاملات و سازمانهای تجارتی از قرن شانزدهم تا عصر حاضر، عناصر اصلی سیستم دفترداری دوطرفه همچنان بدون تغییر باقی مانده است. دلیل بقای این سیستم در طول پنج قرن در سادگی اصول، انعطاف پذیری و قابلیت ان در ثبت، انتقال و گزارش اطلاعات بسیار متنوع، در قالب صورتهای مالی قابل رسیدگی است.
انقلاب صنعتی
سسیتم ثبت دوطرفه که به اعتبار ابداع ان در ایتالیا، سیستم حسابداری ایتالیایی نیز نامیده می شود به سرعت در سراسر اروپا رواج یافت و در طول قرن هجدهم تقریبا کلیه موسسات مالی و تجاری بزرگ، این شیوه حسابداری را بکار می بردند. اما اروپای قرن هجدهم آبستن تحولاتی شگرف بود. انقلاب صنعتی در نیمه دوم این قرن آغاز و تا پایان نیمه اول قرن نوزدهم تداوم یافت و تحولات و تغییرات وسیع اقتصادی و اجتماعی را در پی داشت. این تحول بنیادین بر تمامی عرصه های زندگی فرعی و اجتماعی مردم اروپا اثر گذاشت و مناسبات اقتصادی_ اجتماعی و سیاسی جوامع اروپایی را دگرگون کرد و از طریق این قاره به سراسر جهان راه یافت و آثار مفید و زیانبار بسیاری به جای گذاشت.بارزترین عرصه تحول در انقلاب صنعتی، قرار گرفتن ماشین در خدمت تولید بود که شیوه تولید را از تولید دستی به تولید کارخانه ای متحول کرد. پیدایش و رشد کارخانه های بزرگ و کوچک با توانایی ساختن کالاهای همسان به مقدار زیاد، از یک سو به زوال صنایع دستی، روستایی و خانگی در مدت کوتاهی انجامید و از سوی دیگر، رقابت بین کارخانه داران را ایجاد کرد. حسابداری صنعتی ابتدا بیشتر به گزارش بهای تمام شده محصولات بر مبنای اطلاعات مالی گذشته تاکید داشت و در پیش بینی اینده از حدس وگمان فراتر نمی رفت. اما بزرگتر شدن کارخانه ها و پیچیده تر شدن روشهای تولید و در نتیجه افزایش تولیدات، رقابت بین واحدهای صنعتی را برای تسلط بر بازارهای پیوسته ملی و همچنین رقابت در عرضه تولیدات به بازارهای جهانی تشدید کرد و اداره موسسات بزرگ پیچیده به پیدایش مفهوم مدیریت علمی انجامید. مدیریت علمی، روش برخورد منظم و منطقی با مسایل به منظور یافتن بهترین راه برای انجام هر کار است. وجود رقابت، نیاز به آگاهی از بهای تمام شده محصول را ایجاب نمود و در پاسخ به این ضرورت نوعی دفترداری صنعتی یا دفترداری هزینه یابی که بعدها حسابداری صنعتی نامیده شد، ابداع گردید. علاوه بر این، در گذر زمان تکنیکهای گزارش اطلاعات مالی برای تصمیم گیریهای مدیریت تکامل یافت و با ارایه و توضیح مدلهای مقداری، امکان اتخاذ تصمیمات درست بر اساس اطلاعات موجود، تسهیل گردید. امروزه این رشته از حسابداری به معنای اعم حسابداری مدیریت نامیده می شود.
بازار سرمایه و شرکتهای سهامی
با بزرگتر شدن شرکتها نیاز به توسعه و همچنین سرمایه بیشتر احساس شد. لذا با بهره گیری از دو دستاورد بزرگ و مفید سرمایه داری صنعتی یعنی سازماندهی و همکاری، موجبات رشد، توسعه و تکامل شرکتهای سهامی فراهم و با سازمان یافتن بازار سرمایه، تامین مالی طرحهای بزرگ صنعتی امکان پذیر شد.
بازار سرمایه و شرکتهای سهامی این امکان را فراهم آورد که تعداد زیادی از صاحبان سرمایه، با سرمایه های کوچک و بزرگ در یک واحد اقتصادی مشارکت کنند و به این ترتیب مشکلات تامین سرمایه های کلان برای ایجاد ساختمان، خرید ماشین آلات و احداٍ تاسیسات یک کارخانه بزرگ یا طرح بزرگ صنعتی برطرف گردید.
در عین حال، محدودیت مسولیت صاحبان سهام به مقدار سرمایه ای که در شرکت گذاشته اند و قابلیت انتقال سهام، به رونق سرمایه گذاری و گسترش بازارهای سازمان یافته سرمایه انجامید.
در ادامه فرایند رشد و توسعه شرکتهای سهامی، هییت مدیره شرکتهای سهامی بزرگ، کار مدیریت اجرایی را به مدیران موظفی که برای اداره امور شرکت بر می گزینند محول و خود به تعیین خط مشی های اجرایی شرکت و نظارت بر کار مدیران می پردازند. این تحول، گروه تازه ای از مدیران کارآزموده حرفه ای را پدید آورد که در سرمایه موسساتی که اداره می کنند سهمی ناچیز دارند یا اصولا سهمی ندارند، بدین ترتیب غالبا مدیریت موسسات از مالکیت آنها تفکیک و متمایز گردید.
سازمان جدید سرمایه، نقش شرکتهای سهامی و بورسهای اوراق بهادار بعد تازه ای به حسابداری بخشید و ان لزوم ارایه گزارشهای مالی به سهامداران برای آگاه کردن آنان از چگونگی اداره سرمایه هایشان، ارزیابی عملکرد و سنجش کارایی مدیران و گردانندگان شرکت و بالاخره آینده سرمایه گذاریشان بود.
واژه بودجه
 واژه بوژت(Bouget ) یک واژه فرانسه قدیم است و به کیف چرمی اطلاق می شده است که وجوه نقد را در آن نگهداری می کردند.
 بتدریج معنی اصطلاح بودجه از خود کیف تبدیل به محتویات آن شد.
سير تطور بودجه و بودجه ريزي
از زمان پيدايش واژه بودجه، تعاريف متعددي از آن بعمل آمده است كه با توجه به نوع برداشت و نگاه افراد به موضوع بودجه متفاوت مي باشد. در ابتداي امر، بودجه صرفا" به معناي بودجه نويسي مطرح بود. به همين دليل تعاريفي كه از اين واژه صورت گرفته، معناي بودجه نويسي را در اذهان تداعي مي نمايد( يوسفي نژاد، 1386). مفهوم و تعريف بودجه را از ديدگاه علمي و ديدگاه قانوني مي توان مورد بررسي قرار داد.
از ديدگاه عرفي و علمي عموما مشتمل بر تعاريفي است که از سوي صاحبنظران و انديشمندان اقتصادي ارائه گرديده است. به عنوان نمونه در تعريفي از بودجه آمده است: بودجه عبارتست از نگاه داشتن حساب دخل و خرج دولت و ايجاد توازن ميان درآمدها و هزينه ها تا در اثر آن کسري بودجه پيش نيايد( بابائي، 1381).
از نظر قانوني نيز در ماده يک قانون محاسبات عمومي کشور مصوب يكم شهريور ماه سال 1366 كشور بودجه به صورت زير تعريف شده است: "بودجه کل کشور برنامه مالي دولت است که براي يک سال مالي تهيه مي گردد و حاوي پيش بيني درآمدها و ساير منابع تامين اعتبار و برآئرد هزينه ها براي انجام عملياتي که منجر به نيل سياست ها و هدفهاي قانوني مي شود بوده و از سه قسمت به شرح زير تشکيل مي شود"(شيخ ودودي، 1382).
بطور كلي قبل از مشروطيت و در دوران طولاني حكومت شاهنشاهي در ايران، نظارت مردم بر بودجه در حداقل بوده و شاهان در راس حكومت قرارداشتند و چگونگي اخذ ماليات از مردم توسط آنان صورت مي گرفت. با پيدايش انقلاب مشروطه، در زمينه بودجه قوانيني رواج يافت كه عمدتا" از قوانين فرانسه نشات گرفته بود. در ايران اولين بودجه كشور را به روش جديد پس از مشروطيت، صنيع الدوله هدايت در سال 1289 هجري شمسي تهيه وتقديم مجلس نمود. اين روش تا سال 1320 هجري شمسي به همين منوال ادامه داشت و اداره امور بودجه بر عهده وزارت دارايي بود. در سالهاي 1327 همراه با بودجه جاري، بودجه عمليات شرکت هاي دولتي نيز تهيه و به مجلس تسليم شد. در سال 1340 کليه امور مربوط به بودجه عمراني به سازمان برنامه و تمامي امور مربوط به بودجه عادي به وزارت دارايي محول شد. از سال 1346 وظيفه تهيه بودجه عادي و عمراني که به طور جداگانه در دفتر مرکزي برنامه ريزي و دفتر مرکزي بودجه تهيه مي شدند به واحد جديدي بنام «دفتر مرکزي طرح و بودجه» واگذار شد. در سال 1347 برنامه پنجساله چهارم تصويب گرديد و برنامه عمراني پنجساله پنجم از سال 1352 اجرايي شد و تا سال 1356 ادامه داشت (احمدي، 1382).
از سال 1358 تا سال 1367 مصادف با پيروزي انقلاب و شروع جنگ، بخاطر مشكلات پديد آمده عملا" اتفاق مهمي در روند تهيه و تنظيم بودجه كل كشور بوجود نيامد. در سال 1368 برنامه اول توسعه بعد از انقلاب اسلامي به تصويب مجلس رسيد و تا سال 1373 ادامه داشت. در اين سالها اهداف بودجه در قالب برنامه هاي پنج ساله اداه يافت تا در سال 1384 تهيه بودجه بروش عملياتي مورد تأکيد مسئولين قرار گرفت و بخشنامه بودجه سال 1385 نيز بر همين اساس تهيه و به کليه دستگاههاي اجرايي ابلاغ و در نهايت به مجلس تقديم و به تصويب رسيد(کردبچه، 1385).
بودجه به عنوان ابزار کنترل
• نظارت بر دخل و خرج به عهده نمایندگان مردم واگذار شده تا از منافع مالیات دهندگان و دریافت کنندگان خدمات دولت حمایت کنند.
• هر گونه خرج بابت عمل به وظایف دولت باید کنترل گردد تا مالیات اضافی گرفته نشده و مخارج نیز کنترل شود.
بودجه به عنوان ابزار مدیریت مالی
• با توسعه وظایف دولت و افزایش سریع هزینه ها، کنترل هزینه ها اهمیت خود را از دست داد.
• امرفوق نیازبه بهبود سیستم های مدیریت وبرنا مه ریزی را مطرح کرده و موجب توجه دولت ها به مدیریت مالی دولتی گردید.
• بدبن ترتیب بعد جدیدی برای تصمیم گیری، تحت عنوان سیستم بودجه بندی عملیاتی و برنا مه ای مطرح گردید.
بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی
• استفاده از بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی، به منظور تنظیم سیاستهای مالی برای مقاصد اقتصادی صورت گرفت.دراین رابطه اهداف زیرتامین میشود:
• تعیین هدفهای سرمایه گذاری و نرخ رشد و چگونگی اختصاص منابع در بین بخشها .
• تعیین نرخ رشد اقتصادی.
• توجه به نقش مالیاتها و برنامه ریزی هزینه .

بودجه به عنوان ابزار راهبردی
• وجود محیط های سازمانی متلاطم و آشفته و پیچیدگی تصمیم گیری، لزوم انجام برنامه ریزی های استراتژیک را فراهم آورد.
• در این دوره بودجه به عنوان ابزار استراتژیک برای رویارویی با حوادث غیر قابل پیش بینی مورد استفاده قرار گرفت.
• نتیجه تفکرات فوق منجر به تدوین بودجه نویسی بر مبنای صفر شد.
ضرورت بودجه و بودجه نویسی
• بودجه بندی را فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود می دانند.
• نیاز های انسان نامحدود و در مقابل منابع موجود محدودند.
• از منابع محدود باید برای رفع نیازهای نامحدود آنچنان یاری گرفت که حد مناسب رضایت بدست آید و این نخستین تصور بودجه است.
مدل مفهومي با رويكرد بودجه ريزي عملياتي


















اهداف و مقاصد بودجه بندی
• بودجه وسیله ای برای تدوین و تنظیم برنامه های دولت است.
• بودجه وسیله تحصیل مجوز قانونی برای فعالیت های دولت است.
• بودجه راهنمای اجرای سیاستهای دولت است.
• بودجه قوی ترین وسیله کنترل قوه مجریه توسط فوه مقننه است.
• بودجه وسله آگاهی مردم از مصرف صحیح و قانونی منابع عمومی است.
فرآيند حسابداري به ترتيب داراي چهار مرحله مي باشد
◄ ثبت فعاليتهاي مالي
◄ طبقه بندي اقلام ثبت شده
◄ خلاصه كردن اقلام در قالب اعداد قابل سنجش
◄ تفسير نتايج حاصله از بررسي اقلام خلاصه شده
ثبت فعاليتهاي مالي:
در اين مرحله كليه داد و ستدها و فعاليتهاي مالي به ترتيب تاريخ وقوع در دفتري به نام دفتر روزنامه ثبت مي شود. در هر كشور فعاليتهاي مالي بر حسب واحد پول همان كشور در دفاتر ثبت مي گردد. ( مثلاً در ايران بر حسب ريال و آمريكا بر حسب دلار در دفاتر ثبت مي گردد. )
طبقه بندي اقلام ثبت شده
در اين مرحله اقلام ثبت شده در دفتر روزنامه ، به حسابهاي مختلف در دفتر ديگري به نام دفتر كل انتقال مي يابند.
خلاصه كردن اقلام در قالب اعداد قابل سنجش
مرحله خلاصه كردن عبارتست از تركيب و تنظيم نتيجة حسابهاي دفتر كل به نحوي كه حداكثر اطلاعات مورد نياز به طور خلاصه و ساده به دست آيد. در اين مرحله مهمترين صورتها يا گزارشات مالي عبارت است از :
◄ ترازنامه ( وضعيت دارايي ، بدهي و سرمايه را نشان مي دهد. )
◄ صورت سود و زيان ( ميزان سود و زيان مؤسسه را با توجه به درآمد و هزينه براي مدتي معين نشان مي دهد. )
◄ صورت حقوق صاحبان سرمايه ( تغييرات سرمايه صاحبان مؤسسه را به دارايي آن مؤسسه براي مدتي معين نشان مي دهد. )
تفسير نتايج حاصل از بررسي اقلام خلاصه شده
در اين مرحله ، اعداد مندرج در صورتهاي مالي مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرند.
دلايل استفاده مديران مؤسسات از صورتها و گزارشات مالي
مديران مؤسسات با مطالعه و تجزيه و تحليل صورتهاي مالي به نقايص كار خود پي مي برند و اين امر را در برنامه ريزيهاي آينده مؤسسه مد نظر قرار مي دهند

دلايل استفاده صاحبان سرمايه مؤسسات از صورتها و گزارشات مالي
صاحبان سرمايه همواره علاقمند هستند از وضعيت مالي مؤسسه خود مطلع باشند و اين امر تنها از طريق صورتهاي مالي امكانپذير است. آنها با بررسي نتايج حاصله از اين صورتها ، به كفايت مديراني كه به كار گمارده اند پي مي برند.
دلايل استفاده دولتها از صورتها و گزارشات مالي
دولتها از دوجهت علاقه مند به اطلاع از وضعيت مالي مؤسسات بازرگاني و انتفاعي مي باشند. اولين دليل را
مي توان تعيين ميزان ماليات بر درآمد دانست و دليل ديگر را مي توان تنظيم و تدوين مقررات و قوانين برنامه هاي جديد اقتصادي و رفع نقايص برنامه هاي گذشته ذكر نمود.
دلايل استفاده بستانكاران از صورتها و گزارشات مالي
بستانكاران همواره علاقمند هستند از وضعيت مالي مؤسسات ، به جهت آگاهي از ميزان اعتبار آنها و اينكه تا چه حد مي توانند آنها را طرف معامله قرار دهند ، اطلاع داشته باشند.
دلايل استفاده بانكها از صورتها و گزارشات مالي
بانكها معمولاً درموقع پرداخت اعتبار ( وام ) به مؤسسات بازرگاني و انتفاعي به منظور اطلاع و بررسي وضعيت مالي آنها ترازنامه و ساير صورتهاي مالي آنها را مطالبه مي نمايند.
واحدهاي اقتصادي
واحدهاي اقتصادي ، سازمانهاي جدا و متمايزي هستند كه به تعداد زياد در جامعه وجود دارند. از جملة اين واحدها ، مي توان بانكها ، واحدهاي صنفي ، مؤسسات آموزشي ، سازمانهاي دولتي ، شركتها ، مؤسسات خيريه و غيره را نام برد.
تقسيم بندي واحدهاي اقتصادي
◄ واحدهاي اقتصادي كه فعاليتهاي انتفاعي دارند. مانند شركت ايران خودرو ، شركت مخمل و ابريشم كاشان.
◄ واحدهاي اقتصادي كه فعاليتهاي غير انتفاعي دارند. مانند شهرداريها ، مؤسسات آموزشي.
تقسيم بندي واحدهاي انتفاعي از لحاظ نوع فعاليت در ايران
◄ واحدهاي تجاري انتفاعي
◄ واحدهاي غير تجاري انتفاعي
واحدهاي تجاري انتفاعي
اشخاص و يا مؤسساتي هستند كه به قصد تحصيل سود به فعاليتهاي تجاري مي پردازند. مانند انواع مؤسسات و شركتهاي تجاري.
واحدهاي غير تجاري انتفاعي
اشخاص يا مؤسساتي هستند كه به قصد تحصيل سود به فعاليتهاي غير تجاري مي پردازند. مانند مؤسسات خدماتي.


اصول پذيرفته شده حسابداري
اصول و مفاهيم حسابداري ، يك سلسله روشهاي قراردادي است كه توسط كارشناسان واستادان حسابداري و يا انجمنهاي حرفه اي حسابداران تدوين گرديده ، به تدريج مورد قبول همگان قرار گرفته است و همواره قابل تغيير و تصحيح مي باشد.
مفروضات حسابداري عبارت است از
فرض داشتن شخصيت حقوقي جداگانه
فرض تداوم و استمرار فعاليتهاي مالي
فرض وجود واحد اندازه گيري
فرض دوره مالي
فرض داشتن شخصيت حقوقي جداگانه
يعني اطلاعات مالي براي يك شخصيت حسابداري معين جمع آوري مي گردد. به طور كلي بايد گفت كه فرض داشتن شخصيت حقوقي جداگانه ، يك مبنا براي تعيين خط جدايي بين يك واحد اقتصادي ومالكين آن در دفتر تجزيه و تحليل فعاليتهاي مالي بدست مي دهد.
فرض تداوم فعاليتهاي مالي
يعني اينكه عمليات يك شخصيت حسابداري بايد در يك دوره زماني كه كافي براي اجراي آن و نيز انجام قراردادها و تعهدات موجود باشد ، ادامه يابد
فرض وجود واحد اندازه گيري
يعني اينكه نتايج مالي يك شخصيت حسابداري در قالب پول سنجيده و گزارش مي گردد.
فرض دورة مالي
يعني اينكه عمر شخصيت حسابداري ، يك دورة كوتاه مدت مثلاً يك سال تعيين گردد ، تا صورتهاي مالي در پايان آن تهيه شده و نتايج فعاليتهاي مالي تعيين گردد ؛ و استفاده كنندگان از صورتهاي مالي مجبور نباشند ، تا پايان عمر شخصيت حسابداري كه نامحدود است ، صبر كنند.
اصول حسابداري
1 ) اصل قيمت تمام شده
2 ) اصل وضع هزينه هاي يك دوره از درآمد همان دوره
3 ) اصل افشاء حقايق
4 ) اصل قابل اعتماد بودن
5 ) اصل قابليت مقايسه
6) اصل ثبات رويه

مفهوم اصل قيمت تمام شده
يعني كلية اقلام با ارزش زمان تملك در دفاتر ثبت و در صورتهاي مالي منعكس گردند.
مفهوم اصل وضع هزينه هاي يك دوره از درآمد همان دوره
يعني در هر دورة مالي ، هزينه هايي كه در تحقق درآمد همان دوره صرف گرديده است ، بايد از همان درآمد وضع گردد.
مفهوم اصل افشاء حقايق
يعني اينكه كلية حقايق با اهميت و مربوط به وضعيت مالي و نيز نتايج فعاليتهاي مالي ، بايد افشاء گرديده ، در اختيار استفاده كنندگان از صورتهاي مالي قرار گيرد.
مفهوم اصل قابل اعتماد بودن
يعني اينكه اطلاعات مندرج در صورتهاي مالي بايد ، اولاً صحيح باشند ، ثانياً قابل تأييد و تصويب باشند و ثالثاً كامل و جامع باشند.
مفهوم اصل قابليت مقايسه
يعني اينكه اطلاعات حسابداري بايد به همان اندازه كه قابليت مقايسه با يكديگر ،در طي دوره هاي مختلف مالي را دارند ، قابليت مقايسه با اطلاعات مؤسسات مشابه را نيز داشته باشند.
مفهوم اصل ثبات رويه
رعايت اصل قابليت مقايسه داشتن اطلاعات حسابداري ، مستلزم اين اصل مي باشد. يعني اينكه در دوره هاي مختلف مالي ، يك روية ثابت حسابداري مورد استفاده قرار مي گيرد.
تقسيم حسابداري به رشته هاي مجزا و تخصصي
حسابداري مالي ( عمومي )
حسابداري دولتي
حسابداري صنعتي ( قيمت تمام شده )
حسابداري مالياتي
حسابداري بودجه اي
حسابرسي
حسابداري سيستم ها
حسابداري مؤسسات غير انتفاعي
حسابداري اجتماعي
حسابداري مالي ( عمومي (
در اين رشته كه در واقع زير بناي كليه رشته هاي حسابداري است و اكثر مؤسسات بازرگاني از آن استفاده مي نمايند ، كليه فعاليتهاي مالي در دفاتر خاص ثبت و در پايان هر دوره مالي ، صورتها يا گزارشهاي مالي مورد نياز تهيه مي شود.

حسابداري دولتي
چگونگي ثبت و نگهداري حسابها در مؤسسات و شركتهاي دولتي ، در اين رشته از حسابداري مورد بحث قرار مي گيرد.
حسابداري صنعتي ( قيمت تمام شده )
در حسابداري صنعتي ، نحوة محاسبه قيمت تمام شدة هر واحد محصول در هر يك از مراحل توليد ، توضيح داده مي شود. از اينرو به حسابداري قيمت تمام شده نيز معروف است.
حسابداري مالياتي
در اين رشته از حسابداري در مورد چگونگي تعيين ميزان ماليات بر درآمد مؤسسات و افراد با توجه به قوانين و مقررات مالياتي مصوب ، گفتگو مي شود.
حسابداري بودجه اي
حسابداري بودجه اي ، چگونگي تهيه و تنظيم بودجه با توجه به نتايج فعاليتهاي مالي و مقايسه بودجة تنظيم شده ( پيش بيني عمليات مالي آينده ) با نتايج واقعي عمليات مالي را مورد بررسي قرار مي دهد.
حسابرسي
حسابرسي عبارتست از بررسي اسناد ، مدارك ، دفاتر و گزارشات مالي يك مؤسسه و اظهار نظر نسبت به صحت نسبي آنها.
مراحل حسابرسي
◄ مرحله اول :
حسابرسي داخلي كه توسط حسابرسان عضو مؤسسه انجام مي شود.
◄ مرحله دوم :
حسابرسي توسط حسابداران مستقل حرفه اي كه وابسته به مؤسسه نمي باشند.
صورتهاي مالي
معادله حسابداري
رابطة بين داراييها ، بدهيها و حقوق صاحبان سرمايه در معادلة حسابداري زير نشان داده شده است :
داراييها = بدهيها + حقوق صاحبان سرمايه
دارايي ها
اموال و حقوق مالي متعلق به هر مؤسسه است كه قابلت قويم به پول و داراي منافع آتي مي باشد. در اين تعريف منظور از اموال ، انواع دارايي مشهود و قابل لمس و رويت ، مانند : موجودي نقدي ملزومات ، اثاثيه ، ساختمان و غيره مي باشد و منظور از حقوق مالي ، اقسام ديگر دارايي مانند مطالبات از اشخاص حقيقي و حقوقي ( حسابهاي دريافتني ، اسناد دريافتني ) حق اختراع ، سرقفلي و نظير آن مي باشد.


تقسيم داراييها به ترتيب قدرت نقد شوندگي
1. داراييهاي جاري
2. داراييهاي ثابت
3. داراييهاي نامشهود
4. ساير داراييها
داراييهاي جاري
داراييهايي كه بيشترين قابليت نقد شوندگي را دارا هستند مانند : تنخواه گردان ، موجودي نقد ، سرمايه گذاري كوتاه مدت يا موقت ، سرمايه گذاري كوتاه مدت بانكي ، حسابهاي دريافتني ( بدهكاران ) ، ارزش خالص بازيافتني ، اسناد دريافتني ( سفته ، برات ) ، موجودي كالا و مواد ( مانده مواد ـ كالاي در جريان ساخت ـ كالاي ساخته شده ـ قطعات و لوازم خانگي ـ موجودي ملزومات ) ، پيش پرداخت اثاثه ، پيش پرداخت هاي ( كوتاه مدت ) ، پيش پرداخت هزينه بيمه ، پيش پرداخت بيمه اموال و غيره ، درآمد اجاره دريافتني.
داراييهاي ثابت
سرمايه گذاري بلند مدت ، سرمايه گذاري در سهام عادي ، سپرده بازخريد اوراق قرضه ، سپرده بلند مدت بانكي ، وجوه سپرده براي توسعه آتي كارخانه ، سپرده مزاياي پايان خدمت ، وام به كاركنان ، پول براي خريد ماشين آلات جديد ، پيش پرداخت بلند مدت واحدهاي فرعي ، زمين ، ساختمان ، پيش پرداخت بلند مدت (داراييهاي سرمايه اي ) ، داراييهاي بلند مدت استيجاري ، تجهيزات و اثاثه.
داراييهاي نامشهود
سرقفلي ، حق الاختراع ، حق الامتياز ، علايم تجاري.
ساير داراييها
زمين خريداري شده براي احداث ساختمان در آينده ، وجوه مسدود شده بانكي ، اسناد دريافتني بلند مدت ، مخارج تأسيس ، مخارج قبل از بهره برداري ، مخارج سرمايه اي ، پيش پرداخت بلند مدت هزينه بيمه ، ماشين آلات از رده خارج و آماده براي فروش.
موجودي نقدي
وجوه نقدي است كه در محل مؤسسه در يك صندوق نگهداري مي شود. معمولاً مؤسسات اعم از بازرگاني و غير بازرگاني مبالغ عمده وجوه نقد را در بانك نگهداري مي كنند كه تحت همين عنوان و ( بانك ) در حسابها منعكس‌مي گردد و جزء داراييهاست.
حسابهاي دريافتني
اين حسابها نشان دهنده ميزان مطالبات مؤسسه از افراد و مؤسساتي است كه به مؤسسه بدهكار هستند ولي براي بدهي خود اسناد تجارتي ( مانند سفته و برات ) به مؤسسه نداده اند.
اسناد دريافتني
اسناد دريافتني ( اسناد وصولي ) اسنادي ، از قبيل سفته و برات مي باشند كه مي بايست وجوه مربوط به آنها در موعد ( سر رسيد ) معين توسط بدهكاران مؤسسه تأديه گردد.
ملزومات
آن دسته از مواد و لوازمي را گويند كه بطور روزانه مقداري و يا تعدادي از آنها مصرف مي شود. مانند : لوازم التحرير.
اثاثه
منظور از اثاثه وسايلي از قبيل ميز ، صندلي ، قفسه ،ماشين تحرير ، ماشين حساب و غيره است.
ساختمان
محلي است كه مؤسسه در آن مستقر مي باشد و وسايل ، مدارك و اسناد مربوط به فعاليتهاي مالي در آن نگهداري مي گردد. اين نوع داراييها از اقلام مصرف نشدني به شمار مي آيند ، كه به تدريج مستهلك مي شوند ، تا روزي كه غير قابل استفاده گردند ( داراييهاي ثابت ). بايد توجه داشت كه اقلام مربوط به داراييها ، با قيمت تمام شده ( نه با قيمت روز در بازار ) در دفاتر ثبت گرديده ، با همان ارزش در صورت حسابهاي مالي منعكس مي شوند.
بدهي ها
مبالغي كه يك مؤسسه به افراد و مؤسسات ديگر بدهكار است و يا كليه مبالغي كه بازپرداخت آنها در تاريخهاي معين بر عهدة مؤسسه است ، بدهي ناميده مي شود. به عبارت ديگر بدهي ادعا يا حق مالي طلبكاران نسبت به داراييهاي يك مؤسسه است و اين حق نسبت به داراييهاي معيني نمي باشد ، بلكه نسبت به كل داراييهاست.
دسته بند