سیاست گذاری صدا و سیما در فرهنگ
درس : سازمانها و مراکز فرهنگی
استاد : آقای کوروش قلی زاده

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سازمانی رسانه‌ای است که تنها متولی قانونی پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در جمهوری اسلامی ایران است.
بر اساس قانون اساسی ایران، رهبر رئیس صدا و سیما را انتخاب می‌کند. این سازمان که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران نامیده می‌شد، آن‌زمان هم به شکل دولتی اداره می‌شد.
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تا اواخر سال ۲۰۰۹ تقریبا ۴۶۰۰۰ پرسنل داشته که با گذشت زمان و افزایش شبکه‌های جدید به تعداد کارمندان این سازمان افزوده می‌شود.

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سازمانی رسانه‌ای است که تنها متولی قانونی پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در جمهوری اسلامی ایران است.
بر اساس قانون اساسی ایران، رهبر رئیس صدا و سیما را انتخاب می‌کند. این سازمان که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران نامیده می‌شد، آن‌زمان هم به شکل دولتی اداره می‌شد.
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تا اواخر سال ۲۰۰۹ تقریبا ۴۶۰۰۰ پرسنل داشته که با گذشت زمان و افزایش شبکه‌های جدید به تعداد کارمندان این سازمان افزوده می‌شود.
نشان
نشان صدا و سیما شامل نشان رسمی ایران در راس و دو نوشتهٔ «لا» به عربی است. زمانی که این آرم در اوایل ۱۳۵۸ طراحی شد، نماد «نه» به شرق و غرب و ایالات متحده‌ی آمریکا و اتحادیه‌ی جماهیر شوروی بود.[۲] نماد چشم که پایین این دو قرار دارد، نماد چشم چپ است که برعکس نماد شیطان‌پرستی که چشم راست است می‌باشد.[۳] عبارت صدا و سیمای جمهوری سلامی ایران به خط نستعلیق پایین آرم به چشم می‌خورد.
آغاز کار
تاسیس رادیو در ایران با تلگراف یا بی‌سیم ارتباط داشته است و نخستین دستگاه بی‌سیم در سال ۱۳۰۵ شروع به کار کرد. در سال ۱۳۱۷ سازمانی به نام پرورش افکار تاسیس شد و کمیسیونی در این سازمان بنام «رادیو» موظف بود ضمن پخش منظم اخبار و موسیقی، برنامه‌هایی برای پرورش افکار عمومی تنظیم کند. اولین فرستنده رادیو در چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۱۹ با فرستنده‌ای با قدرت ۲۰ کیلووات، موج کوتاه و یک فرستندهٔ دو کیلوواتی موج متوسط با روزانه ۵ ساعت برنامه در محل بی‌سیم قصر، (وزارت فناوری و ارتباطات کنونی واقع در خیابان شریعتی) آغاز به کار کرد. امروز در جمهوری اسلامی ایران علاوه بر پخش برنامه‌های متنوع از فرستنده‌های پرقدرت نصب شده در تهران با نام شبکه سراسری رادیو ایران، تهران، فرهنگ، جوان، ورزش، قرآن، معارف، سلامت، پیام، گفتگو، صدای آشنا و رادیو تجارت (به عنوان آخرین شبکهٔ رادیویی که در پایان مهر ماه ۸۶ راه‌اندازی شد.) که هر یک اهداف و ماموریت ویژهٔ خود را در پیام‌رسانی به مخاطبان بر عهده دارند، در ۳۲ مرکز استانی و برخی از شهرها نیز فرستنده‌های محلی و استانی برنامه‌ها و اخبار ویژهٔ منطقه‌ای و محلی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. همچنین امروز رادیوهای برون‌مرزی به بیش از ۳۰ زبان و گویش مختلف (انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی، آلبانی، بوسنیایی، ایتالیایی، ترکی، ارمنی، هندی، ژاپنی، اردو، چینی و...)اخبار و برنامه‌های متنوع و ویژه‌ای را به وقت کشورهای قاره‌های اروپا، آمریکا، آسیا، اقیانوسیه و آفریقا که نصب نخستین فرستندهٔ ویژهٔ خارج از کشور به سال ۱۳۲۵ باز می‌گردد، پخش می‌کنند.[۴]
مدیریت
بر اساس اصل یکصد و هفتاد و پنجم قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران رئیس صدا و سیمای ایران مستقیماً توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شود. مدت ریاست این فرد منصوب به‌طور سنتی ۵ سال بوده‌است و در پایان هر دوره می‌تواند از سوی رهبر ایران تمدید شود.
۱- صادق قطب زاده از ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱
۲- محمد هاشمی از ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۳
۳- علی لاریجانی از ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۳
۴- عزت‌الله ضرغامی از ۱۳۸۳ تا [[۱۳۹۳ هم اکنون
نظارت
شورای نظارت بر صدا و سیما نهادی متشکل از نمایندگان قوای سه‌گانه کشور است که بر فعالیت این سازمان نظارت دارند.
مکان
ساختمان اداری صدا و سیما در خیابان ولیعصر، تهران.
محل ساختمان مرکزی صدا و سیما در خیابان ولی‌عصر تهران نرسیده به چهارراه پارک وی و در محدوده‌ای است که اصطلاحاً جام‌جم خوانده می‌شود. ساختمان شبکه دو سیما در میدان آرژانتین قرار دارد.
منابع مالی
• نیمی از کل هزینهٔ سالانهٔ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هر سال در قانون بودجه مشخص می‌شود و نیمی دیگر از راه‌هایی دیگر ازجمله راه‌های زیر گفته تامین می‌شود :
• فروش زمان پخش رادیو و تلویزیونی به تبلیغات بازرگانی
• دریافت هزینه آبونمان از تمام مشترکان برق در ایران
• دریافت مبلغی با عنوان عوارض توسعه شبکه صدا و سیما از فروش هر دستگاه تلویزیون
• دریافت مبلغ از تیم های ورزشی مورد نمایش در اوقات خاص
• درآمد حاصل از انتشارات سروش
• درآمد حاصل از انتشار مجلات
• درآمد حاصل از روزنامه جام جم
• درآمد حاصل از شرکت صنعتی سیما چوب
• درآمد حاصل از شرکت صوتی و تصویری سروش
منابع انسانی
منابع انسانی صداوسیما غالبا از راه‌های زیر گفته تأمین می‌شود:
• دانشگاه صداوسیما
• دانشکده صداوسیما - قم
• هنرستان صداوسیما
• فراخوان عمومی
• نیروهای برنامه‌ای
مراکز
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران دارای مراکز وابسته زیر می‌باشد:
آبادان • آذربایجان شرقی • آذربایجان غربی • اردبیل • اصفهان • البرز • ایلام • بوشهر • چهارمحال و بختیاری • خراسان جنوبی • خراسان رضوی • خراسان شمالی • خلیج فارس • خوزستان • زنجان • سمنان • سیستان و بلوچستان • فارس • قزوین • قم • کردستان • کرمان • کرمانشاه • کهگیلویه و بویراحمد • کیش • گلستان • گیلان • لرستان • مازندران • مرکزی • مهاباد • همدان • یزد
سازمان صدا و سیما همچنین در لندن، پاریس، برلین، مسکو، آنکارا، سارایوو، بیروت، باکو، دوشنبه، دمشق، نیویورک، کوالالامپور، پرتوریا، دهلی، کابل، اسلام آباد و بروکسل دارای دفتر نمایندگی است.
گستره
سیمای جمهوری اسلامی ایران دارای ۱۵ شبکه ملی ، ۱۰ شبکه بین المللی و ۳۴ شبکه محلی است.[۵]
شبکه‌های جام جم ۱، ۲ و ۳ که همگی زیرمجموعه این سازمان هستند برای ایرانیان مقیم اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه برنامه پخش می‌کنند. شبکه‌های خبری عربی زبان العالم و شبکه عربی الکوثر و شبکه خبری انگلیسی زبان پرس تی‌وی و شبکه اسپانیایی زبان هیسپان تی وی از دیگر شبکه‌های تلویزیونی سازمان صدا و سیمای ایران هستند که در سطح جهانی برنامه پخش می‌کنند. همچنین شبکه‌های سحر ۱ و ۲، روزانه سی و هشت ساعت برنامه برون مرزی به شش زبان اردو، انگلیسی، بوسنیایی، ترکی آذربایجانی، فرانسه و کردی پخش می‌کند. صدا و سیما همچنین شش ایستگاه رادیویی برون‌مرزی به بیست و پنج زبان گوناگون را اداره می‌کند. از جمله مشهورترین این رادیوها باید به رادیو صدای داوود (به زبان عبری) اشاره نمود.
پخش دیجیتال
پخش دیجیتال شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی با استاندارد DVB-T از آبان ماه سال ۱۳۸۸ از شهر تهران آغاز شد. و به مرور زمان در تمامی کشور راه اندازی شد بر اساس گزارش تا با پایان سال ۹۲ حدود ۹۰درصد کشور زیر پوشش شبکه دیجیتال قرار می‌گیرد. و در پایان سال ۹۳ تلویزیون انالوگ خاموش خواهد شد[۶]
شبکه‌های تلویزیونی
نوشتار اصلی: فهرست شبکه‌های تلویزیونی صدا و سیما
شبکه‌های ملی
• شبکه یک
• شبکه دو
• شبکه سه
• شبکه چهار
• شبکه خبر
• شبکه آموزش
• شبکه قرآن و معارف
• شبکه مستند
• شبکه شما
• شبکه بازار
• شبکه نمایش
• شبکه ورزش
• شبکه پویا
• شبکه سلامت
• شبکه تماشا
شبکه‌های بین المللی
• شبکه جام جم ۱ ( شبکه جامع ویژه ایرانیان مقیم اروپا )
• شبکه جام جم ۲ ( شبکه جامع ویژه ایرانیان مقیم آمریکا )
• شبکه جام جم ۳ ( شبکه جامع ویژه ایرانیان مقیم آسیا و اقیانوسیه )
• شبکه العالم ( شبکه خبری به زبان عربی )
• شبکه الکوثر ( شبکه جامع به زبان عربی )
• شبکه سحر ۱ ( شبکه جامع به زبان‌های فرانسه، ترکی آذربایجانی و بوسنیایی )
• شبکه سحر ۲ ( شبکه جامع به زبان‌های انگلیسی. کردی و اردو )
• پرس تی وی ( شبکه خبری به زبان انگلیسی )
• آی‌فیلم ( شبکه ویژه سریال به زبانهای : فارسی ، عربی وانگلیسی )
• هیسپان تی‌وی ( شبکه خبری به زبان اسپانیایی )
شبکه‌های محلی
• شبکه آبادان (آبادان)
• شبکه آذربایجان غربی (اذربایجان غربی)
• شبکه آفتاب (مرکزی)
• شبکه اترک (خراسان شمالی)
• شبکه اشراق (زنجان)
• شبکه البرز (البرز) ((پخش ۱۰ ساعت برنامه))
• شبکه اصفهان (اصفهان)
• شبکه ایلام (ایلام)
• شبکه باران (گیلان)
• شبکه بوشهر (بوشهر)
• شبکه تابان (یزد)
• شبکه تهران (پایتخت)
• شبکه جهان‌بین (چهارمحال و بختیاری)
• شبکه خاوران (خراسان جنوبی)
• شبکه خراسان (خراسان رضوی)
• شبکه خلیج فارس (هرمزگان)
• شبکه خوزستان (خوزستان)
• شبکه دنا (کهگیلویه و بویراحمد)
• شبکه زاگرس (کرمانشاه)
• شبکه سبز (گلستان)
• شبکه سبلان (اردبیل)
• شبکه سمنان (سمنان)
• شبکه سهند (آذربایجان شرقی)
• شبکه سینا (همدان)
• شبکه طبرستان (مازندران)
• شبکه فارس (فارس)
• شبکه قزوین (قزوین)
• شبکه کردستان (کردستان)
• شبکه کرمان (کرمان)
• شبکه افلاک (لرستان)
• شبکه نور (قم)
• شبکه هامون (سیستان و بلوچستان)
• شبکه محلی کیش (کیش)
• شبکه مهاباد (مهاباد)
شبکه‌های رادیویی
شبکه‌های سراسری
• رادیو ایران---(فرکانس FM (MHz) 90)
• رادیو فرهنگ---(فرکانس FM (MHz) 106)
• رادیو قرآن---(فرکانس FM (MHz) 100)
• رادیو معارف---(فرکانس FM (MHz) 96)
• رادیو تلاوت---(فرکانس FM (MHz) 101)---(از ساعت ۱۸:۰۰ تا 24:00)
• رادیو پیام---(فرکانس FM (MHz) 104)
• رادیو جوان---(فرکانس FM (MHz) 88)
• رادیو ورزش---(فرکانس FM (MHz) 92)
• رادیو سلامت---(فرکانس FM (MHz) 102)---(از ساعت ۰۶:۰۰ بامداد تا 24:00)
• رادیو گفت‌وگو---(فرکانس FM (MHz) 103.5)---(ز ساعت ۱۴:۰۰ تا 24:00)
• رادیو اقتصاد---(فرکانس FM (MHz) 98)
• رادیو آوا---(فرکانس FM (MHz) 93.5)
• رادیو نوا---(فرکانس FM (MHz) 102)---(از ساعت ۲۴:۰۰ تا ۰۶:۰۰ بامداد)---((پخش نواهای مذهبی)))
• رادیو نمایش---(فرکانس FM (MHz) 107.5)
• رادیو کتاب---(فرکانس FM (MHz) 89)---(ز ساعت ۰۹:۰۰ تا ۰۲:۰۰ بامداد)
• رادیو دانش---(فرکانس FM (MHz) 91.5)---(از ساعت ۱۴:۰۰ تا ۲۰:۰۰)---((آزمایشی))
• رادیو فصلی
شبکه‌های برون مرزی
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به بیش از ۳۰ زبان زندهٔ دنیا برنامه‌های رادیویی تولید و پخش می‌کند که از معروف‌ترین شبکه‌های رادیویی می‌توان به شبکه‌های زیر اشاره کرد.
• رادیو ندای اسلام
• رادیو دری
• رادیو برون مرزی ۱
• رادیو برون مرزی ۲
• رادیو برون مرزی ۳
• رادیو برون مرزی ۴
• رادیو برون مرزی ۵
• رادیو برون مرزی ۶
• رادیو صدای آشنا ۱ (ویژه ایرانیان مقیم اروپا)
• رادیو صدای آشنا ۲ (ویژه ایرانیان مقیم آمریکا)
• رادیو صدای آشنا ۳ (ویژه ایرانیان مقیم آسیا و اقیانوسیه) منبع: http://live.irib.ir/
شبکه‌های اینترنتی
• شبکه ایران صدا
مؤسسات وابسته
• انتشارات سروش که در سال ۱۳۵۴ تأسیس شده و نشریات سروش هفتگی، سروش کودکان، سروش نوجوان، سروش جوان و سروش بانوان را منتشر می‌کند.
• روزنامه جام جم ارگان رسمی صدا و سیما.
• واحد مرکزی خبر، خبرگزاری وابسته به صدا و سیما که وظیفه تأمین بخش‌های خبری تمام شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی استانی، سراسری و برون مرزی به جز شبکه خبر، شبکه العالم، شبکه الکوثر، شبکه سحر و پرس تی وی را برعهده دارد.
• سیما فیلم، شرکت تهیه‌کننده فیلم که برخی سریال‌های پرهزینه تلویزیون نیز در آن تولید می‌شود.
• دانشکده صدا و سیما
• سیما چوب، شرکت تولید کننده مبلمان که وظیفه ساخت برخی قطعات دکور برنامه‌ها را بر عهده داشته و محصولات خود را در بازار آزاد نیز به فروش می‌رساند.
• ایران سیما، آرشیو اینترنتی برنامه‌های تلویزیونی صدا و سیما
• شرکت فرهنگی هنری صبا که به تولید انواع برنامه‌های انیمیشن برای صدا و سیما می‌پردازد.
• شرکت صوتی و تصویری سروش که به تهیه، پخش و فروش آلبوم‌های موسیقی و نسخه‌های خانگی مجموعه‌ها و فیلم‌های تولید شده در صدا و سیما می‌پردازد. این شرکت در تهران و مراکز استان‌ها دارای تعدادی شعبه فروش بوده و نمایندگی چند شرکت خارجی را نیز بر عهده دارد.
موسیقی در سیما
سیمای جمهوری اسلامی ایرا تنها مجموعه تلوزیونی در دنیاست که فاقد شبکه اختصاصی تلوزیونی برای موسیقی است و از این نظر انتقادات بسیاری را توسط مخاطبان و کارشناسان این حوزه به دنبال داشته است. صدا و سیما حتی متهم است که موسیقی را به صورت تعمدی سرکوب کرده و معدود موارد پخش شده در شبکه های تلوزیونی نیز با کیفیت بسیار پایین و حتی عدم به تصویر کشیدن سازها همراه شده است. کارشناسان این حوزه معتقدند عدم به تصویر کشیدن سازها بخصوص سازهای بومی باعث ترویج سازهای جهانی و غربی در دانشگاهها و مهجور ماندن سازها و موسیقی سنتی شده است. گوش فرادادن به موسیقی در ایران نیز همانند همه نقاط دنیا طرفداران بسیار زیاد خود را دارد و مردم ایران مجبورند موسیقی مورد نیاز خود را از رسانه های غربی و شبکه های ماهواره ای و حتی موسیقی زیرزمینی ایران بر روی وبسایتها تامین نمایند. همچنین برخی آمارها نشان میدهد استفاده از شبکه های موسیقی بیشتر از نیمی از استفاده مردم از شبکه های ماهواره ای در ایران را تشکیل میدهد و درصد استفاده از شبکه های ماهواره ای نیز از شبکه های داخلی بیشتر است که "موسیقی" ، "خبر" و "سانسور" بیشترین دلیل استفاده مردم ایران از شبکه های ماهواره ای خارج از کشور میباشد. معاونت سیما نیز طی مصاحبه ای اعلام کرده علی رغم علاقه مردم به دلیل مشکلات موسیقی کشور (شرعی) راه اندازی شبکه اختصاصی موسیقی از دستور کار صدا و سیما خارج شده است. [۹]
و این در حالی بود که رئیس مرکز موسیقی صدا و سیما از راه اندازی شبکه اختصاصی موسقی و شبکه مجازی موسیقی صدا و سیما خبر داده بود. [۱۰]
وضعیت حقوقی
اصل ۱۷۵ قانون اساسی ایران به سازمان صداوسیما اختصاص یافته؛
در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین گردد. نصب و عزل رییس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رییس جمهور و رییس قوه قضاییه و مجلس شورای اسلامی (هر کدام دو نفر) نظارت بر این سازمان خواهند داشت. خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می‌کند.
اساسنامه سازمان صداو سیما[۱۱] در ۲۷ مهر ۱۳۶۲ به تصویب مجلس رسید. یکی از مقررات این اساسنامه ماده ۷ آن است که این سازمان را رادیو و تلویزیون انحصاری ایران ساخته‌است:
تاسیس فرستنده و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در هر نقطه کشور در انحصار این سازمان بوده و چنانچه اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به تاسیس یا بهره‌برداری از چنین رسانه‌هایی کنند از ادامه کار آنان جلوگیری بعمل آمده و تحت تعقیب قانونی قرار خواهد گرفت.
ذکر چنین اصلی با عرف اساسنامه‌های سازمان‌های رسانه‌ای سازگار نیست و چنین انحصارهایی فقط در اساسنامه سازمان‌های امنیتی و نظامی به چشم می‌خورد.[۱۲]
محدودیت‌ها و حقوق رسانه‌ای صدا و سیما نیز نامشخص است. در مطبوعات مسئولیت مطالب منتشر شده با مدیر مسئول است[۱۳] و در حوزه کتاب، فیلم و دیگر کالاهای صوتی و تصویری نیز با دولت است که مجوز انتشار آن‌ها را صادر می‌کند. اما به وضعیت حقوق و حدود اختیارات صدا و سیما نه در قانون اساسی و نه در اساسنامه سازمان اشاره نشده‌است. شاید به همین دلیل این سازمان هیچگاه به دادگاه کشیده نشده‌است.[۱۴]
مجلس ششم در همین زمینه برای تغییر اساسنامه صدا و سیما تلاش ناموفقی داشت. مصوبه این مجلس صدا و سیما را ملزم می‌کرد که در صورت توهین، افترا و پخش مطالب غیرواقع، پاسخ شخص ذینفع را پخش کند (مشابه قاعده‌ای که در مطبوعات رعایت می‌شود).[۱۵] اما این قانون با مخالفت شورای نگهبان روبرو شد.[۱۶] مجمع تشخیص مصلحت نظام در ۲۳ خرداد ۱۳۸۸ یک روز پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم این تغییر را در اساسنامه صدا و سیما ایجاد کرد و مراحلی را نیز برای شکایت از سازمان در صورت استنکاف از پخش جوابیه پیش بینی کرد.[۱۷]
پخش زنده از طریق اینترنت
• شبکه یک
• شبکه دو
• شبکه سه
• شبکه چهار
• شبکهٔ استانی تهران
• شبکه خبر
• شبکه آموزش
• شبکه قرآن
• شبکه Press Tv
• شبکه جام جم 1
• شبکه جام جم 2
• شبکه جام جم 3
• شبکه شما
• شبکه آی فیلم
• شبکه مستند
(منبع ویکی پدیا)