نگار نورمحمدی – چکیده ای از کتاب تفسیر موضوعی قرآن کریم – برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی
31/03/1393
رحمت عام و خاص خداوند
فرق رحمان و رحیم در " بسم الله الرحمن الرحیم " چیست؟
رحمان :
- رحمان رحمت عام خداوند است و شامل دوست و دشمن ، مومن و کافر ، نیکوکار و بدکار می شود.
- همه از نعمت های خداوند بهره مند هستند.
- خداوند نسبت به همه مخلوقاتش رحمان است.
- رحمان در همه جای قرآن به صورت مطلق و عام آمده است.
- رحمان ضیغه مبالغه است ( پس عمومیت دارد رحمت خداوند)
- در قرآن رحمان از اسماء مختص خداوند است و در مورد غیر از خدا به کار نمی رود.
رحیم:
- رحمت خاص خداوند است شامل بندگان مطیع ، صالح و فرمانبردار است، همانها که به خاطر ایمان و عمل صالح ، شایستگی بهره مندی از رحمت خاص او را یافته اند ( این رحمت شامل تبهکاران نمی شود)
- خداوند نسبت به بندگان مومن خود رحیم است.
-

- رحیم گاهی در قرآن مقید به چیزی شده است : خداوند نسبت به مومنان رحیم است.
- اما رحیم گاهی هم به صورت مطلق آمده است مثل سوره حمد .
- رحیم صفت مشبهه است ( پس ثبات و دوام دارد و ویژه مومنان است )
- در قرآن ، رحیم صفتی است که هم در مورد خداوند و هم در مورد بندگان استفاده می شود :
- پیامبر نسبت به مومنان مهربان و رحیم است.
حضرت محمد ( ص) می فرمایند :
خداوند 100 باب رحمت دارد که یکی را به زمین نازل کرده است و بین بندگانش تقسیم کرده است و تمام عاطفه و محبتی که میان مردم است از همان پرتو است ولی نود و نه قسمت آن را برای خود نگاه داشته است و در قیامت بندگانش را مشمول آن می سازد.

فلسفه دعا و نیایش:
خداوند خود فرموده تا دعا کنیم تا ما را اجابت کند ، خداوند به خواسته های ما علم کامل دارد اما می خواهد بداند تو به عنوان یک انسان چقدر برای دریافت آن خواسته اصرار داری.

- انسان برای تقویت اراده و حذف ناراحتی ها نیاز به تکیه گاه دارد.
- دعا چراغ امید را در دل انسان روشن می کند و فرد احساس آرامش می کند.
- انسان باید تمام کوشش خود را به انجام برساند و در جایی که دیگر کوشش انسانی راه گشا نیست به سراغ دعا برود.
- دعا باعث انبساط باطنی ، متانت رفتار ، شادی درونی ، چهره پر از یقین ، استعداد هدایت و استقبال از حوادث می شود .
- دعا تلاشی برای دریافت سهم بیشتر از فیض بی پایان خداوند است زیرا انسان بوسیله دعا شایستگی بیشتری برای درک فیض خداوند می یابد.
- کوشش برای تکامل و کسب شایستگی بیشتر برابر است با تسلیم شدن در برابر قوانین آفرینش
- دعا نوعی عبادت و خضوع و اثبات بندگی است.
- موهبت های الهی بر اساس لیاقت ها تقسیم می شود پس انسان باید کوشش کند تا بوسیله دعا شایستگی و لیاقت بیشتری بدست آورد.
- دعا ما را به سرچشمه قدرت نزدیک می کند، پس تمام ترس ها و استرس های او پایان می یابد.
مفهوم واقعی دعا:
- وقتی قدرت بشری به عجز و ناتوانی رسید از دعا استفاده می کند و این کار را با تمام وجود انجام می دهد و نه فقط با زبان و باید با حالت اضطرار همراه باشد.

- حتی در این مورد نیز می گویند نوع نگاه به دعا باید این باشد که همان وسایل و تجهیزات بشری نیز قدرت خود برای برآورده کردن نیاز بشری را از ذات پاک خداوند دریافت می نمایند ، این نوع نگاه به دعا در زمان قدرت کامل بشر نیز انجام می گیرد و انسان با این کار نشان می دهد که بدون خداوند ، حتی با تمام قدرتش نیز هیچ است و وابسته به خداوند است ، پس دعا نوعی خودآگاهی و بیدار دلی و پیوند باطنی است با ذات و مبدأ همه نیکی ها و خوبی ها .
- ( خداوند دعای غافل دلان را مستجاب نمی کند)
نور مبین
یا ایها الناس قدجاء کم برهان من ربکم و انزلنا الیکم نوراً مبینا. ( نساء 174)
"ای مردم ، از طرف پروردگار شما پیامبری آمده است که براهین و دلایل آشکاری دارد و همچنین نور آشکاری به نام قرآن با او فرستاده شده که روشنگر راه سعادت شما است ."
در اینجا برهان اشاره به حضرت محمد (ص) دارد و نور اشاره به قرآن دارد .
بینش و بصیرت
قد جاء کم بصائر من ربکم فمن ابصر فلنفسه و من عمی فعلیها و ما انا علیکم بحفیظ. (انعام 104)


"دلایل و نشانه های روشن در زمینه توحید و خداشناسی و نفی هر گونه شرک که مایه بصیرت و بینایی است برای شما آمد. آنهایی که بوسیله این دلایل چهره حقیقت را بنگرند ، به سود خود گام برداشته اند و آنها که همچون نابینایان خود را از مشاهده آن محروم سازند به زیان خود عمل کرده اند. من نگهبان و حافظ شما نیستم."
بصائر به معنای دیدن ( اما بیشتر دیدن فکری و عقلانی و تمام اموری که باعث درک و فهم است) اما در این آیه به معنای دلیل ، شاهد ، گواه ( کل قرآن ) می باشد.
آیه "من نگهبان شما نیستم" از زبان حضرت محمد (ص) است و به این معنی است که:
من فقط مبلغ هستم و تلاش می کنم مردم را به دین خدا دعوت کنم اما مسئول پاداش و کیفر شما نیستم .
من کسی را به زور به راه خدا هدایت نمی کنم شما خودتان مسئول رفتار خود هستید.
و کذلک نصرف الایات و لیقولوا درست و لنبینه لقوم یعلمون. ( انعام 105)
"این چنین ما آیات و دلایل را در شکل ها و قیافه های مختلف بیان کردیم. ( اما مخالفان گفتند: ) این درسها را از دیگران ( یهود و نصاری و کتابهای آنها ) فراگرفته ای ( اما ) جمع دیگری که آمادگی پذیرش حق را دارند ، و صاحب بصیرت و عالم و آگاهند ، به وسیله آن ، چهره حقیقت را می بینند و می پذیرند."


اینکه به پیامبر (ص) تهمت زدند که از یهود و نصار یاد گرفته است یک تهمت ناروا و بی جاست زیرا :
- در شبه جزیره عربستان مکتبی و علمی نبود تا پیامبر آن را فراگیرد و مسافرت خارج از عربستان نیز کوتاه بوده و احتمال فراگیری برای حضرت محمد (ص) فراهم نبوده است.
- دانش یهود و مسیحیان حجاز نیز بسیار کم و آمیخته با خرافات بود.
حفظ قرآن از تحریف
انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون ( حجر 15)
" ما این قرآن را که مایه تذکر است نازل کردیم ، و ما به طور قطع آن را حفظ خواهیم کرد."
چرا خداوند به جای اینکه از "من" استفاده کند از "ما" استفاده کرده ؟
- "ما" منیت کمتری نسبت به "من" دارد و خداوند نخواسته منیت خود را به رخ بکشد.
- ذات ربوی که آیه نازل نمی کند و آیات را با عوامل خود مثل جبرائیل و ... نازل کرده است.
شأن نزول این آیه :

چون کفار ، پیامبر (ص) و قرآن را به استهزا کشاندند و توطئه دستکاری در قرآن را چیده بودند ، خداوند این آیه را نازل کرد و در آن به پیامبر (ص) دلداری داد و گفت که من خود حافظ قرآن از هر گونه تحریف و دشمنی هستم و نور هدایت قرآن که توسط خداوند روشن شده توسط هیچ موجودی نمی تواند خاموش شود و خداوند خود مسئولیت حفاظت از آن را بر عهده گرفته است.
سوره حمد اساس قرآن :
به فرمایش حضرت محمد (ص) ، سوره حمد "ام الکتاب" است و شفای هر دردی است بجز مرگ.
همچنین حضرت محمد (ص) قسم خورده است که خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن ، سوره ای مثل سوره حمد ( ام الکتاب) نازل نکرده است.
در سوره حمد: توحید ، معاد ، هدایت و ظلالت در سوره حمد آمده است، و در این سوره اعتقاد به قلب و اقرار به زبان و عمل به ارکان آمده است.
حضرت محمد ( ص) می فرمایند : هر مسلمانی که سوره حمد را بخواند پاداشت او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده است ( و طبق نقل دیگری پاداش کسی است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گویی به هر فردی از مردان و زنان مومن هدیه ای فرستاده است.

چرا دو سوم ؟
زیرا محتوای قرآن : به توجه به خداوند ، توجه به رستاخیز و توجه به احکام و دستورات است و سوره حمد : توجه به خداوند و توجه به رستاخیز است.
چرا کل قرآن را در سوره حمد داریم ؟ چون قرآن از یک نظر در ایمان و عمل خلاصه می شود که این هر دو در سوره حمد است.