جزیرة‌العرب در آستانه ظهور اسلام

موقعیت و شرایط جغرافیایی شبه‌جزیره عربستان پیش از بعثت پیامبر(ص) موجب شکل‌گیری جامعه‌ای با خصوصیات و ویژگی‌های خاص در این سرزمین گردیده بود. به دلیل کمبود آب و فقدان شرایط کشاورزی و یکجانشینی اکثریت مردمان به‌صورت دسته‌های چند ده نفری و پراکنده زندگی سختی را تجربه می‌کردند و همواره به‌دنبال چراگاه از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می‌نمودند. این سرزمین به حدی خشک و بدون آب و علف بود که اعراب ساکن آن در انزوا و جدا از جهان متمدن آن روز بسر می‌بردند.(1)

به‌دلیل وجود بیابان‌ها و صحراهای خشک، سوزان و پهناور با وجودی که در دل منطقه استراتژیک خاورمیانه واقع است، مهاجمان و جهان‌گشایان به ناچار در لشکرکشی‌ها و تهاجمات آن را دور می‌زدند و به دلیل شرایط سخت حتی زحمت عبور از آن را به خود راه نمی‌دادنـد. این وضعیت از طمع و تهاجم و سلطه قدرت‌های اطراف به جزیرة‌العرب می‌کاست و از سویی محدودیت، عقب‌افتادگی و انزوای ساکنانش را به‌دنبال داشت.(2) ازاین‌رو می‌توان گفت این جامعه منزوی در مرحله قبل از شکل‌گیری تمدن بسر می‌برد. زیرا تمدن از مرحله کشاورزی و یکجا‌نشینی آغاز می‌شود. به قول ویل دورانت «مدنیت از کلبه برزگر آغاز می‌کند، ولی در شهر به گل می‌نشیند و بار می‌دهد».(3)

چنانچه در رابطه با شکل‌گیری تمدن و وجود عناصر اصلی آن معتقد است: «در تمدن چهار رکن و عنصر اساسی می‌توان تشخیص داد که عبارتند از: پیش‌بینی و احتیاط در امور اقتصادی، سازمان سیاسی، سنن اخلاقی و کوشش در راه معرفت و بسط هنر. ظهور تمدن هنگامی امکان‌پذیر است که هرج‌و‌مرج و ناامنی پایان پذیرفته باشد، چه فقط هنگام از بین رفتن ترس است که کنجکاوی و احتیاج به ابداع و اختراع به‌کار می‌افتد و انسان خود را تسلیم غریزه‌ای می‌کند که او را به شکل طبیعی به راه کسب علم و معرفت و تهیه وسایل بهبود زندگی سوق می‌دهد ...».(4)

از بررسی اوضاع و احوال جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جزیرة‌العرب پیش از بعثت پیامبر(ص) به وضوح پیداست که برخی از شرایط فوق‌الذکر یا به‌کلی در عربستان وجود نداشت و یا به حدی ضعیف بود که امکان ایجاد تمدن در آن فراهم نبود.

در عصر جاهلیت جزیرة‌العرب فاقد دولت مرکزی بود و هرج‌و‌مرج و بی‌نظمی آن را فرا‌گرفته بود. تنها سازمان سیاسی اجتماعی در آن قبیله بود و هر قبیله فرهنگ، آداب و رسوم خاص خود را داشت و جنگ‌های بین قبایلی به دلیل واگرایی حاکم بر این جامعه به‌صورت مستمر ادامه داشت.

: http://www.farsnews.com