موضوع تحقیق: آداب و رسوم ترکمن های گلستان در عید قربان

دانشجو : مجتبی ایزد خواه

استاد : جناب آقای دکتر سالاریان


دانشگاه: علمی کاربردی واحد 13




تیر ماه 99






آداب و رسوم ترکمن های گلستان در عید قربان
مقدمه:
عید قربان هنگامه تقرب و تعظیم انسان در برابر درگاه الهی است و یکی از روزهای فرخنده در گاه‌ شماری اسلامی به شمار می رود. از این رو نزد اقوام ایرانی با شکوه و عظمتی خاص برگزار می شود و از منزلت و عظمتی بالا برخوردار است.
بشر از زمان های بسیار دور برای راضی کردن و خشنودی خدایان قربانی می کرده و در روایت ها آمده است، فرزندان حضرت آدم(ع) نیز به درگاه خدا قربانی می کردند. هنگامی که قابیل مقداری گندم و هابیل قوچی برای قربانی آورد، آتشی از آسمان پایین آمد و قربانی هابیل مقبول خداوند قرار گرفت، تصویرگر این داستان، آیه ۲۷ سوره مائده است که در آن می خوانیم: (ای پیامبر!) داستان دو پسر آدم را به حقّ بر مردم بازخوان، آنگاه که (هر یک از آن دو) قربانی پیش آوردند، پس از یکی (هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) قبول نگشت. (قابیل) گفت: حتماً تو را خواهم کشت، (هابیل) گفت: خداوند، تنها از متّقین قبول می‌کند.
پس از نزول این آیه، قربانی کردن به شکل یک عبادت و به عنوان یک دستور مطرح شد. همچنین واژه های نحر، هدی، ذبح و قربان واژه هایی هستند که در قرآن در مـعنـا و مفهوم قربانی به کار رفته اند اما در حقیقت عید قربان یادآور سربلندی حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) در آزمون بزرگ الهی و سرمشق گرفتن از آنها برای بندگی خداوند است. در حماسه ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) جلوه‌ای از ایثار و فداکاری برای همگان آشکار می‌شود، بنابراین این روز، روز خودسازی و مبازره با تمایلات نفسانی دنیوی است.
عید قربان در نقـاط مختلـف ایران با آداب و رسوم خاص هر منطقه برگزار مـی شـود. از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت این روز فرخنده به چگونگی آداب و رسوم قومیت های ایران در این روز پرداخته است.
عید قربان در میان ترکمن ها


عید قربان یکی از بزرگترین و شادترین عیدهای مردم خراسان شمالی است. در این استان، اقوام متعددی با آداب و رسوم خاص و متفاوت زندگی می کنند. یکی از این اقوام، قوم ترکمن محسوب می شود. این قوم دارای فرهنگ و آداب رسوم خاص خود به ویژه در روز عید قربان است.
این عید بزرگترین عید ملی و مذهبی ترکمن ها به شمار می‌آید. اقوام ترکمن حداقل ۱۰ روز پیش از عید خود را برای به جا آوردن مراسم عید قربان آماده می‌کنند.
آنها ۲ روز قبل از این عید را روز کُر می نامند و در این روز به نظافت فضای خانه می پردازند، همچنین یک روز پیش از عید قربان نیز میان ترکمن ها به قوقون و بوی خوش معروف است و در این روز مردم به خانه های یکدیگر، نان و روغنی خوش عطر، هدیه می دهند. نان ها بیشمه و چاپاتی نام دارد که با شیر خمیر شده و در روغن تفت می خورند به عطر دارچین آغشته می شوند و برای پذیرایی در این روز آماده می کنند.

همچنین در روز عید قربان زنان ترکمن سعی می‌کنند از لباس‌های سنتی که از پارچه ابریشمی و دست بافت دوخته شده است، استفاده کنند.
قربان شور از دیگر مراسم های عید قربان در میان این قوم است و مردم این منطقه همان گونه که هاجر، اسماعیل(ع) را به دستور ابراهیم (ع) غسل داد، غسل می‌کنند. این مراسم ویژه با شعرهای خاصی به زبان محلی برگزار می شود.
عید قربان برای ترکمن‌ها سه روز ادامه دارد. ترکمن ها در این سه روز خیابان های شهر را آذین بندی می کنند. تدارکات این آیین در میان ترکمن ها با نشان کردن گاو، گوسفند و شتری مخصوص ذبح از هفته ها پیش آغاز می‌شود.
صبح روز عید قربان با پوشیدن لباس های نو و آراسته نماز عید قربان را برپا کرده و پس از اقامه نماز پیش از طلوع آفتاب، قربانی خود را همراه با قرائت دعاها و ذکرهای مخصوص ذبح می‌کنند. از گوشت قربانی ۲ نوع غذای قورمه و خورشت درست می کنند. همچنین آنها بخشی از قربانی خود را میان نیازمندان توزیع کرده و علاوه بر توزیع گوشت، مبالغ نقدی یا کالا نیز به نیازمندان می دهند.
دید و بازدید از بزرگترها که تقریباً در این روز در سراسر ایران مرسوم بوده از دیگر آداب و رسوم این قوم است. آنها به مدت سه روز سفره آجیل و شیرینی پهن می کنند و معتقدند این پهن کردن سفره برای اهل خانه برکت می‌آورد.
همچنین این قوم، آیین‌های ویژه‌ای در این روز اجرا می‌کنند که از جمله آن می‌توان به برگزاری آیین تاب بازی از طرف جوانان و کودکان اشاره کرد که به صورت گسترده در میان ترکمن ها رواج دارد. برگزاری این آیین تنها در ایام عید قربان است. آنها معتقدند با تاب خوردن در آسمان، گناهان ریخته و آلودگی‌ها پاک می‌شوند.







نتیجه گیری:
در حقیقت عید قربان یادآور سربلندی حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) در آزمون بزرگ الهی و سرمشق گرفتن از آنها برای بندگی خداوند است. در حماسه ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) جلوه‌ای از ایثار و فداکاری برای همگان آشکار می‌شود، بنابراین این روز، روز خودسازی و مبازره با تمایلات نفسانی دنیوی است.