با سلام خدمت استاد گرامی
آثار اجتماعی – فرهنگی و محیطی توسعه گردشگری
این صنعت می تواند با شناسایی فرهنگ های خاص و ترویج آنها موجب افزایش آگاهی های مردم نسبت به سنت های بومی ومحلی شود. در ضمن در سایه این صنعت با ایجاد مراکز ویژه کمک شایانی در جهت حفظ هنر وصنایع دستی جامعه میزبان می شود. گردشگری داخلی می تواند موجب گسترش یکپارچگی وهمگرایی اجتماعی – فرهنگی در سطح کشور و تقویت وحدت و وفاق ملیگردد. به ویژه در کشورهای در حال توسعه ای که در آنها گروه های قومی متعدد و مذاهب مختلف در کنار هم حضور دارند تحرک اتباع، که نتیجه آن درک و تفاهم بیشتر گروه های مذهبی و قومی و گروه های دیگر اجتماعی است، می تواند وحدت ملی را قوام بخشد.«گردشگری می تواند فضایی را پدید آورد که در آن الزامات گردشگر بااهداف اخلاقی سازمان های جهانی گره خورده از گردشگری برای ارتقای صلح و تفاهم میان ملت ها و حفظ و تکریم هویت های فرهنگی استفاده شود.»
معمولاً ساکنان محلی به دو گونه از منافع فرهنگی توسعه گردشگری بهره مندمی شوند.
اول اینکه گردشگر فرهنگ جامعه میزبان را به سایر جوامع و فرهنگ ها معرفی می کند.
دوم اینکه صنعت گردشگری فرصتی برای ساکنان ایجاد می کند تا فرهنگ خود رامستقیم و بدون واسطه و به شکل واقعی به علاقمندان عرضه کند. این عمل به ویژه باعث تقویت غرور و همبستگی جامعه میزبان و افزایش حد تحمل آنان در برابر فرهنگ های دیگرمی شود.
حضور گردشگران در برخی مناطق موجب افزایش تولید محصولات بومی و رونق صنایع دستی و محل شده است.البته نباید افزایش گردشگران خارجی به قیمت تحقیق و یا حراج بسیاری از ارزش های اجتماعی و فرهنگی کشور توأم باشد.
دراینجا به چند مورد از آثار مثبت فرهنگی –اجتماعی گردشگری اشاره میشود:
الف) تاثیرات مثبت فرهنگی
۱)افزایش میزان تکلم بازدیدکنندگان به زبان محلی
۲)تمایل جامعه میزبان برای پذیرفتن و یادگیری زبان های دیگر به منظور برقراری ارتباط بیشتر با گردشگران
۳)ایجاد و تقویت حس خویشتن شناسی بین ساکنان
۴)افزایش غرور ملی و فرهنگی
۵)ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت فعال ساکنان بومی در معرفیفرهنگ و آثار فرهنگی منطقه به مهمانان
۶)احیا و حفظ افسانه ها،هنرها و رسوم محلی که ممکن است فراموش شوند
۷)تشویق رشد اقتصاد محلی از طریق گردشگری فرهنگی واحیای آثاروابسته تاریخی – فرهنگی
ب) تأثیرات مثبت اجتماعی:
۱)بهبود کیفیت زندگی
۲)افزایش امکانات تفریحی و سرگرمی
۳)بهبود کیفیت خدمات شهری
۴)بهبود کیفیت خدمات عمومی از بهداشت، پلیس و ...

آثار منفی (فرهنگی – اجتماعی):
بدون شک ورود جهانگرد تأثیراتی رادر حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان خواهد گذاشت.«گردشگری می تواند در نظام های گوناگون، نمادهای فرهنگی یک جامعه را تبدیل به کالا نماید. تماس سطحی گردشگران بافرهنگ محلی و صرف تفریح و گذراندن اوقات فراقت دلچسب سبب می شود که تمام تأسیسات وخدمات محلی به نحوی سازمان یابد که بتواند رضایت گردشگران را جلب نماید، از این روفرهنگ محلی به مجموعه ای در هم پیچیده در چارچوب کالایی شدن بدل می گردد وهمه چیزدر خدمت پول و درآمدزایی قرار می گیرد. این درآمد به بهای گزافی به دست می آید یکی از این موارد از دست دادن هویت خود برای رضایت غیر خود است. در همین ارتباط برخی نویسندگان به تجاری شدن یا کالایی شدن فرهنگ جامعه میزبان اشاره کرده اند به این معنا که ساکنان محصولات فرهنگی خود در آن گونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه میکنند. اثر القایی نیز از جمله همین آثار منفی عنوان شده است و به فرآیندی گفته میشود که فرهنگ گردشگران و هر چه مربوط به آنها است، برای جامعه میزبان الگو می شود وساکنان به تقلید کورکورانه از فرهنگ میهمان می پردازند .رفتارهای جهانگردان گاه با اصول فرهنگی، معنوی جامعه میزبان منافات دارد، مثلاً لخت و برهنه شدن در ملاء عام در بین مردم جامعۀ ایران عملی ناپسندیده به شمار می آید. حتی در دوران قبل از انقلاب ۱۹۷۹،که حجاب از نظر قانون اجباری نبود ،اکثریت مردم ایران همچنان روسری بر سرمی گذاشتند یا چادر سر می کردند.
تراکم بیش از حد گردشگران در ناحیه ای می تواند منجر به بروزنارضایتی و خشم در مردم نسبت به گردشگران شود، به عنوان مثال در ایام نوروز و برخی روزهای تابستان تراکم گردشگران در شمال ایران علی الخصوص در جاده های تهران به شمال آنقدر زیاد است که گاه مسیر ۴ ساعته را باید در مدت ۱۲ ساعت پیمود و این باعث میشود که ساکنان محل گردشگران را عامل این ازدحام و وقت کشی بدانند. شلوغی و ازدحام جهانگردان و اثرات مخربی که بر محیط می گذارد تنها مختص محیط طبیعی نیست بلکه گریبانگیر بسیاری از آثار تاریخی نیز شده است، به عنوان مثال تخت جمشید در ایران،دستخوش تهدیدها و آسیب هایی در این زمینه شده است، حتی برخی جهانگردان اقدام به نوشتن یادگاری بر روی ستون ها و دیوارهای آثار تاریخی می کنند و در برخی موارد مثلاً چغازنبیل در جنوب غربی ایران برخی از خشت ها و لوح ها توسط جهانگردان جابجا ویا سرقت شده اند.
تأثیرات منفی اجتماعی گردشگری را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
▪ افزایش ناهنجاری هایی مانند قمار، فحشا و....
▪ افزایش درخواست مردم بومی برای برخورداری از همه امکانات رفاهی و غذاهای وارداتی که گردشگران در استفاده از آنها افراط می کنند.
▪ افزایش تنش های نژادی به ویژه در مناطقی که تفاوت نژادی آشکاری میان گردشگر و میزبان وجود دارد.
رواج نگرش منفی نسبت به مشاغل مربوط به صنعت گردشگری.
▪ تولید صنایع دستی و هنری تقلبی، به منظور ارائه به گردشگرانی که قصد خرید سوغاتی و یادگاری دارند.
▪ از بین رفتن غرور و تعصب ملی و فرهنگی، اگر فرهنگ کشور میزبان از جانب بازدید کنندگان مورد تمسخر و بی حرمتی قرار گیرد.
▪ تغییرات خیلی سریع روش زندگی بومی، به سبب تهاجم فرهنگی گردشگران.
▪ افزایش نامحدود و نامتناسب کارگرانی با دستمزد پایین، که اغلب در هتل ها و رستوران ها به کارهای پست اشتغال دارند.
گاه دربرخی مناطق جرایم ومخاطراتی گردشگران را تهدید می کندواین نوعی تبلیغات منفی درباره منطقه است و تأثیرات منفی در ذهن بازدید کنندگان میگذارد. درایران برخی معتقدندکه جهانگردان موجب تضعیف روحیۀ مذهبی و بومی مناطق وبطور کلی مردم می شوند و به تدریج ارزش های ملی و مذهبی کشور را نابود و محو میسازند.
آثار محیطی توسعه گردشگری:
آثار منفی (زیست محیطی):
معمولاً گردشگر ترجیح می دهد از زیباییهای طبیعی بهره مند شود و این البته ممکن است منجر به تخریب محیط زیست هم شود علی الخصوص در ایران که برخی از افراد یا ارگان ها بدون توجه به اثرات زیست محیطی وآلوده کننده آن می توانند به هر میزان تأسیسات در محیط های طبیعی ایجاد بکنند.
ساخت جاده ها مستلزم تخریب جنگل، دشتها، کوه ها است و این امرخسارات جبران ناپذیری بر محیط زیست و جانوری وارد می سازد و علاوه بر آن با عبورخودروها از این جاده ها از لحاظ آلودگی هوا نیز تأثیرات مخربی بر محیط زیست خواهد گذاشت. در همین ارتباط می توان به هتل ها، مجموعه ویلاهایی که در ساحل دریا ساخته می شودنیز اشاره کرد، طبق گفته مقامات رسمی ۹۵ درصد ساحل دریای مازندران در شمال ایران در اختیار سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی است و تنها ۵ درصد آن در اختیارمردم بطور آزاد قرار می گیرد ، علاوه بر آن مناطقی همچون کلاردشت در ساحل دریای مازندران که یکی از زیباترین مناطق جهان است، (کوه و جنگل و دریا را در کنار هم میتوانید مشاهده کنید) در دو دهۀ اخیر صدها ویلا، مجتمع ساختمانی و تأسیسات دیگرساخته شده است.اینها علاوه بر آنکه زیبایی و طراوت اولیه محیط طبیعی و ساحلی راتغییر می دهد، خسارات جبران ناپذیری بر اکوسیستم ناحیه وارد می سازد.
آثار مثبت (زیست محیطی):
«از اوایل دهۀ هفتاد میلادی، مطالعات مربوط به آثار محیطی گردشگری گسترش روزافزون یافت .گرچه گزارشهای ارائه شده غالباً آثار منفی را معرفی و بر آنها تأکید کرده اند و کمتر به آثارمثبت آن پرداخته اند .
آثار گردشگری بر محیط را می توان اینگونه شرح داد:
۱)حضور جهانگرد موجب حفظ و نگهداری گونه های خاص گیاهی وجانوری که در معرض انقراض قرار دارند می شود.
۲)گردشگری فعالیت گروه های ذی نفوذ طرفدار محیط را در پی داردو موجب گسترش مطالعات در زمینه محیط می شود.
۳)گردشگری موجب شناسایی هر چه بیشتر یک محیط و جانوران آن میگردد.
۴)توجه محققان بر منابع خاص طبیعی شامل جنگل ها، سواحل، کوه هاو دریاها را بیشتر می کند.
۵)گردشگری می تواند رفتار مردم منطقه را در جهت حفظ هر چه بهترمحیط زیست تغییر دهد.


همان طور که در بخش شنا خت اثرات کردشگری اشاره شد، رویکردها ودیدگاه ها: نظریه ها و دیدگاه های مختلف درباره گردشگری وجود دارد که میتوان همه آنها را در چهاردسته مطرح کرد :
۱)دیدگاه اقتصادی:
در این دیدگاه مسائل سرمایه داری، عرضه و تقاضا، بازاری ابی ورابطه مرکز پیرامون و پیرامون مرکز مسائل کار وکارگری و سرمایه گذاری مورد بحث قرار می گیرد
۲)دیدگاه اجتماعی – فرهنگی:
در این دیدگاه نظریات مثبت گرایان، منفی گرایان و تعامل گرایان مورد ارزیابی قرار گرفته است.
۳)دیدگاه زیست محیطی و بهداشتی:
در این دیدگاه اساس و پایه گردشگری پایداررا مطرح می کند. علاوه بر آن گردشگری بومی و بومی کردن گردشگری و آثار مطرح است.
آثار منفی (روحی – روانی – سیاسی):
گردشگری به دلیل ایجادشلوغی،ترافیک،آلودگی ناشی ازرفت وآمدخودروها وبه وجودآوردن احتمال تغییرات فرهنکی وتاثیر بر بافت سنتی برخی مناطق اثرات روحی وروانی برمردم منطقه می گذارد.
آثار مثبت (روحی – روانی – سیاسی):
جهانگردی می تواند در جهت کاهش تنش های سیاسی و تثبیت صلح جهانیکمک کند.عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم می شود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتردستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و ... نشان دهند.گردشگری موجب افزایش درآمد، اشتغال و رونق اقتصادی خواهد شد و این اثر خود می تواند از لحاظ روحی، روانی اثرات مثبتی بر روحیه افراد آن جامعه بگذارد.

۴)دیدگاه سیاسی و ژئوپولتیکی:
از دید سیاسی گردشگری اثراتی را در درون و برون کشورها به جا میگذارد. گسترش صلح و امنیت بین المللی، وحدت و خلق ملی گسترش مردم سالاری و غیره آثار مثبتی بر گردشگری دارد از نظر ژئولتیکی و ژئوپولتیک سرمایه، گردشگری مباحث نظری جدیدی را مطرح می کند که برخی از آنها رقابت آمیز است و برخی موجب گسترش همکاری های بین المللی می شود.