مصاحبه چیست؟
مصاحبه یکی از انواع خبرگیری مستقیم است که بوسیلهء آن عقاید و افکار شخصیت های مهم جامعه، یا نظرهای مردم عادی کوچه و بازار را در بارهء موضوعات مختلف بویژه مسایل روز بدست میآورند. ... در حقیقت مصاحبه کننده به عنوان نمایندهء استفاده کننده گان وسایل ارتباط جمعی است که امید ملاقات و مذاکره مستقیم مصاحبه شونده گان را ندارد؛ بنابراین مصاحبه کننده به عنوان نمایندهء آنان در بارهء مسایل مهم و موضوعات که مایلند بدانند، اطلاعات بدست میآورند.
" مصاحبه نوعی ارتباط فکری، اطلاعاتی و عقیدتی است که بین مصاحبه شونده و مخاطبان(مردم) طریق یک واسطه یا ارتباط دهنده که همان خبرنگار(مصاحبه کننده) است، برقرارمی شود".مصاحبه گزارش و حاصلی است از فراگرد ارتباط میان دو سوی ارتباط، به منظور دستیابی به واقعیتی که دارای یک یا چند ارزش خبری باشد. این گزارش ضمن آنکه تحت تاَثیر ویژه گی های دو سوی این فراگرد ارتباطی میباشد . احتمالاَ از عوامل درون سازمانی و برون سازمانی نیز تاَثیر میپذیرد.
با در نظر داشت تعاریف فوق الذکر و سایر تعریف های که از سوی دانشمندان به ژانر مصاحبه داده شده است، میتوان مصاحبه را چنین بیان کرد.
مصاحبه در ژورنالیزم عبارت از یک گفتگوی پلان شده است نه خودبخودی . این گفتگو جهت کسب اطلاعات و معلومات برای شنونده گان ، در ارتباط به یک موضوع بحث برانگیز هدف قرار داده میشود که دارای آغاز، وسط و انجام میباشد.
مصاحبه براساس پرسیدن سوالات استوار میباشد که جهت بدست آوردن معلومات در مورد موضوعات مهم در یک واقعه ، برای برملاء سازی اشخاص و افشاء کردن راز ها و برای فرستادن پیام های مستقیم به مخاطبان در نظر گرفته می شود.
در هر مصاحبه یک مصاحبه کننده و یک مصاحبه شونده ، یک مصاحبه کننده و دو یا چند مصاحبه شونده، دو یا چند مصاحبه کننده و یک مصاحبه شونده و چند مصاحبه کننده و چند مصاحبه شونده ، اشتراک میداشته باشند.
اشکال مصاحبه
همانطور که خبر انواع مختلف دارد، مصاحبه را نیز میتوان از لحاظ هدف، موضوع و چگونگی انتقال پیام برای مخاطبان، به اشکال متنوع (مصاحبه های شفاهی و کتبی، هدایت شده و آزاد ، باز و بسته، گسترده و عمیق ، خبری و تفسیری و مصاحبه های مطبوعاتی ، رادیویی و تلویزیونی )، تقسیم بندی کرد:

مصاحبه های شفاهی و کتبی:
در مصاحبهء شفاهی مصاحبه کننده و مصاحبه شونده در مقابل هم قرار میگیرند که آنرا مصاحبهء خصوصی هم میتوان نامید و در مصاحبهء کتبی گفتگو توسط پرسشنامه صورت میگیرد که در هر دو شکل هدف همان بدست آوردن عقاید و نظریات فرد یا افراد راجع به خود شان یا اشخاص دیگر و سایر مسایل سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی ، میباشد.
مصاحبه های هدایت شده و آزاد:
در این نوع ، مصاحبه کننده ضمن طرح سوالات حساب شده و دقیق ، مصاحبه شونده را در قسمت ارایهء جواب ، به حدی آزاد میگذارد که حتی حق سوال کردن را نیز به آن میدهد تا بتوان جوابات مؤثرتری نسبت به موضوع ، بدست آورد.
مصاحبهء باز و بسته:
این نوع ، مبین حالات نهایی مصاحبه های هدایت شده و آزاد است. هر گاه مصاحبه تا آنجا هدایت شود که مصاحبه شونده به " بلی و نخیر " جواب دهد، مصاحبهء بسته و اگر برعکس ، آزادی در مصاحبه به حدی باشد که مصاحبه شونده با طرح یک سوال مقدماتی و ابتدایی ، آنچه که دلش میخواهد ، بگوید، مصاحبهء باز گفته می شود.

مصاحبهء گسترده و عمیق:
بعضی اوقات مصاحبه را با توجه به موضوع و هدف به دو دسته تقسیم میکنند: نخست گسترده ؛ برای بدست آوردن افکار عمومی ، در ارتباط به موضوعات مؤثر بالای زنده گی افراد جامعه، بکار گرفته می شود. دستهء دوم(مصاحبهء عمیق) بر اساس کاوش و تفحص در محتوای ارتباطات اجتماعی ، استوار است.
مصاحبهء خبری و تفسیری:
با توسل به مصاحبهء خبری ، میتوان اطلاعات و اخبار را از اشخاص ناظر (شاهدان عینی) در صحنه و حادثه ، بدست آورده می شود و در مصاحبهء تفسیری ، چگونه بدست آوردن نظریات و عقاید شخص در بارهء خودش و یا اشخاص و حوادث و موضوعات دیگر ، هدف قرار داده می شود.
مصاحبه های مطبوعاتی ، رادیویی و تلویزیونی:
در انتشار مصاحبه از طریق مطبوعات ، رادیو و تلویزیون، هدف همانا انتقال پیام برای مخاطبان میباشد ، ولی شیوه و مؤثریت در هریک متفاوت میباشد.
در مطبوعات (روزنامه و مجلات) هدف با قدرت قلم و تجسم محیط ، رسانده می شود.
در رادیو پخش صدایی واقعی اشخاص و بیانات گوینده یا گزارشگر از محیط و محل واقعه، در رساندن پیام کمک میکند.
کلمات ، صدا و تصویر در مصاحبه های تلویزیونی بکار گرفته می شود که منابع اطلاعات همه و همه تصویری بوده و مخاطبان را با به مشاهده نشاندن تصاویر واقعیت بینانه مصروف می سازد.
شایان یاد آوری میدانم ، مصاحبه به هر شیوه و سبکی که باشد ، به نحوی از انحاء حاوی اطلاعات است. که میتوان آنرا خبر و یا هم گزارش از یک رویداد و حادثه خواند. همین است که مصاحبه را مکمل خبر هم میدانیم ، زیرا در اکثر اخبار ، مصاحبه نقش مستند سازی و تبین رویداد را به طور حقیقی و عینی ، دارا میباشد.
آنچه که در این مبحث حایز ارزش و اهمیت است ، مصاحبه و روش استفادهء آن در رادیو ، میباشد. با در نظر داشت اشکال فوق الذکر، نظر به موضوع و هدف مرتبط به رویداد و وقایع ، مصاحبه به دو شکل عمده ( مصاحبه های سخت و نرم ) که کار بری بیشتری در تولید برنامه های رادیویی دارد ، است.
مصاحبهء سخت عموماَ در اخبار و جریانات عمدتاَ عاجل ، روی هدف اصلی قسماً سریع مورد استفاده قرار میگیرد. مثلاَ : آیا سرک چوک شادیان مورد استفادهء ترافیک قرار خواهد گرفت؟
در این نوع ، شیوهء عملکرد چنین است که با طرف مقابل (مصاحبه شونده)، به ویژه با اشخاص مسوول و ذی صلاح، به شکل جدی و آمرانه عمل میگردد و سوالات مشکل طرح می شود. مانند: علت پسمانی کار و بی توجهی مسوولین جهت تسریع کار در این جاده ...
در این نوع مصاحبه کوشش می شود آنچه (معلومات) را که مصاحبه شونده نمی خواهد برای مردم بدهد، بیان گردد.
مصاحبهء نرم نسبت به مصاحبهء سخت طولانی تر بوده و بیشتر در مورد تجارب شخصی اشخاص و گفتگو در بارهء آنها و یا در ارتباط به شرح موضوعات جزئی ، صورت میپذیرد.
در مصاحبهء نرم ، مصاحبه کننده انتظار اظهارات مصاحبه شونده ، در مورد زندگی شخصی خودش و دیگران و یا هم قصه های تاریخی در ارتباط به یک فامیل یا یک حادثه را می داشته باشد.
از مصاحبهء سخت بیشتر در گزارش ها و اخبار استفاده میگردد ولی از مصاحبهء نرم در مسائل اجتماعی ، خانوادگی و آموزشی . به همین دلیل است که بحث برانگیز تر و طولانی تر نسبت به مصاحبهء سخت میباشد.

واکس پاپ (Vox-Pops)
یک نوع مصاحبه و گفتگو که توسط یک یا دو ژورنالست (مصاحبه کننده) جهت بدست آوردن پیام و معلومات از مردم (عام و خاص) ؛ از خانه ها ، دفاتر، روی کوچه و بازار و سایر جاها ، انجام می شود ، همه پرسی یا واکس پاپ میباشد. واکس پاپ یک کلمهء انگلیسی بوده در زبان دری مفهوم همه پرسی و گفتگو های کوتاه را؛ که عموماَ روی یک موضوع میچرخد، میرساند.
در همه پرسی نه تنها با یک شخص ، بلکه با اشخاص متعدد بدون در نظر داشت تخصص آنها در رشته یا مسلک مشخص ، مصاحبه میگردد . زیرا مصاحبه شونده گان را اکثراَ در روی سرک ، بازار ، فروشگاه ها، ادارات رسمی و غیررسمی و سایر مکانها ، گیر آورده و با آنها پرسش سوالات آغاز می شود.
نا گفته نباید گذاشت ، بعضی اوقات در مورد برخی از موضوعات علمی و بحث برانگیز چون: انتخاب همسر برای فرزندان از طرف والدین یک رسم و عنعنه است که از پیشینیان میراث مانده و اکثریت از آن پیروی می کنند . در حالیکه این حق دو جوان عاقل ؛ با در نظر داشت شرط های اساسی نکاح از نگاه اسلام ، میباشد. پس در این گونه موارد ضرورت میافتد که همچو مسائل از زبان یک عالم و کارشناس از طریق رادیو با معلومات صحیح و دقیق به سمع مخاطبان ، رسانده شود.
مؤثریت و کار آیی همه پرسی هم در اینست که بیشتر بطور مستقیم و زنده صورت میگیرد و به مخاطبان انتقال میابد و مردم (مصاحبه شونده ها) آنچه را که میخواهند ، بیان میکنند.
همانطور که از واکس پاپ در لابلای برنامه ها در رادیو و تلویزیون ها ، استفاده می شود، در بعضی اوقات واکس پاپ در بخش از موضوعات تحقیقی ، سندی و فیچری به تنهائی با مؤثریت بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد.

نکات مهم جهت ساختار مصاحبه
برای هر ژورنالست و دستگاه اطلاع رسانی لازم است تا بخاطر رشد خودش، و ایجاد فضای اطمینان بین خود و مردم ؛با ارایه مصاحبهء دقیق ، استوار و مستند، به نکات کلیدی که در ساختار یک مصاحبهء خوب ضرور است ، توجه کند.
1- تشخیص محور مصاحبه
بخاطر اینکه شنونده مصاحبه را به شکل منطقی دنبال کند، باید موضوع مصاحبه مشخص باشد. چون همیشه برای مصاحبه وقت کافی نمیباشد، کوشش شود که در همان وقت کم روی یک موضوع بحث شود نه موضوعات مختلف.
مصاحبه از وقت برنامه زیاد نباشد، زیرا باعث ضیاع وقت مصاحبه کننده و مصاحبه شونده می شود.
هر گاه مصاحبه شونده به سوال ، جواب کافی ، دقیق و واضح ندهد، سوال باید به شکل دیگری طرح گردد.
در حین مصاحبه ، سوالات پرسیده شود که شنونده ها نیاز دارند، تا آنها را در رسیدن به یک نتیجهء منطقی پیرامون موضوع ، سوق دهد.
در آخر باید دقت شود که تمام موضوعات مهم ثبت شده است . اگر نشده دو باره ثبت کند که بعداَ مشکل پیش نیاید.
انتخاب مصاحبه شونده
باید دقت شود که مصاحبه شونده کیست ، چرا میخواهد مصاحبه کند و منظورش از مصاحبه چیست ؟ کی را هدف سخنان خویش قرار میدهد ؟ هر مصاحبه شونده میخواهد سخنانش را به گوش دیگران برساند . شاید چیزی که میگوید حقیقت نباشد . امکان دارد برای پخش سخنان خود جهت نشر آن ، دلایل هم داشته باشد.
همان طوریکه مطبوعات در آماده سازی برنامه های خود از مردم استفاده میکند ، مردم نیز به خاطر اغراض شخصی شان میخواهند مطبوعات را استعمال نمایند. این نوع استفاده جویی ها و موارد چون : مبارزات انتخابی ، رد اتهامات ، تبلیغ به خاطر نفع شخصی و حزب مربوط، خود ستایی و غیره ، صورت می گیرد. انگیزه چنین استفاده جویی ها میتواند سیاسی ، شخصی، و یا اقتصادی باشد. پس هنگام چنین مصاحبه ها مهم است تا طرف مقابل (مصاحبه شونده) درست انتخاب شود.
داشتن آماده گی
قبل از آغاز مصاحبه ژورنالست (مصاحبه کننده) باید در مورد موضوع مصاحبه معلومات کافی و دقیق بدست آورد. نامها ، القاب (بخصوص القاب مصاحبه شونده) ، حقایق و ارقام را مرور کند . زیرا اگر اشتباه صورت بگیرد یا حقایق و ارقام نادرست ارایه گردد، باعث این میشود که هم موقف مصاحبه کننده زیر سوال قرار میگیرد وهم اعتماد و اعتبار مردم به ویژه مصاحبه شونده گان نسبت به او کمتر می شود.
آماده ساختن مصاحبه شونده
بخاطر اینکه مصاحبه شونده حاضر و آماده برای انجام مصاحبه شود، لازم است که قبل از مصاحبه برایش در ارتباط به موضوع مصاحبه و چگونگی نشر آن که آیا مصاحبه به شکل مستقیم و زنده است، یا ثبت و ایدیت (اصلاح) می شود.
موضوعاتی که روی آن در مصاحبه بحث می شود ، برای مصاحبه شونده مرور گردد، زیرا این عمل باعث میگردد که مصاحبه شونده ، در ارتباط به سوالات طرح شده از طرف مصاحبه کننده ، جوابات قناعت بخش بدهد.
طرح سوالات به صورت واضح و کوتاه
سوالات نیز مانند مصاحبه کوتاه ، متمرکز به موضوع و مطابق نیاز شنونده گان باشد. زیرا با سوالات واضح و آسان میتوان جواب دقیق و همه جانبه بدست آورد.
برای سهولت و کنترول مصاحبه، بهتر است که یک یا دو سوال قبل از مصاحبه آماده گردد نه بیشتر از آن. بقیه سوالات را از لابلای سخنان مصاحبه شونده باید ساخت.
در بعضی حالات که مصاحبه کننده احساس ناراحتی میکند، یا امکان آن میرود که به سوی دیگری کشانده شود، خوب است که یاد داشت از سوالات را نزد خود داشته باشد.
در مصاحبه از سوالات که با بلی و نخیر جواب داده شود خود داری گردد. زیرا بعضی اشخاص که نمی خواهند حقایق را برای مردم بگویند یا از زیر بار مصاحبه شانه خالی کنند، از چنین سوالات سود میبرند . بطور مثال: اگر سوال شود " آقای ... تا جائیکه معلومات دارم ، در جریان مجلس امروز کمیتهء تان جر بحث روی پالسی شما در قبال ناتو ، دشوار و جدی بود." مصاحبه شونده میگوید: " نخیر." بهتر است ، پرسیده شود :" آقای ... نکتهء عمدهء جر و بحث امروز شما پیرامون پالسی تان در قبال ناتو چه بود؟" در این حال هم او شاید دروغ بگوید، ولی زمینهء سوالات بعدی را که از نظریات دیگران و گفته های خودش بروز میکند ، مساعد میسازد.
سوالات باید با کی ، چی ، چرا، چطور، کجا و کی ، آغاز شود. سوالات هیچگاه باید دو جزئی و بیشتر از آن نباشد. مگر در حالات که وقت نهایت کم و تجمع ژورنالستان رسانه ها هم هست و یا اینکه زمان رفتن شخص مورد مصاحبه فرا رسیده باشد.
گوش دادن به مصاحبه شونده
شنیدن سخنان مصاحبه شونده و تائید برخی از نکات که او یاد آور می شود ، با حرکات و عکس العمل از طرف مصاحبه کننده ، امر حتمی و ضروری است. زیرا همین باعث ترغیب طرف مقابل (مصاحبه شونده) می شود. تا دلگرمی به مصاحبه پیدا کرده و آنچه را که مردم نیاز دارند ، بگوید. اگر به مصاحبه گوش داده نشود ، نتنها در آینده مصاحبه شونده علاقه نمیگیرد ، بلکه امکان دارد که حرفهای گفته شود که هیچ شامل پلان مصاحبه نبوده و گاه هم خلاف حقیقت باشد و ژورنالست هم با بی توجهی تمام آنرا ثبت میکند. چون مصاحبه کننده در چنین حالات بی خبر میماند درآخر هم بدون آنکه بداند که چه را ثبت کرده یا کدام موضوع مهم را باید میگرفت، مصاحبه را اختتام میبخشد.
استفاده از حرکات
در حین مصاحبه به طرف مقابل نگاه کردن ، تبسم نمودن ، و سر خود را تکان دادن و سایر حرکات و اشارات ، مصاحبه شونده را تشویق میکند تا بهتر صحبت نماید و از اشارهء کلیدی(cue) مصاحبه کننده استفاده کند. این حرکات ، مصاحبه کننده را نزد طرف مقابل ، یک شخص آگاه و بیدار معرفی میکند.
استقلال مصاحبه کننده
مصاحبه کننده در وقت مصاحبه ، ضمن رعایت ادب و انصاف ، باید با صلاحیت ، سختگیر، چلنج دهنده و کنترول کنندهء مصاحبه باشد. زیرا برخی از مصاحبه شونده های اند که اجازهء سوال را به خود میدهند. در این صورت مصاحبه کننده بسیار مؤدبانه بگوید: " خانم یا آقا ... هیچ کس به نظر من علاقمندی ندارد، بهتر خواهد بود که...
گزینش موقعیت ثبت
هر گاه یک ژورنالست جهت ثبت مصاحبه به جایی میرود، نخست باید جستجو نماید که مناسب ترین محل را برای ثبت مصاحبه پیدا کند. محل را انتخاب کند که آرام ، دیوار هایش با تخته یا دیگر مواد پوشانیده باشد که صدا دو باره انعکاس نکند. احیانا اگر دیوار بدون پرده و تخته بود، با آویزان کردن پتو ، بالا پوش یا کرتی محل را عیار نموده و از مصاحبه شونده خواهش کند که به آنجا تشریف ببرد.
هر گاه ثبت مصاحبه در فضای آزاد باشد، مصاحبه کننده میفهمد که از کدام سمت صدا (آواز انسان ، باد و...) میآید . در این صورت به یک طرف صدا خودش و به طرف دیگر مصاحبه شونده را قرار دهد. علاوه بر آن در چنین حالات سر میکروفون باید توسط یک رویه (اسفنج) پوشیده باشد.
هر ژورنالست (مصاحبه کننده) جهت بهبودی مصاحبه ؛ از نگاه محتوا و کیفیت ، مجدد تاکید می شود، از صلاحیت که دارد، با در نظر داشت ادب و احترام متقابل ، استفاده نماید. به عنوان مثال : اگر در دفتر یک تاجر میرود و او هم پشت سر یک میز بزرگ نشسته که در اطراف او معاونین اش نشسته و رویش هم با تلیفون ها و دیگر وسایل پر سروصدا پوشیده است. تاجر میخواهد که مصاحبه از همان فاصلهء دور صورت گیرد. در چنین موارد او را باید فهماند که از عقب میزش برخیزد و در پهلوی ژورنالست قرار بگیرد. از او باید خواهش شود تا مبائیل ها را خاموش نماید.
هم چنان با یک تقاضاء مؤدبانه می شود که بگوید تا حاضرین از آنجا خارج شوند. زیرا موجودیت آنها ممکن است در جریان مصاحبه به طور غیر مترقبه ، باعث صدا و آواز شود.
مصاحبه شونده شاید یک شخص مهم باشد ، ولی مصاحبه کننده هم یک شخص مسلکی است . باید تحت هیچ گونه تاثیر قرار نگرفته و از جدیت و سختگیری اش همیشه استفاده کند.

باسلام خوب بود