مفهوم شناسي "خبر نرم و خبرسخت"
يکي از مسائل مطرح در حوزه خبررساني که به تازگي مورد توجه بيشتري قرار گرفته خبرهاي نرم است. برخي بنگاههاي خبر رساني و بويژه شبکه­هاي تلويزيوني که امکان بهره گيري بيشتر آنها از جلوه هاي ديداري – شنيداري وجود دارد گرايش بيشتري به اين سمت پيدا کرده اند چرا که خبرهايي از اين نوع مورد توجه لايه هاي بيشتري از جامعه است که گريزان از خبرهاي سخت هستند و خواهان آن هستند که در عين مطلع شدن از خبرها و تحولات جاري منطقه اي و بين­المللي خود را چندان درگير مقوله هايي نکنند که به گونه اي خشن و خشک تلقي مي­شود. بنابراين وزنه سنگيني ترازوي رسانه­اي آنها به سوي خبرهاي نرم است. با اين مقدمه حال بايد به اين مساله پرداخت که خبرهاي نرم و سخت به چه مقوله هايي مي­پردازد و حوزه هاي پوششي آنها چقدر است؟

تعريف خبر نرم و سخت:
خبرها را اساساً‌ به دو دسته تقسيم مي کنند که عبارتند از: خبرهاي نرم و خبرهاي سخت. در کل خبرهاي سخت به خبرها و رويدادها اشاره دارد که بلافاصله گزارش و پخش مي­شود. حال آنکه خبرهاي نرم به اطلاعات پيشينه­اي و مقوله­هايي مي­پردازد که مورد علاقۀ انسانها است. به بيان ديگر خبرهاي سخت خبرهاي جدي است در حاليکه خبرهاي نرم عاري از جنبه جديت است. خبرهاي هنري، سرگرمي و رويدادهاي کّ به سبک زندگي اشخاص بويژه افراد مشهور از قبيل هنرپيشه­ها و خوانندگان «ي پردازند، خبر نرم تلقي مي­شوند.

با آنکه طبقه بندي فوق در زمينه خبرهاي نرم و سخت صورت پذيرفته اين خط متمايزکننده به تدريج در حال محو شدن است.
آيا خبر مربوط به زندگي خصوص سياستمداران خبري "سياسي" يا "سرگرمي" است؟ آيا مقاله­اي که درباره اهميت سرمايه گذاري زود هنگام و ميزان بازنشستگي خبري "تجاري" است يا خبري مربوط به "سبک زندگي" ؟ اگر فقط بخواهيم براساس موضوع خبر قضاوت کنيم اظهارنظر در عهده دو پرسش فوق و متمايز کردن نوع خبرهاي آنها دشوار است.
يکي از تفاوتهاي موجود ميان خبرهاي نرم و سخت "لحن" عرضه آنهاست. خبر سخت رويکردي مبتني بر وقايع دارد بدين معنا که سوالاتي از اين قبيل مطرح مي­شود: چه اتفاقي رخ داده است؟ چه کساني در اين اتفاق درگير بوده­اند؟ اين اتفاق چه موقع کجا و چرا روي داده است؟ در نقطه مقابل اين وضعيت خبرهاي نرم قرار دارند که تلاش مي­کنند. مخاطبان را سرگرم کنند يا به آنها توصيه هاي بدهند شابد با خبرهاي روزنامه اي يا تلويزيوني مواجه شويد که به شما قول بدهند "اينها خبرهايي است که مي توانيد از آنها استفاده کنيد". نمونه هايي از اين خبرها مي­تواند ارائه توصيه هايي درباره انجام دادن حرکت کششي پيش از ورزش باشد يا اينکه هنگام خريد رايانه جديد بايد به چه مسائلي توجه داشت.

مطلع بودن از تفاوتهاي موجود ميان خبرهاي نرم و سخت به شما کمک مي­کند دريابيد چگونه خبرها پوشش داده مي­شود و رسانه هاي خبري به سمت انتشار يا پخش چه خبرهايي تمايل دارند؟

اين مساله مي تواند زماني که خود شما مي خواهيد مقاله­اي بنويسيد يا بر رسانه ها تاثيرگذار باشد مهم باشد و به شما کمک کند.
در واقع خبرهاي نرم و خبرهاي سخت ،واژگاني براي توضيح دادن تفاوت نسبي ميان دو قطب از يک طيف هستند که در مقوله خبر وجود دارند. در اين طيف ژورناليسم "سخت" در يک سوي حرفه­اي قرار دارند و خبرهاي نرم "اطلاعاتي – سرگرمي " در سوي ديگر اين طيف قرار دارند. از آنجا که واژه "خبر" بسيار گسترده است واژگان "نرم" و "سخت" نشان دهنده تفاوت موجود در استانداردهاي مربوط به ارزشهاي خبري و معيارهاي مدنظر براي رفتار مربوط به آرمانهاي حرفه­اي انسجام ژورناليستي است
خبرهاي سخت تبلور دو مفهوم اساسي هستند که عبارتند از جدي بودن و زمان مند بودن
الف – جدي بودن :
خبرهاي مربوط به مسائل سياسي، اقتصادي، جرم جنایت ، جنگ و بلاياي طبيعي و فجايع موضوعات جدي تلقي مي شوند. البته خبرهاي مربوط به برخي جنبه هاي خاص از قوانين، فعاليت هاي علمي و فناوري نيز در اين مقوله مي­گنجند.
ب – زمانمند بودن:
خبرهايي که به رويدادهاي جاري مربوط هستند در اين مقله جاي مي­گيرند روند پيشرفت جنگ، نتايج انتخابات، بروز حريق، انتشار بيانيه مهم عمومي، آزاد شدن زندانيان و گزارشهاي اقتصادي از جنبه زمانمند بودن خبرهاي سخت مورد نظر هستند.
در نقطه مقابل خبرهاي سخت طيف ديگري از خبرها قرار دادند که آنها را خبرهاي نرم مي­نامند. برخي اوقات از اين خبرها با عنوان خبرهاي "اطلاعاتي – سرگرمي"‌ياد مي شود. خصوصيات اصلي اين نوع خبرها عبارتند از:‌غيرجدي ترين موضوعات و زمانمند نبودن
الف – غيرجدي ترين موضوعات:
خبرهاي مربوط به مقوله هاي هنري و سرگرمي، رويدادهاي ورزشي، شيوه زندگي اشخاص، مسايل مورد علاقه انسانها و خبرهاي مرتبط با زندگي شخصيت هاي معروف هنري از قبيل هنر پيشه ها از اين جنبه در زمره خبرهاي نرم قرار مي­گيرند.
ب – زمانمند نبودن:
در مورد خبرهاي نرم هيچ رويداد خاصي وجود ندارد که سبب شود انتشار ان به عنوان اولويت مطرح شود بلکه فقط کنجکاوي و علاقه گزارشگران عامل شروع انتشار اين نوع خبرهاست.
البته در اين ميان بايد به نکته اي توجه داشت و آن اينکه برخي رويدادهاي زمانمند در مقوله هاي کمتر جدي نيز رخ مي­دهند. مسابقات ورزشي، ماجراهاي ناخوشايندي که براي چهره هاي شاخص و معروف اتفاق مي­افتد، آغاز نمايش فيلم هاي جديد، برپايي نمايشگاههاي هنري و امثال آن از اين جمله خبرها است.

نکته ديگر قابل توجه آن است که ممکن است خبرهاي جدي وجود داشته باشند که الهام گرفته از رويدادهاي جاري نباشند، گزارشهاي مربوط به تحولات اجتماعي، اقتصادي، حقوقي يا فناوري، گزارش هاي مرتبط با تحولات ورزشي که به مسايل غيراخلاقي ورزشي يا به هدر رفتن بودجه هاي ورزشي مي­پردازند يا بحث هاي مربوط به مسايل سياسي که بدون دلایلي خاص حل نشده باقي مانده اند از اين نوع خبرها هستند.
خبرهاي مربوط به سالروزها، تعطيلات، پايان يک سال يا يک فصل، يا پايان يکصد مین روز نخست دوره فعاليت يک دولت خبرهايي هسند که زمانمند هستند اما در عين حال د رمقايسه با خبرهاي واقعي فرصت بيشتري براي تفکر درباره آنها و تجزيه و تحليلشان وجود دارد.


با عنايت به نکات فوق مي­توان دريافت که طيف "جدي بودن"‌و "اهميت" کاملاً‌ دقيق تعريف نشده­اند و سازمانهاي رسانه­اي مختلف برداشتهاي مختلفي از اين دو معيار دارند و از اين رو خبرهاي نرم و جدي آنها طبقه بندي متفاوتي دارد. عبارت رايج "خبرهايي که مي توانيد از آنها استفاد کنيد" نشان دهنده گونه خاصي از ژورناليسم است که همين طيف نامشخص را شامل مي­شود. بي ترديد توصيه هاي مربوط به باغباني و خبرهاي تفريحي و سرگرم در آن سوي اين طيف قرار مي­گيرند که به مقوله­هاي سرگرمي مربوط است. هشدارهاي مربوط به بلاياي طبيعي قريب الوقوع يا خطرات جدي مطرح در امنيت داخلي از قبيل حملات هوايي يا حملات تروريستي آنقدر مهم تلقي مي­شوند که رسانه ها قبل شبکه هاي غيررسمي برنامه هاي عادي خودشان را قطع مي کنند تا اين خبرها را در قالب خبرهاي اعلام کننده خبرهاي پزشکي مربوط به کشف داروي جديد براي سرطان سينه يا آلودگي آبهاي محلي در ميان اين طيف قرار مي­گيرد. گزارشهاي خبري نيز که درباره نقد کتاب يا خبرهاي ديني است نيز از اين نوع خبرها هستند. از سوي ديگر به نظر مردم گزارشهاي مربوط به سرگرمي ها و تفريحات بخش ارزشمندي از زندگي شان است. بنابراين در مي يابيم که معيار "اهميت" مقوله هاي خبري در سطح شخصي مقوله­اي "خردمدار" است و از فردي به فرد ديگر با توجه به علايق و توجهات تفاوت دارد.

نتيجه گيري

در نتيجه مي توان گفت تمايز ميان خبرهاي سخت و خبرهاي نرم به همان اندازه که در تعريف اين دو مقوله آمده است روشن نيست و عواملي از قبيل نگرش ها و علايق افراد اعم از اصحاب رسانه ها و مخاطبان بر ميزان "سخت يا نرم" تلقي شدن گزارشهاي خبري تاثيرگذار است. البته اين وجه خاکستري تعريف شده ناممکن باشد. بهرحال آنچه کاملاً‌ مشهود است اين است که رسانه هاي خبري بويژه در سالهاي اخير گرايش محسوسي به سوي خبرهاي نرم داشته­اند که اين تمايل و چرخش نيز با توجه به سياستهاي خبري شبکه هاي مختلف تفاوتهايي دارد.

اگر به نوع گزارشهاي خبري شبکه هاي تلويزيوني مطرح بين المللي نگاهي بيندازيم مي توانيم از منظر تحليل مقايسه اي به نتايجي برسيم
براي نمونه مناسب به نظر مي رسد که نوع گزارشهاي شکه تلويزيوني فاکس نيوز آمريکا با شبکه تلويزيوني سي ان ان اين کشور با هم مقايسه کنيم. گر چه هر دو شبکه تلويزيوني فوق شبکه هاي خبري آمريکايي است و برخاسته از پيشينه ذهني تقريباً‌ مشترکي هستند در نوع پوشش خبري آنها تفاوتهاي محسوسي به چشم مي­خورد.

گر چه فاکس نيوز و سن ان ان هر دو خبرهاي سخت را در اولويت کاري خود دارند اما وقتي به پوشش خبرهاي نرم مي­رسيم تفاوتهاي فاحشي ميان اين دو شبکه محسوس است. حتي در نوع انعکاس خبرهاي سخت نيز نوع پرداختني فاکس نيوز سي ان ان متفاوت است. فاکس نيوز حتي در خبرهاي سخت نيزاز شگردهاي خبرهاي نرم بهره مي­گيرد که همين امر سبب بوجود آمدن جذابيت خاصي براي آن شده است. اين شگردها هم در مقوله هاي مرتبط با گفتمان و چينش و هم از نظر جنبه هاي فني ديداري و شنيداري و ديگر مقوله هاي رسانه­اي به برداشتي چشم مي­خورد.

شايسته است براي روشن شدن بيشتر اين نوع تفاوتها تحقيق جداگانه اي با تاکيد بر نوع خبررساني فاکس نيوز و مقايسه آن با ديگر شبکه هاي تلويزيوني خبري انجام شود.
تهیه کننده :مینا دانش بهرامی