بسم الله الرحمن الرحیم


عنوان درس : فعالیتهای فرهنگی

استاد : سرکارخانم خالدی

عنوان تحقیق : تاریخچه مس در ایران


گردآورنده: مهری سلطانی
رشته: امورفرهنگی
تابستان 93
پودمان5
بشر بعد از سنگ و گل، برای رفع سایر نیازهایش به فلز روی آورد، در بین فلزات مس زودتر از بقیه فلزات بکار رفت زیرا بصورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود. درخشش و جلای مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته می باشد.به نقل از برخی منابع، قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستانشناسی به 9500 ق.م می رسد و تا قبل از هزاره 5 ق.م(کشف ذوب مس) بصورت خالص بکار رفته و از شیوه چکش کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می شده. امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران یافت شده،می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است.اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بوده است. مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران بوده است. ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که مهمترین مراحل کار به اختصار عبارتند از: فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری ، دندانه دار نمودن لبه هایی که به هم متصل میشوند، باز کردن دندانه ها به روی هم، چفت نمودن و چکش کاری آنها، اضافه نمودن بار (تنه کار و برنج ) و گرم نمودن وچکش کاری مجدد آن از روشهای بکار رفته جهت تزئینات بر روی ظروف مسی می باشد. مراکز عمده این هنر شهرهای کاشان، اصفهان، کرمان، زنجان و شیراز می‌باشد. به دلیل وجود انواع و اقسام ظروف که استفاده از آنها به مراتب راحت‌تر و پخت و پز در آن کم ضررتر است طبیعتا ساختن ظروف مسی نمی‌تواند بازار خوبی داشته باشد به همین جهت مسگران اغلب به ساخت وسایلی که بیشتر جنبه تزیینی دارد می‌پردازند. اگر چه هنوز صدای چکش‌های مسگری در کرمان خاموش، نشده ولی هجوم ظروف و وسایل تزیینی مسی هندی و چینی به بازار آخرین نقطه حیات مسگری کرمان است.


خواص استفاده از ظروف مسی
کلمه مس در قرآن و احادیث چند بار آمده است، از حیث علمی نیز تحقیقات جدید و طب سنتی مطالبی را ثابت کرده است.
خاصیت: ضدالتهاب و تورم ها، ضروری برای تولید گلبول های قرمز است. جلوگیری از گشادگی سیاهرگها ( واریس ) و سبب استحکام شریان ها و مویرگها است. نقش عامل جلوگیری از خطر بیماری قلبی دارد.
جلوگیری ازفاکتورهای افزایش کلسترول خون می کند. با تنظیم سوخت و ساز گلوکز به کنترل دیابت کمک می کند. از عملکرد سیستم ایمنی حفاظت می کند. در تولید عناصر شیمیایی عصبی و مغز مؤثر است. در بیماری هیستری کمبود مس و در جنون جوانی افزایش آن معمولا هست در فرآیند تنفسی با تولید آنزیم مورد نیاز دخالت می کند.
مس را تنها در بیماری ویلسون (افزایش مس، رسوب آن در کبد) نباید مصرف کرد.
میزان و مکانیسم:
مس بدن فرد بالغ 100-75 میلی گرم و در همه بافت های بدن بیشتر در کبد و کلیه وقلب و مغز استخوان هست. جذب آن از روده و ذخیره آن در کبد است و خروج آن از صفرا است.
مس ماده کم در نیاز بدن ولی پراهمیت در استحکام و قابلیت انعطاف بافت ها مثل کلاژن و ساختن الاستین و پیوند این بافت است.
سبب کمک به خروج کلسیم، زمانی که باروی ترکیب می شودو جایگزین مکمل آن روی به نسبت یک میلی گرم مس و ده میلی گرم روی است.
فایبرها در غذا (مثل سبزیجات) در جذب مس تداخل می کنند. مصرف زیاد ویتامین ث جذب مس را می کاهد.
غذاهای مس دار:
زردآلو ، تخمه ها، مغز گردو (با پنیر)، قند، لوبیا، قارچ، جو، جوانه گندم
علائم کمبود:
سوخت و ساز غیر عادی کلسترول، نقص در تنظیم قلب، لکه های سفید با رنگ ناخن و پوست، آسیب رگها، نا کارآیی استخوان و کم خونی مزاج آن گرم و خشک است. مصرف آن (موضعی و خوراکی) موی را سیاه می کند .گوشت زائد را می خورد و از گسترش عفونت ها و غده ها جلوگیری می کند. ظروف مسی را نباید با خوراکی های زیاد شور و تلخ، ترش و شیرین و روغنی و گوشت بسیار نگهداشت و زنگار آن ضرر دارد ولی قلع اندود آن ضرر ندارد و بهترین جایگزین همراه دیزی های سنگی بجای آلومینیوم است زیرا آلومینیوم اثرات استخوانی و خونی و مغزی بدی دارد.
چون مس در قدرت انتقال حرارت از بهترین فلزات بعد از طلا است در صرفه جویی انرژی و پخت سریع مفید میباشد.
با این حال در نگهداری و استفاده ی این ظروف باید نکاتی را رعایت کرد، ظروف مسی زود اکسید می شوند و ترکیب پذیری بالایی با مواد غذایی دارند. به این ترتیب می توانند باعث مسمومیت شما شوند. به همین دلیل در ظروف مسی از پوشش هایی از جنس قلع، نیکل، استیل و لعابی استفاده می شود تا میزان ورود مس به غذا کاهش پیدا کند. از سوی دیگر، پخت و پز مواد اسیدی و قلیایی در ظروف مسی یا نگهداری این مواد در چنین ظروفی باعث تخریب غذا می شود.
در هر صورت ظروف مسی نه تنها به خاطر گران قیمت بودنشان نیازمند نگهداری بهتر هستند، بلکه به دلیل حساسیت عنصر مس هم باید چهارچشمی مراقب قابلمه های مسی تان باشید.
بنابراین این توصیه ها را یاد بگیرید و به کار ببندید:
1ـ اگر می خواهید لکه ای از روی ظرف مسی پاک کنید، روی آن یک برش پیاز بمالید تا راحت تمیز شود.
2ـ در ظروف مسی غذاهای اسیدی و ترش نپزید چون لایه داخلی ظرف را از بین می برند و باعث ورود بیش از اندازه مس به غذای شما می شود.
3ـ مراقب باشید که در حین استفاده یا شستشو لایه پوششی محافظ از بین نرود.
4ـ در ظروفی که لایه پوششی آنها از بین رفته نباید پخت و پز کرد در این صورت دچار مسمومیت مس می شوید که علایم آن تهوع، استفراغ و اسهال است. همچنین مس اضافی در کبد ذخیره شده و باعث از کار افتادن کبد می شود.
5ـ ظروف مسی را هرگز نباید در ماشین ظرفشویی قرار داد و باید آنها را بعد از شستن بلافاصله خشک کرد.
6ـ برای پاک کردن قسمت های بسیار کثیف ظروف مسی و براق کردن آنها نصف یک لیمو ترش را در نمک فرو ببرید و روی قسمت مورد نظر بمالید. مخلوط سرکه و نمک هم مفید است. کافی است وسیله را به همراه یک قاشق غذاخوری نمک، یک فنجان سرکه سفید و مقداری آب به مدت چند ساعت در ظرفی بجوشانید. سپس آن را با محلول صابون و آب داغ بشویید و در نهایت آب بکشید و خشک کنید. 9ـ اگر می خواهید ظروف مسی شما زنگ نزند قلم مو را در آب پیاز فرو کرده و آن را روی ظروف مسی بمالید.
10-اگر لایه ی پوششی مس از بین رفت، با مراجعه به فروشگاهی که از آن خرید کرده اید، بخواهید که دوباره ظرف مسی شما را پوشش دهد.
با تشکر از استاد محترم و بزرگوار