اعتیاد

اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی و اقتصادی[۱] است که از مصرف غیرطبیعی و غیرمجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و... ناشی می‌شود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا (معتاد) به این مواد می‌شود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تأثیرات نامطلوب بر جای می‌گذارد.[۲] بررسی پدیده اعتیاد در قالب علوم پزشکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی صورت می‌گیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نموده‌است، اما استفاده از اصطلاح اعتیاد هنوز رایج است.[۳]
تعریف اعتیاد
اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور.[۴] این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می‌گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود.[۲] در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا می‌کند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.[۵]

-انواع مواد مخدر و اثرات مخرب جسمي و رواني آنها .1 اعتياد را مي توان يك مسموميت مزمن دانست كه براي شخص و هم براي خانواده و جامعه اش مضر است. انواع آن به شرح زير است: 1- ترياك : كه بيشتر در بين افراد مسن درگذشته معرف آن رواج داشته اما امروزه در بين جوانان و نوجوانان توزيع و مصرف مي گردد، ماده اي خواب آور بوده و شخص معتاد از مصرف آن احساس لذت ونشاطي «نئشگي» مي نمايد. معرف آن به تدريج باعث افزايش طلب مي گردد و فرد لحظه اي به خود مي آيد كه قادر به ترك آن نيست . 2- مرفين: كه از ترياك گرفته مي شود و بدو صورت مايع و پودر مصرف مي گردد، مصرف اين مواد در بين جوانان زياد است و ماده اي خواب آور و اثرات ترياك را دارد. 3- هروئين: اين مواد از تركيبات شيميايي ساخته شده و اثرش سه برابر مرفين بوده و خواب آور است، شخص معتاد هميشه در حال چرت زدن مي باشد و چشمهاي خواب آلود دارد. 4- كوكائين : موادي تحرك زا، توهم آور و اغفال كننده است ، كساني كه به اين دارو معتاد مي شوند معمولاً ساديسم جنسي پيدا مي كنند و بهمين دليل افراد بسيار خطرناكي هستند معتاد پس از مصرف اين دارو احساس شعف زايد الوصفي پيدا مي كند و شاد مي شود و لذت جنسي او تشديد پيدا مي كند، اثرات جسمي آن كم است در حاليكه از نظر رواني اثراتش از هروئين بيشتر است. 5-ال.اس.دي : مصرف اين مواد اعتياد جسماني ندارد ولي داراي اثرات مغزي و رواني زيانبخشي است، اين مواد توهم زا بوده و اعتياد رواني را بهمراه دارد. 6-آمفتامين ها : موادي محرك زا و اعتياد آور است . اين مواد سيستم مركز عصبي را تحريك مي كند، اين مواد در ميان دانشجويان مصرف بيشتري دارد زيرا باعث كم خوابي بوده و شخص را در حالت محركي قرار مي دهد. مصرف اين مواد باعث مي شود بدن در برابر آن مقاوم شود لذا شخص معتاد ناگزير مي گردد بيشتر مصرف كند. 7-ماري جوانا و حشيش: مصرف اين مواد، اعتياد جسماني نداشته ولي اعتياد رواني مي آورند و بهمين جهت زيان آور هستند، مصرف اين مواد اثرات مغزي ناگواري را به همراه داشته و اغلب به صورت سيگار مصرف مي شونداثرات مخرب آن : خواب آرامش بخش، تشديد احساس، خنده هاي بي مورد و طولاني، لذت بخش بودن زمان و مكان، لكن وقتي تأثير دارو تمام مي شود شخص معتاد حالت و احساس بدي پيدا مي كند و امكان ارتكاب جرم زياد مي شود و از سوي ديگر عاملي براي مصرف مواد مخدر قوي تر همانند هروئين مي باشد. 8- متادون : داروي مخدري است كه توهم زا و اغفال كننده بوده، واثرات زيانبخشي بر روي مغز دارد، معتاد پس از مصرف احساس لذت بخشي مي نمايد؛ لذا در صدد مصرف بيشتر آن بر مي آيد.
نوشته شده: توسط فرشاد زینی وند مقدم رونوشت از کتاب اعتیاد شهریار وقفی پور
مواد اعتیادآور
سازمان بهداشت جهانی مواد اعتیادآور را از جهت تأثیر آنها بر انسان به ۸ دسته کلی تقسیم می‌کند، که عبارت‌اند از:
• ۱.توهم‌زاها
• ۲.کانابیس یا شیره گیاه شاهدانه
• ۳.مواد مخدر
• ۴.سستی‌زاها (مسکن‌ها–خواب آورها)
• ۵.آرام‌بخش‌ها
• ۶.چسب و مواد فرار (مواد استنشاقی)
• ۷.محرک‌ها
• ۸.الکل، توتون و قهوه[۶]
مراحل اعتیاد
آشنایی: در این مرحله فرد از راه‌های مختلف (مثلاً از طریق دوستان خود) با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنا می‌شود.
1. شک و تردید: در این مرحله، فرد سعی می‌کند با میل خود مبارزه کند.
2. اعتیاد واقعی: در این مرحله فرد دچار اعتیاد می‌شود و برای رسیدن به حالت نشئگی، هر بار بر میزان مصرف خود می‌افزاید.[۷]
زیان‌های جانبی
اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیان‌هایی که به طور مستقیم برای مصرف‌کنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشده‌است،[۸] یکی از عوامل اصلی گسترش بیماری‌هایی چون ایدز و هپاتیت می‌باشد و همچنین زیان‌های اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان می‌توان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.[۹]
به تازگی، برخی با مدل‌سازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان داده‌اند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.[۱۰]

آزمایش اعتیاد
یکی از آزمایش‌های سنتی اعتیاد آزمایش ادرار است که روشی حتمی و دقیق نبوده و فرد می‌تواند با استفاده از مصرف مواد شیمیایی ویژه‌ای نتیجهٔ آزمایش را تغییر دهد هرچند که روش‌های دیگری برای آزمایش اعتیاد وجود دارد که با اطمینان بسیار بالا می‌توان از آن‌ها بهره گرفت.[۱۱]
گستردگی میزان اعتیاد در جهان
هم اکنون بیش از ۲۲۰ میلیون مصرف کننده مواد اعتیادآور در جهان وجود دارد. ۱۵۰ میلیون نفر معتاد به مواد توهم زایی مانند حشیش، ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر معتاد به ماده محرک کوکایین و مشتقات آن، ۱۵ تا ۲۱ میلیون نفر معتاد به هروئین و سایر مواد مخدر و سایرین نیز انواع مواد اعتیاد آور روانگردان و شیمیایی را مورد سوء استفاده قرار می دهند.[۱۲]



 
خانواده و نقش آن در اعتیاد


خانواده تاثیر عمیقی در کودک می‌گذارد و شخصیت او را پی‌ریزی می‌کند. اگر محیط خانواده سالم باشد کودک دارای اعتماد به‌ نفس ، مهر و محبت و احساس مسئولیت می‌شود. بررسیهای متعدد نشان داده است که اگر کودک مورد توجه خانواده واقع نشود و یا از خانواده طرد شود و یا برعکس اگر بیش از حد مورد توجه و حمایت واقع شود آماده کجروی ، ناسازگاری و تجاوز به حقوق دیگران خواهد شد. کودکانی که در محیط خانه پذیرفته نشده‌اند .و با محرومیت عاطفی و فقدان مهر مادری روبرو بوده‌اند، محبت و عواطف دیگران را احساس نمی‌کنند و با ترک خانه و مدرسه و ناسازگاری رفتار خصمانه بروز می‌دهند. این افراد فاقد قدرت سازش می‌شوند.
حمایت بیش از اندازه و اغماض بی‌نهایت پدر و مادر نیز سبب می‌شود که کودک بسیار پرتوقع و به اصطلاح لوس و نازپرورده بار آید و در نتیجه به ‌تدریج در سازش با دیگران دچار اشکال شود. چنین فردی به‌عنوان یک موجود ضد اجتماعی طعمه خوبی برای قاچاقچیان مواد مخدر و جنایتکاران به ‌شمار می‌آید. برقراری رابطه صحیح پدر و مادر با کودک سبب می‌شود که رشد شخصیت بچه سیر طبیعی داشته باشد و از انحراف و کجروی مصون بماند. عواقب خطرناک اعتیاد ایجاب می‌کند که والدین از لحظه تولد ، بچه را موجودی بدانند که یاد می‌گیرد و رشد شخصیت او منوط به برقراری رابطه صحیح بین همه اعضا خانواده است. مواظبت مادر از کودک و ایجاد رابطه عاطفی با فرزند و رفتار خردمندانه توام با مهربانی پدر نه تنها به رشد شخصیت و متعادل شدن کودک کمک می‌کند، بلکه در صورت اعتیاد اتفاقی در دوره بلوغ نیز درمان را آسان می‌سازد
نقش خانواده‌ها در اعتیاد فرزندان چالش های دوران گذر از بلوغ
روابط خانوادگی با معنای وسیع عاطفی و پراحساسش از آغاز تاریخ بشریت برای اعضای جامعه امری روشن و مفهوم بوده است. فیلسوفان و محققین اجتماعی معتقدند که جامعه متشکل از خانواده ها است. براساس قدیمی ترین نوشته های اخلاقی، جامعه هنگامی نیروی خود را از دست می دهد که افراد به وظایف خانوادگی خویش عمل نکنند. مثلا کنفوسیوس اعتقاد داشت که خوشبختی و ترقی از آن جامعه ای است که افرادش به عنوان یک عضو خانواده، رفتاری صحیح و کامل داشته باشند، بدین معنی که هیچ کس از وظایف خود نسبت به فرزندانش روگردان نباشد. زیرا خانواده پایه اساسی و سازنده مهمترین ساخت اجتماع است. و وجود همه نظامهای دیگر اجتماعی بستگی به مشارکت درنظام خانوادگی دارد.
رفتار ناشی از نقشی که در خانواده آموخته می شود، نمونه و سرمشق رفتار در سایر قسمتهای جامعه خواهدبود. یکی از نتایج سودمند روانکاوی فروید این است که محققان و مردم را با تاثیر عظیمی که حوادث کودکی و زندگی خانوادگی در شخصیت انسان دارد، آشنا کرد. طبق نظریه او شخصیت کودک طی ۶ سال اول زندگی فرم اصلی خود را می یابد و روابط موجود در خانواده مثل، میزان محبت، میزان استقلال کودک درتصمیم گیریهایش و سازگاری یا عدم سازگاری والدین عواملی هستند که کودک را می سازند. باید بخاطر داشت که هر کودک از مراحل خاص رشد زیستی و عاطفی می گذرد و طی این مراحل احساسات و صفات منفی از قبیل تنفر، دشمنی، ترس، پرخاشگری، اضطراب و گناه بوجود می آید. این حالات در یک محیط خانوادگی تقلیل می یابد.
● سالهای حساس زندگی
بنابراین باید گفت که سالهای اولیه زندگی، سالهای تکوین و تاثیرپذیری است. اگر در خانواده هیجانات و طغیانهای مکرر عاطفی روی دهد، رشد عاطفی کودک به آسانی متوقف می شود. کودک گرفتار این مشکل می شود که از یک طرف احتیاجات عاطفی خود را ارضا کند و از طرف دیگر خود را با مشکل محیط زندگی سازش دهد. حس وابستگی و تعلق خاطر را از دست می دهد و در مورد هدایت خویش یعنی نقش خود، هم به عنوان فرد و هم بعنوان عضو خانواده و اجتماع دچار ابهام و پشیمانی می شود. علاوه بر دوران کودکی که از بدو تولد تا ۲۱-۰۱ سالگی ادامه داشته، دوران نوجوانی و بلوغ نیز از دوره های بسیار مهم و قابل توجه زندگی است، با شروع سالهای نخستین دهه دوم زندگی، تحول شگفت انگیز بلوغ آغاز می شود، که دارای جنبه های گوناگون جسمی و روانی اجتماعی است.
خانواده ها باید اطلاعات کافی در این مورد داشته و بدانند که دورانبلوغ علاوه بر تغییراتی که در اندامها و شکل ظاهری بیرون دارد، از نظر روحی نیز دوران بی قراری ها و گرایشهای متضاد مثل افسردگیهای بی دلیل در لحظه های شادی، غرور در عین خودکم بینی ها، خودخواهی در عین نوع دوستی، معاشرت طلبی در تنهایی گزینی، کنجکاوی در عین بی تفاوتی، قدرت جویی و قدرت ستیزی، عشق ورزیدن به دنیا و پوچ انگاری آن، چشمداشت مسئولیت از دیگران در عین گریز از مسئولیت و مقررات و بسیاری دیگر از مشخصات و نوسانهای این دوره فشار و طوفانهای روحی است که البته هیچکدام از این رفتارها بی دلیل نیست، مثلا فرار از مقررات بخاطر رشد استقلال و تشخص طلبی است.
● عوامل مؤثر در اعتیاد جوانان
بدین ترتیب می بینیم که از هم گسیختگی خانوادگی و عدم وجود تربیت درست، از مسایلی است که امکان دارد افراد خانواده به نحوی از نتایج آن در رنج بوده و یا بر اثر آن ناگزیر از انتخابهای مشکل اخلاقی گردند. از مسائل دیگر خانوادگی در زمینه اعتیاد، نقش اعتیاد پدر و مادر و تأثیر آن در معتاد شدن فرزندان و همچنین اثر معتادان یکی از نزدیکان بر روی جوانان یک فامیل است که بخصوص مشاهده اعتیاد والدین و همانند سازی با والدین معتاد در مراحل گوناگون رشد سبب اعتیاد جوانان یک خانواده میگردد. «علل اعتیاد در اجتماع» نقش خانواده در اعتیاد جوانان «بررسی علل اعتیاد جوانان» «بررسی عوامل خانوادگی و اجتماعی و اقتصادی مؤثر در اعتیاد افراد» «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، و بعضی ویژگیهای شخصیتی روی نوجوانان و جوانان با سواد ۱۵ تا ۳۵ ساله» و «بررسی علل اعتیاد در ایران» نشان می دهد که خیلی از معتادان در خانواده، افراد معتاد از قبیل پدر، پدربزرگ، مادربزرگ و غیره داشته اند.
بیسواد و یا کم سواد بودن والدین نیز از مسائل خانوادگی دلایل اعتیاد است. «بازگشت مجدد معتادان به «اعتیاد» «شناخت شخصیت گروهی معتادان ایرانی بوسیله آزمون تکمیل جملات ساکن ولوی» و «نقش خانواده در اعتیاد جوانان» «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، و بعضی ویژگیهای شخصیتی روی اعتیاد نوجوانان و جوانان با سواد ۱۵ تا ۳۵ ساله» «بررسی علل و عوارض روانی، اجتماعی» «اعتیاد در ایران»« نشان می دهد که اکثر والدین معتادان، بیسواد یا کم سواد بوده اند این عوامل و عوامل دیگر همه و همه کمبودی در نظام و نقش خانواده باقی می گذارد که بدون شک در این خانواده ها اثرات مستقیم ناهنجاریها بر روی فرزندان و خانواده ها خواهند بود.
علاوه بر وابستگی بدنی که در این دوران به مواد مخدر ایجاد می شود نباید از وابستگی روانی آن نیز غافل شد که در کنار وابستگی بدنی به شدت شکل می گیرد. تا زمانیکه مصرف کننده، علایم خوب مواد مخدر را تجربه می کند، متاسفانه اعتیاد خود را انکار کرده و هیچگونه تصمیمی برای ترک نمی گیرد. ولی روزبروز شرایط به سمتی پیش می رود که فرد فقط مواد مخدر را جهت رفع خماری و اینکه بتواند همان آدم سابق شود، استفاده می کند. و نه اینکه دیگر علایم خوب مواد مخدر را تجربه نمی کند بلکه عوارض آنرا در زندگی شخصی خود می بیند. اینجاست که بیمار ممکن است تصمیم به ترک بگیرد، ولی مردد است! درست از همین زمان است که بیمار هر روز می گوید: فقط امروز مصرف می کنم!
بر همین اساس است که گروههای معتادان گم نام معتقدند که :اگر روزی بیمار یاد بگیرد و بگوید فقط امروز مصرف نمی کنم نجات پیدا می کند! )
تعجب نکنید که این روند در زندگی اکثر قریب به اتفاق معتادان اتفاق افتاده و تقریبا یکسان است. درست به همین خاطر است که عده ای از پزشکان معتقدند که اعتیاد یک بیماری است و نیاز به درمان دارد.
از زمانیکه بیمار به مرحله تصمیم گیری برای درمان می رسد. به جمع آوری اطلاعات در مورد روش های ترک اقدام می کند و ممکن است دست به خوددرمانی های متعددی بزند. استفاده از داروهای شبه مخدر، استفاده از کپسول های ترک اعتیاد به اصطلاح گیاهی دست ساز، استفاده از داروهایی که در شبکه های ماهواره ای و اینترنت در مورد آنها تبلیغ می شود و ... نمونه هایی از این دست هستند.
متاسفانه در تمامی این موارد بیمار تنها مصرف موادش را با مصرف این داروها که شبه مخدر یا مخدر هستند جایگزین می کند و عملا به این داروها معتاد شده و بعد از مدتی مجددا به سمت مصرف مواد بر می گردد! یا اینکه بعداز ترک های متعدد و احتمالا افتادن مکرر در دامهای افراد سودجو، جهت درمان به کلینیک درمان سؤ مصرف مواد مراجعه می کند.
پس درصد زیادی از مراجعه کنندگان به کلینیک های ترک اعتیاد را همین افراد تشکیل می دهند. البته فراموش نکنیم که خوشبختانه با افزایش آگاهی عمومی در مورد درمان اعتیاد، روز بروز به آمار مراجعینی که درمان در کلینیک ترک اعتیاد را به عنوان اولین راه اقدام به ترک انتخاب کرده اند، افزوده می شود. جای بسی خوشبختی است که کم نیستند افرادی که تنها برای مشاوره در جهت پیشگیری و اطمینان از عدم اعتیاد اعضای خانواده بصورت فردی یا خانوادگی به کلینیک های درمانی اعتیاد مراجعه می کنند.
وقتی می بینیم که: بیماران مراجعه کننده به کلینیک های درمانی اعتیاد، خسته و زخم خورده بواسطه بی مهری ها و کم لطفی های افراد سودجو، تنها به امید رهایی از این بلای خانمان سوز مراجعه می کنند!
وقتی پریشانی پدر، مادر، فرزند یا همسری را می بینیم که تمامی خوشبختی و آینده خود را در گرو درمانی می بیند که ما به عنوان کلینیک های درمانی برای بیمارشان انجام خواهیم داد!
وقتی اضطراب فرد پاکی را می بینیم که از سوی اطرافیان خود متهم به اعتیاد است و شاید تمام آینده اش در دست تشخیص درست و بجای یک پزشک درمانگر اعتیاد است!
وقتی بیماری را می بینیم که لو رفتن اعتیادش منجر به از دست رفتن کار و تمام زندگیش می شود و از تمامی دنیا تنها به یک تیم درمانگر اعتیاد اعتماد کرده است!
مهمتر از همه چیز، وقتی در تمامی زوایای زندگی یک ایرانی پای آبرو و حیثیت در میان است ! همه و همه بیانگر جایگاه حساس و ارزشمند یک کلینیک ترک اعتیاد با محیط مناسب و تیم مجرب درمانی است.
یادمان باشد که اغلب بیمارانی که به خاطر درمان اعتیاد به ما مراجعه کرده اند، در خانواده جایگاه همسری، پدری یا مادری و... دارند و در جامعه ممکن است فردی کاملا فعال باشند پس حفظ جایگاه حیثیتی و اجتماعی این افراد مسئله ای است که اگر به آن فکر نکنیم بهتر است به هیچ عنوان در درمان بیماران اعتیاد دخالت نکنیم!
دکتر محمد آذربایجانی – اعصاب- روان و مشاوره


اثر اعتیاد والدین بر سلامت روانی فرزندان
هدف خانواده به عنوان یک جامعه کوچک تربیت و انطباق اجتماعی فرزندان است و این عمل در خانواده هایی با افراد معتاد، دچار ضعف می باشد. پژوهش حاضر با هدف شناخت تأثیر اعتیاد بر سلامت روانی فرزندان انجام گرفته است و سعی نموده است مقایسه هایی بین فرزندان افراد معتاد و فرزندان افراد غیر معتاد صورت دهد برای این کار از مقیاس روان رنجوری (N) آزمون آیزنگ، مقیاس جامعه ستیزی (P) آزمون آیزنگ و میزان اضطراب و نا امیدی استفاده نموده است.
در این راستا با روش نمونه گیری خوشه ای از میان کلیه افرادی که والدین معتاد داشتند در مدارس راهنمایی دخترانه، ۱۵ نفر دانش آموز دارای والدین معتاد و ۱۵ دانش آموز دارای والدین غیر معتاد انتخاب شدند تا تأثیر اعتیاد والدین بر فرزندان سنجیده شود.
برای رسیدن به این هدف نیز سه آزمون EPQ (آیزنگ)، اضطراب و نا امیدی به عنوان ابزار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که خانواده یک واحد اجتماعی کوچک ولی حساس است.
والدین اولین کسانی هستند که شخصیت فرزندان را شکل می دهند. محیط خوب باعث رشد افکار فرزندان می شود و محیط بد نیز می تواند عمیق ترین تباهی ها را در فرزندان شکل دهد. در چنین حالتی در صورتی که والدین دچار آلودگی (به خصوص مواد مخدر)‌ باشند، فرزندان آنها نیز از هر لحاظ آسیب پذیر می شوند.
خانواده دارای فرد معتاد محصولی همانند کسالت و بیماریهای روحی– روانی برای فرزندان به بار می آورد؛ روان رنجوری و پریشانحالی فرزندان در این خانواده ها بیشتر است؛ هم چنانکه آنها نسبتاً اضطراب و نا امیدی بیشتری را احساس می کنند. این افراد برای ابتلا به بزهکاری مستعد تر هستند و آینده مناسبی برای خود نمی بینند.
بنابراین نسبت به آینده نا امید هستند و یأس و سرخوردگی در آنها نمایان است. پس باید نسبت به این خانواده ها مسوولانه تر برخورد شود و تدابیر مخصوصی اتخاذ گردد.
.pezeshkan.org






 
اعتیاد و مساله دوستان ناباب







موادمخدر در كنار فقر، ازدیاد جمعیت و بحران زیست‌محیطی، جزء معضلات جامعه جهانی است. از آنجا كه اعتیاد در سطح كشورمان نیز یكی از مشكلات عمده به‌شمار می‌رود، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد این معضل به عنوان زمینه‌ای برای محدود كردن بحران اعتیاد اقدام به بررسی یكی از عوامل گرایش به اعتیاد نمود. و آن مساله دوستان ناباب می‌باشد.مطالعات متعددی در زمینه سبب‌شناسی پدیده اعتیاد به عمل آمده و محققان، عوامل مختلفی را در ارتباط با شیوع اعتیاد معرفی نموده‌اند. یكی از یافته‌های ثابت تحقیقات، نقش عمده دوستان و هم‌سالان دركشیده شدن به اعتیاد است. هم‌چنین عواملی مانند محل سكونت، مشكلات خانوادگی، شرایط محیط زندگی و شرایط عاطفی از عوامل موثر بر بروز جرم در نوجوانان هستند.
دوستان ناباب

دوستان و معاشران و به طور كلی هم‌سالان در سال‌های جوانی نقش مهمی در كشیده شدن فرد به اعتیاد دارند (اورنگ ۱۱۳:۱۳۶۷، كی‌نیا ۲۸۳:۱۳۶۷۷ نقل از تقوی ۲۷۵:۱۳۷۷). در تحقیق فرجاد و همكاران (۴۸:۱۳۷۴) ۶۳درصد افراد نمونه، شروع اعتیاد را در نتیجه توصیه دوستان اعلام كرده‌اند. این میزان به نسبتی مشابه در تحقیقات دیگر نیز یافت شده است.۶۰ درصد افراد معتاد نمونه مورد بررسی توسط دوستان با موادمخدر آشنا شده‌اند. عدالتی (۴۸۸: ۱۳۷۷) ۶۱ درصد افراد نمونه مورد بررسی زرگر (۴۵: ۱۳۷۸ب) دوستان یا همكاران را اولین پیشنهاد دهنده مصرف موادمخدر عنوان كرده‌اند. هم‌چنین فرخاك (۳۶:۱۳۷۸) دریافت ۶۱/۴ درصد معتادان یك نمونه كشوری، تحت تاثیر دوستان به مصرف مواد روی آورده‌اند. چنان كه گفته شد، این یافته جزء موارد مكرر بوده و در تحقیقات خارج از كشور نیز به آن اشاره شده است. دینز و مارتین (۱۹۹۲ نقل از سراج خرمی ۶۷: ۱۳۷۵) دریافتند، همه آزمودنی‌هایی كه در ماه قبل از تحقیق موادمخدر مصرف كرده بودند، به صورت ثابت دوستانی معتاد داشته‌اند. مطالعات هیوگز (۱۹۹۵ نقل از عدالتی ۴۸۷: ۱۳۷۷) نشان می‌دهد، نقش هم‌سالان در گرایش نوجوانان به مواد حایز اهمیت بسیار است. در مطلب حاضر سعی می‌شود ضمن شكافتن ابعاد مختلف این معضل، راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از آن ارایه شود.
محل سكونت یا دوست؟

معمولان انتخاب دوست و معاشر با توجه به محل سكونت فرد صورت می‌پذیرد. بنابراین نوع دوستان را می‌توان نمودی از شرایط محیطی و خانوادگی فرد تلقی كرد. باید توجه داشت كه در مورد پدیده‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، یك عامل به تنهایی نقش چندانی ندارد. یكی از مسایلی كه قبل از بررسی نقش دوستان در گرایش به مواد باید مورد توجه قرار گیرد، سن شروع مصرف سیگار به عنوان پیش ‌آیند مصرف موادمخدر است. بررسی‌های متعددی در این مورد صورت گرفته است. ۹۳ درصـد افـــراد نمـونه مورد بررسی زرگر (۴۰: ۱۳۷۸ب) شامل معتادین خود معرف، مصرف سیگار را از سنین زیر ۲۵ سال شروع كرده‌اند كه محدوده پایین آن نیز زیر ۱۰ سالگی است. در مطالعه فرخاك (۳۸:۱۳۷۸) معلوم شد اكثر معتادین در گروه سنی بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی هستند و میانگین سن شروع مصرف سیگار آن‌ها ۸/۱۸ سال می‌باشد. به علاوه در یك مطالعه معلوم شده هرچه سن شروع مصرف سیگار پایین‌تر باشد سن شروع مصرف مواد نیز پایین‌تر می‌آید و پیش‌آگهی بدتر است (زرگر ۷۹: ۱۳۷۸ب). در همین مطالعه، سن آغاز مصرف سیگار ۲/۱۷ و میانگین سن مصرف مواد ۲/۲۱ گزارش شده‌است. در تحقیقی پیرامون كودكان خیابانی شهرستان اهواز (برات وند ۴۵: ۱۳۷۸) معلوم شد۹۰ درصد افراد نمونه مورد بررسی، سیگاری بوده‌اند، ضمن اینكه میانگین سن نمونه ۵/۱۲ سال بوده‌است. هم‌چنین در بخش دیگری از همین مطالعه معلوم شد ۳۵ درصد اعضای نمونه قبل از ۱۰ سالگی شروع به مصرف سیگار نموده‌اند. یك نكته هشدار دهنده این مطالعه، آغاز مصرف مواد توسط برخی از كودكان، بدون مصرف قبلی سیگار توسط آنان است. از آنجا كه دیدگاه سنتی در مورد سیر گرایش به مصرف مواد، سیگار را به عنوان پیش‌آیند مصرف مواد تلقی می‌كند، به نظر می‌رسد، دیدگاه مزبور نیاز به نقد و تجدیدنظر دارد. با توجه به موارد مطرح شده، گروه سنی نوجوان و جوان جزء گروه‌های در معرض خطر اعتیاد هستند. این امر با توجه به جوانی جمعیت كشور، موضوعی مهم است.
ویژگی دوره جوانی

طی دوره كودكی، فرد به شدت تحت تاثیر خانواده است اما به تدریج و با افزایش سن، نقش افراد خارج از خانواده به خصوص هم‌بازی‌ها و هم‌كلاسی‌ها افزایش می‌یابد و از اهمیت خانواده كاسته می‌شود. این شرایط با افزایش سن طی دوره نوجوانی به اوج خود می‌رسد. دوره نوجوانی به خودی خود یكی از حادترین ادوار زندگی است. در این دوره فشار دوستان و هم‌سالان ممكن است افكار و نوع تربیت خانوادگی او را تحت‌الشعاع قرار دهد. بسیاری از نوجوانان كه متعلق به خانواده‌های عاری از موادمخدر هستند، اولین مرتبه استعمال مواد را به همراه دوستان خود تجربه می‌كنند (لیاقت ۵۳: ۱۳۷۴). علاوه بر این شرایط، طی دوره‌ جوانی برای فرد نیازهای جدیدی به وجود می‌آید. به عنوان مثال، كسب هویت از آن جمله است. چنانچه خانواده و جامعه، شرایط لازم برای نیل به هویت فرد را فراهم آورند، این نیاز به صورت مناسب برآورده می‌شود، در غیر این صورت فرد برای نیل به هویت و ابراز وجود، راه‌های انحرافی را برمی‌گزیند. از جمله این راه‌های انحرافی، عضویت در گرو‌ه‌های كجرو است. نوجوانی كه خواهان تثبیت هویت خود به عنوان عضوی از گروه است، با رغبت تام در همه فعالیت‌های گروه شركت می‌كند تا وفاداری خود را به گروه ثابت نماید. حدود ۷۳ درصد از مددجویانی كه به دلیل اعتیاد به كانون اصلاح و تربیت اهواز فرستاده شده‌اند، مصرف سیگار را از مدرسه و در سنین بین ۱۴-۱۲ سالگی آغاز كرده‌اند (مركز جرم‌شناسی اداره كل زندان‌‌های استان خوزستان:۱۵).
تاثیرپذیری از دوست ناباب به عنوان نمودی از مشكلات خانوادگی و محیط زندگی
چنانكه ذكر شد، فرآیند هویت‌یابی جوان با مشكلاتی همراه است كه به شرط آگاهی والدین و جوانان از این مشكلات، طی كردن این دوره تسهیل می‌شود. اما در برخی خانواده‌ها آن‌قدر مشكل و درگیری وجود دارد كه افراد درگیر فرآیند هویت‌یابی، به ناگزیر از راه‌های انحرافی به این مهم نایل می‌آیند. به دلیل این مشكلات، جوان در خانه امكان ابراز وجود نمی‌یابد، در عین حال ابراز وجود برای او یك نیاز است. این واقعیت در كنار یك محیط جرم خیز كه در آن استعمال سیگار، نشانه‌ای برای بلوغ و به اصطلاح "كسی شدن" است، باعث می‌شود فرد به سوی كسانی برود كه در كنار آنان با انجام رفتارهای مربوط به بزرگ‌سالان، نشان دهد كه دیگر كودك نیست. در این شرایط ممكن است فرد به سیگار، مصرف الكل یا موادمخدر روی آورد (كرباسی ۲۸۵: ۱۳۷۷).
شرایط عاطفی

یك موضوع دیگر كه با مشكلات خانوادگی مربوط است، عدم صمیمیت و فقدان رابطه عاطفی بین والدین و فرزندان می‌باشد. زمانی كه نیازهای عاطفی جوان در محیط خانواده برآورده نشود، او سعی می‌كند این نیاز را با اتكا بر دوستان حل كند و به اصطلاح "نگاه به بیرون" دارد. از آنجا كه فقدان تجربه و هیجان‌پذیری از جمله مولفه‌های دوره جوانی است، در این جمع‌های دوستانه اموری مانند استعمال سیگار، موادمخدر و موضوعات جنسی به عنوان نوعی سرگرمی تلقی می‌شود. روشن است كه همه افراد با هدف غرق شدن در این امور، وارد محافل دوستانه نمی‌شوند، ولی گروه از مكانیزم‌هایی برای یك دست كردن افراد استفاده می‌كند كه همه افراد را ناگزیر به مشاركت در این فعالیت‌ها یا ترك گروه می‌نماید. اصرار در استعمال مواد، سبك مصرف مشاركتی (كه در آن اعضای گروه دوره می‌نشینند و به نوبت مواد استعمال می‌كنند)، تمسخر كردن افرادی كه از مشاركت امتناع می‌كنند یا مخاطب قراردادن آنان با القابی مانند "جوجه، بچه ننه، آدم حسابی و..." از جمله این مكانیزم‌ها است. هم‌چنین شرایط مزبور سبب كاهش اثر تلاش‌هایی می‌شود كه در جهت بازپروری معتادین صورت می‌پذیرد. مثلا در یك مطالعه معلوم شده است ۳۴ درصد معتادین سابق به دلیل وجود دوستان معتاد و تحت تاثیر اصرارهای آنان مجددا به اعتیاد روی آورده‌اند (فرجاد ۱۳۷۴:۵۲). البته همین شرایط را با توجه به محیط و برگشت فرد به موقعیتی كه به نشانه‌های آن شرطی شده و به همین دلیل به مصرف مجدد مواد گرایش می‌یابد نیز می‌توان تبیین نمود.
در برخی تحقیقات، علاوه بر تشویق و فشار هم‌سالان، وجود گسستگی در خانواده، فقدان رابطه با سایر اعضای خانواده و ناامیدی نسبت به آینده از جمله عوامل موثر در پیوستن فرد به گروه هم‌سالان كجرو تلقی می‌شود (عدالتی ۱۳۷۷:۴۹). در تحقیقی دیگر (نریمانی ۱۳۷۷:۱۲۲) آمده است كه ۵۲ درصد معتادان نمونه مورد بررسی گفته‌اند، حداقل یك دوست معتاد داشته‌اند و از جمله عوامل مهم بازگشت مجددشان به اعتیاد، دوستان معتاد هستند.
روش‌های مقابله با فشار هم‌سالان روش‌های مختلفی برای كاهش فشار ناشی از شرایط گروهی دوستان و هم‌سالان وجود دارد كه همگی بر آموزش تاكید دارند. از آن جمله مصون‌سازی ذهنی، آموزش قاطعیت و آموزش مهارت‌های زندگی است كه در ادامه به تفكیك بررسی می‌شوند.
مصون سازی ذهنی

از زمان كشف عوامل میكروبی ایجاد بیماری‌های واگیر توسط پاستور، ایجاد مصونیت در برابر عوامل بیماری‌زا از طریق واكسینه كردن افراد یكی از طرق مهم پیشگیری از بیماری‌های عفونی به‌شمار رفته است (مهریار و جزایری ۱۳۷۷:۱۹). هرچند در مورد مشكلات اجتماعی نظیر اعتیاد، امكان واكسیناسیون به معنی دقیق آن وجود ندارد، اما فرض برآن است كه با هشدار دادن به افراد، نوعی آمادگی برای مقابله با شرایط سوق دهنده به سوی مصرف مواد در آن‌ها به وجود می‌آید. از نظر تاریخی، آغاز كاربرد این روش به دوران جنگ كره برمی‌گردد كه تعداد زیادی از خلبانان آمریكایی به اسارت نیروهای چینی درآمدند. تجربه ناشی از این شرایط باعث شد مطالبی در مورد نحوه مقابله با اندیشه‌های كمونیستی به نیروهای در معرض خطر اسارت ارایه دهند، با این هدف كه در صورت اسارت افراد، امكان مقابله با اندیشه‌های كمونیستی و مقاومت در برابر آن‌ها را داشته‌باشند. نحوه كار بدین‌گونه بود كه حملاتی خفیف به مبانی فكری افراد می‌شد تا به استدلال در برابر حملات بپردازند (ارونسون ۱۹۹۱:۹۲). در ارتباط با اعتیاد نیز امكان استفاده از این روش برای گروه‌های در معرض خطر وجود دارد. با تشخیص دقیق روش‌های اعمال فشار گروهی می‌توان فرد را برای مقابله با این شرایط آماده كرد، درست همان‌طور كه او را برای مقابله با یك میكروب آماده می‌كنیم.
آموزش قاطعیت

در این روش فرض بر آن است كه نوجوانان به دلیل فقدان اعتماد به نفس و احساس ضعف در برابر دیگران، نمی‌توانند به تقاضاهای نامعقول آنان جواب منفی بدهند. راه حل پیشنهادی عبارت است از تمرین در شرایط خطرساز (كه قبلا با توجه به شرایط سنی و موقعیت اجتماعی فرد مشخص شده است)، و مشابه سازی این شرایط مخاطره‌آمیز به گونه‌ای كه فرد وقتی در شرایط واقعی قرار گرفت با توجه به تمرین‌های انجام شده، توان ایستادگی در برابر تقاضاهای نامعقول از جمله دعوت به استعمال موادمخدر را داشته باشد. این شرایط نه تنها در مورد پیشگیری از اعتیاد بلكه در پیشگیری از عود مجدد در افراد بازپروری شده نیز موثر است. با توجه به سن، سواد و شرایط اجتماعی فرد، امكان استفاده از تمرین فردی، مشاهده فیلم مناسب با نیاز فرد و یا تركیبی از دو روش وجود دارد. فرض بر آن است كه مكانیزم‌های تنبیه و تقویت جانشین (بندورا ۱۹۸۵ نقل از سیف ۱۳۸۱:۲۱۶) در این زمینه فعال می‌شوند و فرد را از عواقب اعمال خود آگاه می‌كنند. آموزش‌ مهارت‌های زندگی و اطلاع‌رسانی در این روش فرض بر این است كه فرد به دلیل فقدان تجربه و مهارت، ممكن است در مسیرهای انحرافی گرفتار آید و از سوی كسانی راهنمایی شود كه فاقد صلاحیت لازم هستند. به همین دلیل با آموزش مهارت‌های پایه و نیز اطلاع‌رسانی در مورد مخاطرات موجود، امكان پرهیز از شرایط منجر به سوءمصرف وجود دارد. اجرای این روش شامل راهكارهای زیر است :
۱ـ آموزش روش‌های تصمیم‌گیری و قبول مسوولیت
۲ـ آموزش روش‌های غلبه بر اضطراب و نگرانی
۳ـ اطلاع‌رسانی درباره میزان سوءمصرف مواد بین جوانان و كل جمعیت
۴ـ اطلاع‌رسانی درباره عوارض سوءمصرف مواد
لازم به توضیح است كه این برنامه به صورت وسیع تحت عنوان "همیاران جوان" توسط اداره كل زندان‌های استان خوزستان در سال ۱۳۷۷ انجام شد و با دعوت از دانش‌آموزان دبیرستان‌های اهواز در مجتمع فرهنگی - ورزشی سپید این اداره كل، ضمن پر كردن قسمتی از اوقات فراغت این گروه از جوانان، آموزش‌های لازم در زمینه اعتیاد و موادمخدر به آنان ارایه شد (زرگر ۱۹:۱۳۷۸).
پیشنهادات

برنامه‌ریزی برای پركردن اوقات فراغت جوانان به عنوان یك گروه در معرض خطر از طریق گسترش فضاهای ورزشی، فرهنگی، هنری و آموزشی ـ برنامه‌ریزی برای آموزش روش‌های قاطعیت، مهارت‌های زندگی و مصون سازی ذهنی به افراد در معرض خطر
ـ آموزش والدین برای برخورد تربیتی مناسب با فرزندان و امن كردن محیط خانه برای پیشگیری از فرار عاطفی فرزندان و نیز واگذاری مسوولیت و اجازه ابراز وجود به آنان جهت پیشگیری از انتخاب راه‌های انحرافی ابراز وجود از سوی این گروه
ـ ایجاد تشكل‌های دانش‌آموزی به عنوان پایگاهی برای كسب هویت با تاكید ویژه بر اهداف تفریحی، آموزشی هنری .




1. ↑ «تعاریف اعتیاد (دکتر ربابه شیخ‌الاسلام)». ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «اعتیاد (روان‌شناسی)». پایگاه اینترنتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
3. ↑ زنجانی، تهمینه. «اعتیاد در نوجوانان». پایگاه اینترنتی انجمن درمانگران ایران. بازبینی‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
4. ↑ «بررسی علل خانوادگی اعتیاد جوانان منطقه مراوه تپه». پایگاه اطلاع‌رسانی دانشجویان و دانش‌آموختگان ترکمن ایران. بازبینی‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
5. ↑ «روز جهانی مبارزه با مواد مخدر». پایگاه اینترنتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
6. ↑ «طبق‌بندی مواد اعتیادآور». ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
7. ↑ «اعتیاد چیست؟». پایگاه اطلاع‌رسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
8. ↑ «باورهای شایع و اشتباه در مورد اعتیاد به مواد مخدر». باشگاه خبرگزاران دانشجویی ایران، ۱۳ مرداد ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
9. ↑ «اعتیاد چیست؟». پایگاه اطلاع‌رسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. بازبینی‌شده در ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
10. ↑ «Economic Models of Addiction and Applications to Cigarette Smoking and Other Substance Abuse». دانشگاه ایلنویز در شیکاگو، ۱ سپتامبر ۲۰۰۶. بازبینی‌شده در ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.|
11. ↑ «آزمایش اعتیاد قبل از ازدواج قابل اطمینان نیست». خبرگزاری مهر، ۱۴ بهمن ۱۳۸۴. بازبینی‌شده در ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
12. ↑ قاچاقچیان مواد مخدر مکزیک بازار آمریکا را تصرف کرده اند، بی‌بی‌سی فارسی
• {نوشته شده: توسط فرشاد زینی وند مقدم رونوشت از کتاب اعتیاد شهریار وقفی پور
• پایگاه اینترنتی www.ramian.com
• پایگاه اینترنتی انجمن درمانگران ایران
• پایگاه اطلاع‌رسانی دانشجویان ترکمن ایران
• پایگاه اینترنتی موسسه فرهنگی تبیان
• پایگاه اطلاع‌رسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
• خبرگزاری مهر، مقالهٔ «آزمایش اعتیاد قبل از ازدواج قابل اطمینان نیست»
• خبرگزاری ایسکا، مقالهٔ «باورهای شایع و اشتباه در مورد اعتیاد به مواد مخدر»

مرسی