نگاهی به خطبه‌ی غدیر

در ابتدای خطابه‌ی غدیر، پیامبر (ص) ابتدا به حمد و ثنای خداوند می‌پردازد. ایشان حمد و ثنای خداوند را بطور کامل و طولانی ادا می‌کنند. به نظر می‌رسد این قسمت را از این جهت طولانی ادا می‌کنند تا همگان را به پیام مهمی که در پی خواهد آمد انذار داده باشند.
در قسمت بعدی با خواندن آیه‌ی "ای پیامبر ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده" به همگان اعلام می‌کنند که خداوند مطلب مهمی از او خواسته که مطلب مهمی در باره‌ی علی (ع) ابلاغ نمایند و حتی می‌گویند که چنانچه این مطلب را ابلاغ نکنند، ممکن است عذابی بر ایشان فرود آید که هیچکس نتواند آن را دفع کند. ایشان اعلام می‌کنند که جبرئیل سه مرتبه بر او نازل شده که پیام ماموریت الهی را به ایشان برسانند که "علی‌بن‌ابیطالب برادر من و وصی من و جانشین من بر امتم و امام بعد از من است. ... او صاحب اختیار شما بعد از خدا و رسولش است".
در اینجا پیامبر به یکی از ویژگیهای حضرت علی اشاره می‌نمایند. ایشان می‌گویند که خداوند آیه‌ای نازل کرده که "صاحب‌اختیار شما خدا و رسولش هستند و کسانی که ایمان آورده و نماز را بپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند". پیامبر اشاره می‌نمایند که علی‌بن‌ابیطالب همواره نماز را بپا داشته و در حال رکوع زکات داده‌اند.
پیامبر در ادامه می‌گویند که از جبرئیل درخواست کرده از خدا بخواهد تا ایشان را از ابلاغ این مهم معاف دارند زیرا از کمی متقین و زیادی منافقین اطلاع دارند.
منافقینی که با زبانشان می‌گویند آنچه که در قلب‌هایشان نیست، و این کار را سهل می‌شمارند در حالیکه نزد خداوند عظیم است. ایشان می‌فرمایند که "منافقین بارها مرا اذیت کرده‌اند تا آنجا که مرا اُذُن (گوش‌دهنده بر حرفی) نامیدند."
پیامبر با ذکر ویژگیهای منافقین و گفتن اینکه عذاب دردناکی در انتظار آنان است مومنین را برای شنیدن قسمت اصلی خطابه آماده می‌نمایند.
ایشان می‌فرمایند که خداوند کسی‌را برای صاحب‌اختیاری و امامی مومنین قرار داده که اطاعتش بر همگان واجب است و هرکس با او مخالفت کند ملعون است و هرکس تابع او باشد مورد رحمت الهی است.
پیامبر با ذکر اینکه این آخرین باری است که در چنین اجتماعی بپا می‌ایستم، یکبار دیگر اهمیت این خطابه را مورد تاکید قرار می‌دهند.
ایشان در ادامه می‌فرمایند "ای مردم، علی را فضیلت دهید. هیچ علمی نیست مگر آنکه خداوند آن را در من جمع کرده است و هر علمی را که آموخته‌ام در امام‌المتقین جمع نموده‌ام، و هیچ علمی نیست مگر آنکه آن را به علی آموخته‌ام"
در اینجا پیامبر مرتبت علمی امام علی را همسنگ و همردیف خود می‌شمارند.
پیامبر همچنین باقی ویژگیهای بزرگ امام علی را ذکر می‌فرمایند "علی اول کسی است که به خدا و رسولش ایمان آورد و هیچکس در ایمان به من از او سبقت نگرفت. اوست که با جان خود در راه رسول خدا فداکاری کرد. اوست که با پیامبر خدا بود در حالیکه هیچکس از مردان همراه او خدا را عبادت نمی‌کردند. اولین مردم در نمازگزاردن، و اول کسی است که با من خدا را عبادت کرد. از طرف خداوند به او امر کردم تا در خوابگاه من بخوابد، او هم در حالیکه جانش را فدای من کرده بود در جای من خوابید"
پیامبر در ادامه با گفتاری که پر از هشدار و انذاری کم‌سابقه است می‌فرمایند "ای مردم، به خدا قسم پیامبران و رسولان پیشین به من بشارت داده‌اند.... و هرکس در چیزی از این گفتار من شک کند در همه‌ی آنچه بر من نازل شده شک کرده است و هرکس در یکی از امامان شک کند در همه‌ی آنان شک کرده است، و شک کننده درباره‌ی ما در آتش است... ای مردم، علی را فضیلت دهید... ملعون است ملعون است، مورد غضب است مورد غضب است کسی که این گفتار مرا رد کند و با آن موافق نباشد. بدانید که جبرئیل از جانب خداوند این خبر را برای من آورده است و می‌گوید هرکس با علی دشمنی کند و ولایت او را نپذیرد لعنت و غضب من بر او باد. از خدا بترسید که با علی مخالفت کنید"
سرانجام پیامبر قسمت اصلی فرمایشهای خود را با بالا بردن دست حضرت علی اینطور تکمیل می‌کنند "هرکس من صاحب‌اختیار اویم، این علی صاحب اختیار اوست"
پیامبر پس از ابلاغ حکم الهی بارها و بارها از علی (ع) تعریف و تمجید می‌نمایند و مخالفانش را هشدار و لعنت می‌فرستند. از جمله می‌فرمایند "خداوندا دوست بدار هرکس علی را دوست بدارد و دشمن بدار هرکس علی را دشمن بدارد، ... و لعنت نما هرکس علی را انکار کند و غضب نما بر هرکس که حق علی را انکار نماید"
پیامبر می‌فرمایند که خداوند روز منصوب شدن علی (ع) را بعنوان روزی ذکر کرده‌اند که در آن روز "دین شما را برایتان کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم". پیامبر سرانجام رو به پرودرگار کرده و می‌فرمایند "پروردگارا، تو را شاهد می‌گیرم که من ابلاغ نمودم". که این جمله به معنی آن است که ماموریتی عظیم را به اذن الهی به انجام رسانده‌اند.
پس از آن پیامبر خطابه‌ی خود را با شرح مساله‌ی امامت ادامه می‌دهند. ایشان می‌فرمایند "ای مردم، خداوند دین شما را با امامت او کامل نمود، پس هرکس اقتدا نکند […] در آتش دائمی خواهند بود" ایشان در شرح جایگاه امام اول نزد خداوند می‌فرمایند" هیچ آیه‌ی مدحی در قرآن نیست مگر درباره‌ی او، و خداوند در سوره‌ی "هل اتی علی الانسان..." شهادت به بهشت نداده مگر برای او، و این سوره را درباره‌ی غیر او نازل نکرده و با این سوره جز او را مدح نکرده است"
ایشان سپس به مطلب مهمی اشاره کرده و می‌فرمایند "ای مردم، نسل هر پیامبری از صلب خود او هستند ولی نسل من از صلب امیرالمونین علی است" به عبارت دیگر پیامبر بر اهمیت خاندان حضرت علی تاکید می‌فرمایند. در ادامه پیامبر به نکته‌ی مهمی اشاره کرده و با نام‌بردن از مهدی قائم می‌فرمایند"ای مردم، نور از جانب خداوند عز و جل در من نهاده شده و سپس در علی‌بن‌ابیطالب و بعد در نسل او تا مهدی قائم"
پیامبر سپس با نام بردن از اصحاب صحیفه می‌فرمایند "ای مردم، بعد از من امامانی خواهند بود که به آتش دعوت می‌کنند و روز قیامت کمک نمی‌شوند. و به زودی امامت را بعد از من به عنوان پادشاهی و با ظلم و زور می‌گیرند" که ظاهرا اشاره‌ای است به غصب امامت حضرت علی توسط خلفای سه‌گانه.
پیامبر در فرازی دیگر از سخنان خود با اشاره‌ی صریح به حکومت حضرت مهدی می‌فرمایند "ای مردم، هیچ سرزمین آبادی نیست مگر آنکه در اثر تکذیبِ خداوند، قبل از روز قیامت آنان را هلاک خواهد کرد و آن را تحت حکومت امام مهدی خواهد آورد، و خداوند وعده‌ی خود را عملی می‌نماید"
پیامبر در فرازی دیگر از سخنان خویش با قرائت سوره‌ی حمد می‌فرمایند "این سوره درباره‌ی من نازل شده، و به خدا قسم درباره‌ی امامان نازل شده است" که تاکید دیگری بر اهمیت اهل بیت و خاندان ایشان می‌باشد.
پیامبر در ادامه، بارها در سخنانی مهم، اهمیت شأن و جایگاه امامان (ع) را مورد تاکید قرار می‌دهند تا جایی برای هرگونه تفسیر اشتباه و شاذ از سخنان ایشان نباشد. از جمله می‌فرمایند "ای مردم، بدانید که من پیامبرم و علی امام و وصی بعد از من است، و امامان بعد از او فرزندان او هستند. بدانید که من پدر آنانم و آنها از صلب او به وجود می‌آیند"
پیامبر گرامی اسلام پس از تاکید چند باره بر جانشینی حضرت علی و فرزندان ایشان، بار دیگر با اشاره به نام مهدی موعود می‌فرمایند "بدانید که آخرینِ امامان، مهدی قائم از ماست" پیامبر در شرح ویژگیهای امام مهدی (ع) می‌فرمایند "اوست غالب بر ادیان، اوست انتقام گیرنده از ظالمین، اوست فاتح قلعه‌ها و منهدم‌کننده‌ی آنها، اوست غالب بر هر قبیله‌ای از اهل شرک و هدایت کننده‌ی آنان" سپس با اشاره به بشارت پیشینیان (که پیامبران الهی بودند) می‌فرمایند "اوست که پیشینیان به او بشارت دادند. اوست که به عنوان حجت باقی می‌ماند و بعد از او حجتی نیست"
سپس پیامبر (ص) با مطرح کردن بیعت مسلمین با حضرت علی (ع) می‌فرمایند "بدانید که من بعد از پایان خطابه‌ام شما را به دست دادن با من بعنوان بیعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرامی‌خوانم. بدانید که من با خدا بیعت کرده‌ام و علی با من بیعت کرده است، و من از جانب خداوند برای او از شما بیعت می‌گیرم"
پیامبر پس از بیان این فرمایش خود، مردم را به انجام واجبات دینی فرا می‌خوانند و آنها را به انجام حج، برپاداشتن نماز، پرداختن زکات، و امر به معروف و نهی از منکر فرا می‌خوانند. پیامبر همچنین مومنین را به رعایت تقوی فرا‌می‌خوانند.
آنگاه پیامبر بیعت رسمی از حاضران در خطبه می‌گیرند تا حجت بر آنها تمام شده باشد. ایشان می‌فرمایند "ای مردم، شما بیش از آن هستید که با یک دست و در یک زمان با من دست دهید. پروردگارم مرا مامور کرده است که از زبان شما اقرار بگیرم درباره‌ی آنچه منعقد نمودم برای علی امیرالمونین و امامانی که بعد از او می‌آیند و از نسل من و اویند، چنانکه به شما فهماندم که فرزندان من از صلب اویند. پس همگی چنین بگویید: ما شنیدیم و اطاعت می‌کنیم و راضی هستیم و سر تسلیم فرود می‌آوریم درباره‌ی آنچه از جانب پروردگار ما و خودت به ما رساندی..."
ایشان می‌فرمایند "ای مردم، با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمایید و با علی امیرالمونین و حسن و حسین و امامان از ایشان در دنیا و آخرت، بعنوان امامتی که در نسل ایشان باقی است بیعت کنید."
سرانجام پیامبر در پایان فرمایشاتشان رو به خداوند کرده، می‌فرمایند "خدایا، به خاطر آنچه ادا کردم و امر نمودم مومنین را بیامرز، و بر منکرین که کافرند غضب نما، و حمد و سپاس مخصوص خداوند عالم است"
پیامبر با ابلاغ پیام الهی، رسماً حضرت علی را بعنوان جانشین خویش اعلام می‌کنند، و به مسلمانان هشدار می‌دهد که منکران علی و خاندان نبوت تا حضرت مهدی (عج) به عذابی سخت دچار خواهند شد.



پایان
فراز پورمحبی
منبع: خطابه‌ی غدیر نوشته محمد باقر انصاری
23/10/1392