ويژگيهاى سوره حمد :.

1ـ اين سوره اساسا با سوره هاى ديگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد زيرا در اين سوره خـداونـد طـرز مـناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است آغاز اين سوره با حمد و سـتايش پروردگار شروع و با ابراز ايمان به مبد ومعاد (خداشناسى و ايمان به رستاخيز) ادامه و با تقاضاها و نيازهاى بندگان پايان مى گيرد.

2ـ سـوره حـمـد، اسـاس قـرآن اسـت ، در حـديثى از پيامبر اكرم (ص) مى خوانيم كه : ((الحمد ام الـقـرآن)) و ايـن بـه هـنـگـامـى بـود كـه ((جابربن عبداللّه انصارى)) خدمت پيامبر(ص) رسيد، پـيـامبر(ص) به او فرمود: ((آيا برترين سوره اى را كه خدا در كتابش نازل كرده به تو تعليم كنم)) جـابـر عـرض كـرد آرى پدر و مادرم به فدايت باد، به من تعليم كن ، پيامبر(ص) سوره حمد كه ام الكتاب است به او آموخت.

سپس اضافه فرمود: ((اين سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ)).

((ام)) به معنى اساس و ريشه است.

شايد به همين دليل ((ابن عباس)) مفسر معروف مى گويد: ((هر چيزى اساس وشالوده اى دارد و اساس و زيربناى قرآن ، سوره حمد است)).

3ـ درآيات قرآن سوره حمد به عنوان يك موهبت بزرگ به پيامبر(ص)معرفى شده ، و در برابر كل قـرآن قـرار گـرفته است ، آنجا كه مى فرمايد: ((ما به تو سوره حمد كه هفت آيه است و دوبار نازل شده داديم همچنين قرآن بزرگ بخشيديم))((1))

در فضيلت اين سوره.

از پـيـامبر (ص) نقل شده : ((هر مسلمانى سوره حمد را بخواند پاداش او باندازه كسى است كه دو سوم قرآن را خوانده (و طبق نقل ديگرى پاداش كسى است كه تمام قرآن را خوانده باشد) و گوئى به هرفردى از مردان و زنان مؤمن هديه اى فرستاده است)).

هـمـچـنـين در حديثى از امام صادق (ع) مى خوانيم : ((شيطان چهار بار فريادكشيد و ناله سرداد نـخـستين بار روزى بود كه از درگاه خداوند رانده شد، سپس هنگامى بود كه از بهشت به زمين تـنـزل يافت ، سومين بار هنگام بعثت محمد(ص)بعد از فترت پيامبران بود و آخرين بار زمانى بود كه سوره ((حمد)) نازل شد))!.


چرا صفات ديگر خدا در ((بسم اللّه)) نيامده است ؟.

و تـنها روى صفت ((رحمانيت و حيميت)) او تكيه مى شود اما باتوجه به يك نكته ، پاسخ اين سؤال روشـن مـى شـود و آن اينكه در آغاز هركار لازم است از صفتى استمداد كنيم كه آثارش بر سراسر جـهـان پـرتـوافـكـن است ، همه موجودات را فراگرفته و گرفتاران را در لحظات بحرانى نجات بخشيده است.

بـهـتـر اسـت ايـن حـقـيـقت را از زبان قرآن بشنويد آنجا كه مى گويد: ورحمتى وسعت كل شى ((رحمت من همه چيز را فرا گرفته است)) (اعراف ـ 156).

از سـوى ديـگـر مـى بينيم پيامبران براى نجات خود از چنگال حوادث سخت ودشمنان خطرناك دست به دامن رحمت خدا مى زدند، در مورد ((هود)) و پيروانش مى خوانيم : فانجيناه والذين معه بـرحـمه منا: ((هود و پيروانش را به وسيله رحمت خويش (از چنگال دشمنان) رهائى بخشيديم)) (اعراف ـ 72).

پس اساس كار خداوند بر رحمت است و مجازات جنبه استثنائى داردچنانكه در دعا مى خوانيم : يا مـن سبقت رحمته غضبه ((اى خدائى كه رحمتت برغضبت پيشى گرفته است)) انسانها نيز بايد در بـرنـامـه زنـدگى اساس و پايه كار را بررحمت و محبت قرار دهند و توسل به خشونت را براى مواقع ضرورت بگذارند.

(آيه 2)ـ بعد از ((بسم اللّه)) كه آغازگر سوره بود، نخستين وظيفه بندگان آن است كه به ياد مبد بزرگ عالم هستى و نعمتهاى بى پايانش بيفتند، همان نعمتهاى فراوانى كه راهنماى ما درشناخت پروردگار و انگيزه مادر راه عبوديت است.

ايـنـكه مى گوئيم : انگيزه ، به خاطر آن است كه هر انسانى به هنگامى كه نعمتى به او مى رسد فورا مى خواهد، بخشنده نعمت را بشناسد، و طبق فرمان فطرت به سپاسگزارى برخيزد و حق شكر او را ادا كند به همين جهت علماى علم كلام (عقائد) در نخستين بحث اين علم ((وجوب شكر منعم)) را كه يك فرمان فطرى وعقلى است به عنوان انگيزه خداشناسى ، يادآور مى شوند.

و اينكه مى گوئيم : راهنماى ما درشناخت پروردگار نعمتهاى اوست ، زيرابهترين و جامعترين راه براى شناخت مبد، مطالعه در اسرار آفرينش و رازهاى خلقت و مخصوصا وجود نعمتها در رابطه با زندگى انسانها است.

بـه ايـن دو دلـيـل سـوره فـاتـحـة الكتاب با اين جمله شروع مى شود ((حمد وستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است)) (الحمدللّه رب العالمين).

((حمد)) در لغت به معنى ستايش كردن در برابر كار يا صفت نيك اختيارى اسـت.

1ـ هـر انـسـانـى كـه سرچشمه خير و بركتى است و هر پيامبر و رهبر الهى كه نورهدايت در دلها مـى پـاشد، هر شخص سخاوتمندى كه بخشش مى كند، و هر طبيبى كه مرهمى بر زخم جانكاهى مـى نهد، ستايش آنها از ستايش خدا سرچشمه مى گيرد، چرا كه همه اين مواهب در اصل از ناحيه ذات پاك او است ، و نيز اگرخورشيد نورافشانى مى كند، ابرها باران مى بارند، و زمين بركاتش را به ما تحويل مى دهد، همه از ناحيه او است.

2ـ جـالـب ايـنـكـه ((حمد)) تنها در آغاز كار نيست ، بلكه پايان كارها نيز چنانكه قرآن به ما تعليم مـى دهـد بـا حـمد خواهد بود، در مورد بهشتيان مى خوانيم : ((سخن آنها در بهشت نخست منزه شـمـردن خداوند از هر عيب و نقص و تحيت آنها سلام ،و آخرين سخنشان الحمدللّه رب العالمين است)) (يونس : 10).

3ـ امـا كـلـمـه ((رب)) در اصـل بـه مـعنى مالك و صاحب چيزى است كه به تربيت و اصلاح آن مى پردازد.

4ـ كلمه ((عالمين)) جمع ((عالم)) است و عالم به معنى مجموعه اى است ازموجودات مختلف و هنگامى كه به صورت ((عالمين)) جمع بسته مى شود اشاره به تمام مجموعه هاى اين جهان است.

در روايـتى از على (ع) چنين مى خوانيم كه در ضمن تفسير آيه ((الحمدللّه رب العالمين)) فرمود: ((رب العالمين اشاره به مجموع همه مخلوقات است اعم ازموجودات بيجان و جاندار)).

(آيـه3)ـ ((خـداونـدى كـه بـخـشنده و بخشايشگر است ((و رحمت عام وخاصش همه را رسيده (الرحمن الرحيم).

مـعـنـى ((رحـمـن)) و ((رحـيم)) و همچنين تفاوت ميان اين دو كلمه را در تفسير((بسم اللّه)) خوانديم نكته اى كه بايد اضافه كنيم اين است كه اين دو صفت درنمازهاى روزانه ما حداقل 30 بار تـكـرار مـى شـونـد (در هريك از دو ركعت اول نمازدوازده بار) و به اين ترتيب 60 مرتبه خدا را به صـفـت رحمتش مى ستائيم و اين درسى است براى همه انسانها كه خود را در زندگى بيش از هر چيز به اين اخلاق الهى متخلق كنند.

بـه عـلاوه اشـاره اى اسـت بـه اين واقعيت كه اگر ما خود را عبد و بنده خدامى دانيم مبادا رفتار مالكان بى رحم نسبت به بردگانشان در نظرها تداعى شود.

نـكـتـه ديـگـر اينكه ((رحمان و رحيم)) بعد از ((رب العالمين)) اشاره به اين است كه ما در عين قدرت نسبت به بندگان خويش ، با مهربانى و لطف رفتار مى كنيم.

(آيه 4)ـ.
http://www.aviny.com/Quran/Nemoneh/Vol1/nemn1_01.aspx#link12