مقدمه وهدف:برای غلبه برمشکلات فردی واجتماعی باید توانایی های روانی-اجتماعی افراد رابالا بردویکی از راههای بالا بردن توانا یی های افراد آموزش مهارتهای زندگی است .
نظربه اهمیت ونقش مهارت های زندگی درتامین به داشت روانی دانشجویان،مطاللعه حاضر به تعیین میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز از مهارت های زندگی می پردازد.
زندگی اجتماعی،پیشرفت صنعتی وتحوالت عظیم در فن آوری اطلاعات ورسانه هازندگی بشر امروزی رابه وضعیت سردر گم وپیچیده ای تبدیل کرده است،که ساز گارشدن باای شرایط مستلزم آگاهی از نحوه کنار آمدن با مشکلات می باشد.کنارآمدن بافشار های زندگی وکسب مهارت های فردی واجتماعی همواره بخشی ازواقعیت های زندگی انسان بوده ودر ادوار مختلف زندگی به اشکال گوناگون تجلی می یابد. دردوره کودکی تعارض هاجلوه چندانی ندارد،اما همگام باافزایش سن،مواجها بادشواریهای ویژه سنین نوجوانی وجوانی،کشمش های درونی ومحیطی تظاهر بیشتری پیدا می کند.متاسفانه انسان هادرمسیر بهنجاررشد،روانی واجتماعی قرار نمی گیرند وبه دلایل گوناگون،تعداد زیادی ازجوانان توان دریافت محرک های بیرونی وایجاد توازن بین آثار این محرک ها وانگیزه های درونی خود راندارند، وبه این ترتیب رشد موزون وهمه جانبه که هدف اصلی تعادل انسان به طور کامل یا نسبی است،تحقق نمی یابد. دراین میان هرچه جامعه پیچیده تر واطلاعات بین فردی واجتماعی وسیعتر باشد،تعارض های درونی ومحیطی نیز سیر صعودی داشته که سبب سرگشتگی وآشفتگی بیشتر نیز می شوند.اعتیاد به سیگار،الکل ومواد مخدر،پناه بردنبه انواع داروهای اعصاب،رفتارهای متنوع وپیچیده جامعه ستیزانه وانواع اختلالات روانی وعاطفی محصول چنین فرایندی هستند .
امروزه علی رغم تغییرات عمیق فرهنگی وتغییر درشیوه های زندگی،بسیاری ازافراد دررویارویی با مسایل زندگی فاقد توانایی های اساسی ولازم هستند وهمین امر انان رادرمواجهه بامسایل ومشکلات زندگی روزمره مقتضیات آن آسیب پذیر نموده است.پژوهش های بیشماری نشان داده اندکه بسیاری ازمشکلات بهداشتی واختلالات روانی وعاطفی ریشه های اجتماعی دارند.برای غلبه برمشکلات فردی واجتماعی بایدتوانایی های روانی-اجتماعی افراد رابالا برد.یکی از راههای بالا بردن توانایی های افراد آموزش مهارت زندگی به آنان است اصطلاح'مهارت زندگی 'درمعانی مختلف به کاررفته است
مثل
1.مهارت های مربوط به امرار معاش مانن این که چگونه فردی مشغول به کاری شود.
2.مهارت های مراقبت ازخود مانند مصرف غذاهای سالم،درست مسواک زدن وغیره.
3مهارت هایی که برای پرداختن به موقعیت های پرخطر زندگی استفاده می شوندمانندتوانایی (نه گفتن گفتن درمقابل فشارجمع جهت استفاده ازموادمخدر،
به عبارت دیگر مهارت زندگی یعنی توانای ایجاد روابط بین فردی مناسب وموثر برای انجام مسولیت های اجتماعی،انجام تصمیم گیریهای صحیح،حل تعارض ها وکشمکش ها بدون توسل به اعمالی که به خود یادیگران صدمه می زنند . برخورداری از مهارت های اجتماعی وارتباطات ثمر بخش برای داشتن عملکرد موفق درزندگی ضروری است.مهارتهای اجتماعی ازفرهنگ وگروهای اجتماعی که فرد درارتباط باآنها قرار دارد تاثیر پذیرفته ومیزان برخورداری ازاین مهارتها درسلامت رفتاری واجتماعی افراد نقش بسزایی ایفا می نماید.
بهداشت روانی ازمهمترین مسایل جمعیت های مختلف،بخصوص جمعیت دانشجویی بوده که خود به تنهایی میتواند زمینه پیشرفت ویاافت تحصیلی رابرای دانشجویان ایجاد نمایید .
در این راستا سازمان بهداشت جهانی ویونیسف سالهاست که رویکرد مهارت زندگی رامطرح کرده اند.این مهارتها درسه طبقه اصلی باعناوین مهارت های اجتماعی ،شناختی ومقابله ای-هیجانی قرار می گیرند(7)مهارت های اجتماعی مهارت هایی هستند که موانع روابط اجتماعی مثبت وعملکرد اجتماعی آموخته شده رابرطرف می کنند ومی توانند به عملکرد موثر ومفید کمک کنند.
دانشجویان بخش عظیمی از جامعه جوان ما را تشکیل می دهند.این جمعیت جوان نقش عظیمی دربنای جامعه سالم در آینده داردواز طرفی به لحاظ مشکلات واسترس هاس متنوعی که در این دوره متحمل می شوند درمعرض بسیاری ازمشکلات روانی_اجتماعی دارند.تحقیقات نشان داده که شیوع مشکلات روانپزشکی دردانشجویان قبل ازورود به دانشگاه مشابه جمعیت هم سن وسال درجامعه است ولی بعدازورود به دانشگاه به دلیل های متعدد افزایش می یابد .
10.'حل مساله'عبارت است از فرایند شناختی-رفتاری که توسط خود فرد هدایت می شودوفرد سعی می کند با کمک آن راه حل های موثرتر یاسازگارانه ای برای زندگی روزمره خویش پیدا کند.به این ترتیب حل مساله یک فرایند آگاهانه،منطقی،تلاش بر وهدفمند است.حل مسایل مالی،مسایل شخصی،(مثلا شناختی،هیجانی/عاطفی//رفتاری وسلامتی)بین فردی(مثلا زناشویی،خانوادگی ومسایل اجتماعی)همه مستلزم دانستن مهارت حل مساله است.مساله می تواند ناشی ازیک مشکل درونی باشد(مثلا یک امتحان سخت)ویا ازدرون فرد نشات گرفته باشد(مثلا اهداف،نیاز ها یاتعهدات شخصی) .
تعیین هدف فرایند رسمی برنامه ریزی شخصی است.باهدف گذاری منظم ومداوم به شکل عادتی،شماتصمیم می گیرید که می خواهید به چه چیزی برسید وگام های رسیدن به آن هدف مرحله به مرحله چه هستند.فرایند هدف گذاری به شما کمک می کند تا انتخاب کنید که درزندگی می خواهید به کجا بروید؟وقتی دقیقا بدانید که اززندگی چه می خواهید؟آنگاه می دانید که باید برروی چه چیزی تمرکز کنید تا به اهدافتان برسید.علاوه براین باتعیین اهداف برایتان روشن خواهدشد که چه کارهایی وقت تلف کردن است ودرراه رسیدن به اهدافتان کمکی به شما نمی کند.
تعریف خشم
خشم احساسی است که به صورت جسمانی وهیجانی ابراز می شود.خشم واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می شود.این احساس می تواند ازیک احساس خفیف ناخوشایند شروع شده وتا یک احساس شدید عصبانیت رادربرگیرد.
با این که خشم اساسی طبیعی ولازم است،وقتی شدت آن خیلی زیادباشد،دررموارد زیادی اتفاق بیفتد،ونحوه ابرازر خشم توسط فرد مناسب نباشد،می تواند مشکل ساز شود.
استرس ومقابله های سازگارانه
تعریف استرس
استرس رامی تاون به عناون یک تجربه هیجانی منفی که با تغییرات بیوشمیایی،روان شناختی،شناختی ورفتاری همراه می باشد،تعریف کرد.این تغییرات درجهت تغییر واقعه پر استرس ویاعوض کردن آن است.حوادثی مانند سروصدا،ازدحام،یک ارتباط بین فردی بد،قرار ملاقات برای یک مصاحبه شغلی و...می توانند جز حوادث استرس زا باشند.از آنجا که یک حادثه خاص می تواند برای یک نفر استرس زا وبرای فرد دیگر بدون استرس تلقی شود،بنابراین اکثرتعاریف استرس بررابطه بین فرد ومحیط تاکید کرده اند.استرس پیامد فرایند ارزیابی فرد است،یعنی ارزیابی این که آیامنابع فردی برای پاسخگویی به توقعات محیط کافی است یا نه.به طور کلی تحقیقلت نشان داده اند وقایعی که منفی،غیر قابل کنترل ومبهم بوده وفرد رادر خور غرق می کنندیادرارتباط بامسایل اصلی زندگی وی می باشند،پراسترس تر ازوقایعی هستند که مثبت،قابل کنترل،واضح،وقابل اداره هستندویا درارتباط باوقایع با مسایل حاشیه ای زندگی می باشند.
تعریف نقد
نقد به معنی سوال کردن وارزیابی کردن است.متاسفانه توانایی انتقاد،اغلب به صورت مخرب به کار می رود.بسیاری از افراد فکر می کنند انتقاد یعنی زیر سوال بردن .ناارزنده سازی،در حالی که انتقاد می تواندسازنده هم باشد.انتقاد سازنده یعنی تحلیل کردن به منظور ایجاد درک بهتری از آنچه که اتفاق می افتد.
تعریف جرات مندی
تعاریف مختلفی از جرات مندی به عمل آمده است.برای مثال:
رفتار جرات مندانه عبارت است ازبیان مناسب هر احساسی غیر از اضطراب.
رفتار جرات مندانه یک رفتار فردی است که شامل ابزار صادقانه ونسبتا صریح افکار واحساسات است به نحوی مه ازنظر اجتماعی نامناسب بوده واحساسات وآسایش دیگران نیز درآن مد نظرباشد.
به طور کلی جرات مندی رامی توان توانایی ابراز صادقانه نظرات،احساسات ونگرش ها بدون اضطراب دانست.جرات مندی همچنین شامل دفاع فرد از حقوق خود،به شکلی که حقوق دی گران پایمال نشود، می باشد.
تعریف ارتباط
ارتباط عبارت است از فراین ارسال ودریافت پیام.
هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند واحد اجتماعی استویعنی ارتباط می تواند بین دویا چند نفر،یک نفر ویک رسانه،وغیره صورت گیرد.
هدف اصلی از برقراری ارتباط،انتقال پیام است.این پیام می تواند به صورتکلامی یا غیر کلامی منتقل شود.در واقع این پیام را میتوان به صورت آشکار یاضمنی منتقل کرد.
هر گونه اشکالی درانتقال پیام می تواند باعث اختلال در ارتباط گردد.برای مثال ممکن است پیام به صورت کامل منتقل نگردد یا اینکه یک نفر پیامی راارسال کند ولی فرد مقابل مفهوم دیگری رادریافت نماید.یا حتی کسی پیامی را بفرستدولی دیگری هیچ پیامی رادریافت نکند.از این موارد معمولابه عنوان 'سوتفاهم'یاد می شود.یک ارتباط موثر ارتباطی است که راه رابر سوتفاهم های احتمالی ببندد(16)
اهمیت روابط بین فردی موثر
پژوهش های روان شناختی در مورد اهمیت روابط بین فردی موثر به نتایج زیر رسیده اند:
- اثر مستقیم برروی سلامتی فرد دارد.
- به رشد شخصی وهویت یابی کمک می کند
- به ره وری شغلی وموفقیت را افزایش می بخشد.
- کیفیت زندگی راافزایش می بخشد.
- تندرستی وسلامت جسمی به هراه دارد.
- ساز گاری فرد را افزایش می یابد.
- باعث مقابله سازند با استرس می گردد.خود شکوفایی به همراه دارد.
برای کسب این امتیازات،باید بتوانیم رروابط بین فردی موثر برقرارکنیم.روابط بین فردی موثر یک مهارت است.این مهارت همانند تمامی مهارت های دیگر با تمرین وتکرار کسب می شود.برای برقراری روابط بین فردی موثر چهر حوزه مهارتی راباید فرا گرفت.این حوزه هاعبارنتد از:
1 - اعتماد کردن به یکدیگر
2 - برقراری ارتباط روشن وعاری از ابهام
3 - پذیرش وحمایت یکدیگر
4 - حل تعارض ها ومشکلات موجود دررابطه به شیوه ای سازنده .
یکی از مهمترین عواملی که به ما کمک می کند زندگی خوب وموفقی داشته باشیم،این است که خود رابشناسیم،احساس خوبی درمورد خودمان داشته باشیم واز آنچه که هستیم،شاد وراضی باشیم.مهارت خود آگاهی به شما کمک می کند تا بتوانید شناخت بیشتری درمورد خویش،خصوصیات،نیازها،خواسته ها،اهداف،نقاط ضعف،نقاط قوت،احساسات،ارزش وهویت خود داشته باشید.مطالعات انجام شده نشان می دهد که ضعف درخود آگاهی با بسیاری از بیماریها وآسیب های روانی اجتماعی همراه است.ازجمله مشکلات روانی اجتماعی مرتبط با خود آگاهی ضعیف می توان به افسردگی،اضطراب،احساس حقارت،اعتماد به نفس پایین،مشکلات ارتباطی،احساس تنهایی،سو مصرف مواد،فرارو...اشاره کرد.از اینروکسب خودآگاهی برای پیشگیری ازموارد فوق بسیار مهم است.
یکی از مولفه های مهم خودآگاهی،عزت نفس است.عزت نفس چیزی نیست که مانندیک مهارت آموخته شود بلکه عزت نفس پیامد مجموعه ای ازعوامل فردی،اجتماعی وخانوادگی است.عزت نفس به احساس ارزش مندی شخص اشاره دارد که تحت تاثیرعوامل عملکرد،موفقیت ها،ظاهر شخصی وقضاوت های افراد مهم است.
انسان ها واکنش هایی راازدیگران به ویژه افراد مهم دریافت می کنند که نگرش هایی درمورد ارزشمند بودن خود پیدا می کنند.عزت نفس بالا نشاندهنده احساسات شخصی خاصی است که به آسانی تحت تاثیرموانع،تعرض ها ودید گاههای نفی درمورد توانایی هایا ظاهر قرار نمی گیرد.عزت نفس بالا به اعتماد به نفس منجرمی شود وتصمیم گیرهای خوب ومستقلانه وبرخورد مناسب با تعرضات بین فردی راتسهیل می نماید.عزت نفس افراد درمحیط حمایت کننده ومثبت تقویت می شود.