سیستم آموزشی ژاپن از شش سال دوران ابتدایی، سه سال راهنمایی و سه سال دبیرستان تشکیل می‌شود.
دوران ابتدایی در ژاپن بسیار سازمان‌یافته اما در عین حال مفرح است و بر مسئولیت اجتماعی و فعالیت‌های گروهی تکیه دارد. دانش‌آموزان ابتدایی ژاپنی که می‌گویند از مدرسه لذت می‌برند از دانش‌آموزان ابتدایی امریکایی که از مدرسه رفتن لذت میبرند بسیار بیشترند. تحصیلات برای آنها تا دوران راهنمایی و دبیرستان که در طول آن مجبورند برای کنکور حفظ‌کردنی‌ها و مسائل ریاضی و علوم سخت و زیادی را متحمل شوند، مشکل نیست.

متوسط سال تحصیل برای افراد ۲۵ سال و بالاتر: 10.6 سال برای خانم‌ها و 10.8 سال برای آقایان (در مقایسه با 1.2 سال برای خانم‌ها و 3.5 سال برای آقایان در هند؛ 12.4 سال برای خانم‌ها و 12.2 سال برای آقایان در ایالات متحده امریکا) می‌باشد.

در سال ۱۹۸۶، حدود ۹۴ درصد از همه دانش‌آموزان وارد دوره متوسطه شدند (با نسبتی مشابه با امریکا) و ۳۵ درصد از همه دانش‌آموزان دوره دبیرستان به دانشگاه راه یافتند. نسبت اخراج شدن در ژاپن ۱۰ درصداست که این آمار برای ایالات متحده ۲۵ درصد می‌باشد.

حدود 87.6 درصد از همه دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند. بعضی خانواده‌ها نیمی از درآمد خود را صرف مدارس غیردولتی برای فرزندان خود می‌کنند.

تعداد دانش‌آموزان رو به کاهش است. در سال ۲۰۰۳، 1.27 میلیون دانش‌آموز از دبیرستان فارغ‌التحصیل شدند که این بالاترین آمار متعلق به سال ۱۹۹۲ و 1.8 میلیون بوده است.
سال تحصیلی ژاپنی و مدرسه

سال تحصیلی ژاپنی حدود ۲۱۰ روز طول می‌کشد—(این میزان در ایالات‌متحده ۱۸۰ روز، در چین ۲۵۱ روز، در کره‌جنوبی ۲۲۰ روز می‌باشد). سال تحصیلی در ژاپن از اواسط ماه آوریل شروع شده و تا آخر مارس طول می‌کشد و به سه ترم تقسیم می‌شود که اولی از آوریل تا جولای، دومی از سپتامبر تا دسامبر و سومی از ژانویه تا مارس می‌باشد. آنها شش هفته تعطیلات تابستانی، دو هفته تعطیلات زمستانی و دو هفته تعطیلات بهاری دارند.

برای اتمام یک مقطع بچه‌ها تاریخ تولد مشخص دارند؛ آنهایی که در ماه مارس متولد شده‌اند به یک سال و آنها که آوریل به دنیا آمده‌اند به سالی دیگر می‌روند. کارشناسان تحصیلی در ژاپن پیشنهاد داده‌اند که شروع سال تحصیلی از ماه آوریل به ماه سپتامبر یا اکتبر تغییر کند تا با باقی کشورها همخوان شوند.

یک روز مدرسه در ژاپن از ۸ صبح تا ۳ بعدازظهر طول می‌کشد اما در روزهای مختلف متفاوت است. بااینکه طول روز مدرسه به نسبت امریکا بلندتر است اما دانش‌آموزان ژاپنی معمولاً وقت آزاد و زنگ‌تفریح‌های بیشتری دارند. کلوب‌های ورزشی حتی برای دانش‌آموزان ابتدایی گاهی بچه‌ها را صبح خیلی زود به مدرسه کشانده و باعث می‌شود تا ۶ یا ۷ عصر هم آنجا بمانند.

ژاپنی‌ها برای شروع دوران تحصیل اهمیت بیشتری قائل هستند تا اتمام آن. وقتی کودکی وارد دبستان می‌شود جشن‌های بزرگی برای او می‌گیرند و هدایای گرانبهایی هم هدیه می‌کنند تا زمانیکه او از دبیرستان یا دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود.

بچه‌های ژاپنی معمولاً بیشتر به اردوهای آموزشی می‌روند تا بچه‌های امریکایی. آنها را معمولاً برای کشت یا برداشت سیب‌زمینی و برنج به مزارع می‌برند. در بعضی مناطق بچه‌های کلاس پنجمی را به اردوی اسکی و بچه‌های کلاس ششمی را به هیروشیما می‌برند. یکی از اردوهای مدرسه‌ای رایج در توکیو یک تور یک روزه به مناطق جنگ‌جهانی دوم که تونلی 1.6 کیلومتری زیر زمین است و تور یک روزه به دیزنی‌لند توکیو می‌باشد. حدود ۳۰ روز سال تحصیلی آنها در اردو، جشن‌های فرهنگی و سایر مراسم‌ها هستند.

قوانین مدارس ژاپن

در ۱۸۷۰، ویلیام الیوت گریفین اعلام کرد که دانش‌آموزان ژاپنی باید با فروتنی، خلاقیت، اطاعت، احترام و ادب خود دل معلم خود را شاد کند. خارجی‌هایی که در مدارس ژاپنی درس خوانده‌اند می‌گویند که این گفته گریفین هنوز در مدارس ژاپن اجرا می‌شود.

بچه‌هایی که تقلب از آنها گرفته شود، سرشان تراشیده شده و از مدرسه اخراج می‌شدند.

بچه‌ها در ژاپن آماده بودن را از سن خیلی کم یاد می‌گیرند. در مهدکودک به آنها آموزش داده می‌شود چطور لباس‌های خود را تا کنند و همیشه در یکی از جیب‌هایشان یک دستمال تمیز دارند. در مدرسه به آنها آموزش داده می‌شود که همیشه سه مداد تیز و تراش‌شده روی میزشان داشته باشند--نه دو و نه چهار مداد--و همیشه چسب، خط‌کش و پاک‌کن در جامدادی خود دارند. دانش‌آموزان دوران ابتدایی وقتی وارد مدرسه می‌شوند دمپایی‌های مخصوص پوشیده و کفش‌هایشان را در قفسه‌های جاکفشی می‌گذارند. کوله‌پشتی‌هایشان همه یک‌شکل بوده و همه باید آن را به یک شکل بیندازند.

مدارس ژاپن قوانین خاصی برای بلندی ناخن و مدل مو دارند. استفاده از لوازم‌آرایش ممنوع بوده و بچه‌هایی که موهای بلند یا رنگ‌شده دارند معمولاً جریمه می‌شوند.

با کسانی که علائم خود محوری و تک روی از خود بروز می دهند برخورد میشود.

کوله‌پشتی‌های مورد‌علاقه دانش‌آموزان ژاپنی معمولاً از چرم بادوام و ضخیم درست می‌شود که بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ دلار قیمت داشته و در رنگ‌های مختلف موجود هستند. معمولاً وقتی بچه‌ای مدرسه را آغاز می‌کند، پدر و مادربزرگ او برایش کیف مدرسه می‌خرند و از آنها انتظار می‌رود که آن کیف را تا آخر دبستان استفاده کنند.
وسعت کلاس‌های مدارس ژاپن و سازماندهی دانش‌آموزان ژاپنی

تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس معمولاً بیشتر از امریکا است. نسبت معلم به شاگردان در ژاپن 1 به 21 است اما یک کلاس عادی دبستان معمولاً ۳۱ تا ۳۵؛ راهنمایی ۳۶ تا ۴۰ و دبیرستان ۴۵ دانش‌آموز دارد. وقتی از معلمین سوال می‌شود که تعداد ایدآل برای دانش‌آموز در یک کلاس چقدر است آنها ۲۱ تا ۲۵ نفر پاسخ می‌دهند.

کلاس‌های تمیز در ژاپن

سوجی (پاکسازی مقدس) به زمان ۱۵ دقیقه‌ای در روز گفته می‌‌شود که همه فعالیت‌های بچه‌ها متوقف شده و همه به تمیز کردن مدرسه کمک می‌کنند. معمولاً معلمین و مدیران هم کمک کرده و به بچه‌ها ملحق می‌شوند.

مدارس ژاپن خدمتکار ندارند زیرا دانش‌آموزان و کارکنان همه تمیزکاری را انجام می‌دهند. بچه‌های دبستانی، راهنمایی و دبیرستان همه راهروها، کلاس‌ها و حیاط مدرسه را بعد از ناهار و قبل از رفتن به خانه جارو کشیده و تمیز می‌کنند. آنها حتی پنجره‌ها و توالت‌ها را هم تمیز کرده و سطل‌های زباله را هم تخلیه می‌کنند.
آنها اعتقاد دارند که تحصیل فقط یاد دادن درس‌های مختلف به دانش‌آموزان نیست، همکاری با دیگران، اخلاقیات، حس مسئولیت‌پذیری و رفتار اجتماعی نیز بخشی از آن است. با این روش دانش‌آموزان می‌فهمند که اگر کثیف‌کاری انجام دهند خودشان موظف به تمیز کردن آن هستند به همین ترتیب سعی می‌کنند همه چیز را تمیز نگه دارند.

ساعت ناهار در مدارس ژاپن

همه بچه‌های دبستانی در مدرسه غذا می‌خورند و حدود ۸ درصد از دانش‌آموزان دوره متوسطه هم همینطور. دانش‌آموزان ژاپنی در کلاس درس غذای خود را میل می‌کنند (هیچ بوفه یا کافه‌تریایی در مدارس ژاپن وجود ندارد) و خودشان به آماده کردن و سرو غذا کمک می‌کنند. غذا در سینی‌های مخصوص استیل توسط دانش‌آموزانی که لباس و دستکش مخصوص پوشیده‌اند، سرو می‌شود. غذا معمولاً در آشپزخانه‌ای که در طبقه اول مدرسه قرار گرفته است درست شده و بعد به کلاس‌های منتقل می‌شود.

غذاها معمولاً گوشت قرمز، سیب‌زمینی و سبزیجات؛ نودل مخلوط‌شده با آجیل و طالبی؛ برنج و کاری و سالاد و ترشی؛ سوشی به همراه سوپ و میوه می‌باشد.

هزینه غذا چیزی در حدود ماهانه 450 دلار در دبستان و 550 دلار در متوسطه می‌باشد. بچه‌ها باید همه چیز بخورند و اگر معلمی کمی برنج یا هر ماده‌غذایی دیگر در ظرف دانش‌آموزی پیدا کند او را مجبور خواهد کرد آن را بخورد.