به نام خدا
با سلام و عرض ادب خدمت استاد ارجمند



دانشگاه جامع علمی کاربردی فرهنگ و هنر
واحد13

موضوع تحقیق
علل بوجود آورنده پدیده کودکان کار و خیابانی
و
اثرات و تبعات آن در پیکره ی جامعه


استاد مربوطه
سرکار خانم آسیه بهبودی

دانشجو
مهدی رشیدی مهرآبادی
(91138049270420)

پودمان 6
روابط عمومی
نیمسال سوم: سال 93-92



فهرست مطالب


چکیده---- - 1
مقدمه -- 2
بیان مسئله

---

2
کلمات کلیدي : کودك کار ، کودك خیابانی ، کار کودك

---

4
کار کودک چیست؟

---

5
علل و عوامل پیدایش کودکان کار و خیابان

---

6
نتیجه گیری و ارائه راهکار

---

7
منابع و مآخذ :

---

9



به نـــــــام خدا
علل بوجود آورنده پدیده کودکان کار و خیابانی
و
اثرات و تبعات آن در پیکره ی جامعه

چکیده:
کودکی از دوران پر اهمیت زندگی آدمی است که بی شک زیر بناي سایر مراحل زندگی نیز می باشد با توجه به رشد شهر نشینی و تغییر ساخت زندگی خانوادگی ، افزایش روز افزون طلاق ، مهاجرت ، زاغه نشینی ، بیکاري و اضمحلال ارزشها و اخلاقیات ، عدم سیاست گذاري درست در مورد جمعیت و ... شاهد بروز پدیده کودکان کار و خیابانی می باشیم . این کودکان بیشترین آسیب پذیري را در برابر همه نوع سوء استفاده هاي عاطفی و جنسی را دارند . در حقیقت پدیده کودکان خیابانی یکی از مشکلات آسیب زاي اجتماعی است که از دیر باز در سراسر جهان وجود داشته و در سالهاي اخیر به دلایل گوناگون افزایش یافته است . در کشور ما نیز این پدیده با ویژگی هاي خاصخود ضرورت توجه به آن را مطرح می سازد . آخرین تخمین ها حاکی از آن است که 350 میلیون کودك 5 الی 14 ساله در کشور هاي در حال توسعه جزء کودکان کار و خیابانی هستند ، حضور این کودکان در خیابان پیامدهایی را دارد ، این کودکان بستر مناسبی براي تولید جرم و بزهکاري می باشند که نهایتاً منجر به تهدید امنیت اجتماعی می گردد .
بنابراین شناسایی ابعاد و زوایاي پیدا و پنهان این پدیده و ارائه راهکار در زمینه کاهش تبعات اجتماعی آن این تحقیق در قالب یکمقاله علمی صورت گرفته است .






مقدمه :
کودکی از دوران پر اهمیت زندگی آدمی است که بی شک زیر بناي سایر مراحل زندگی نیز می باشد و نحوه سپري شدن آن نقش مهمی در زندگی فرد ایفا می کند با رشد زندگی شهر نشینی و تغییر ساخت زندگی خانوادگی، افزایش روز افزون آمار طلاق و ناهنجاري هاي ناشی از آن و همچنین فوت یا از کار افتادگی خانواده ، بیشاز همه کودکان بی پناه تحت تاثیر قرار می گیرند . عموماً این کودکان در کارهاي سخت و زیان آور و یا در خیابان مشغول می باشند . کودکانی که شان و حرمت آنها نادیده گرفته شده و محروم از دنیاي شیرین کودکی ناگزیر از مواجهه با چهره خشن فقر ، جهل ، گرسنگی ، تعدي و تجاوز می باشند.کودکانی که به دلیل فقر مالی خانواده ناچار به کار در خیابان یا کارگاهها یا منازل می باشند این در حالی است که کلیه قوانین و کنوانسیون هاي جهانی به طور مداوم بر ضرورت کار توسط کودکان تاکید می کنند . در کشور مانیز حضور کودکان در محیط کار به اشکال مختلف همواره وجود داشته است . در سالهاي اخیر نیز این وضعیت با واکنشافکار عمومی و پدیده هاي مثل کودکان خیابانی قابل پیگیري است .

بیان مسئله :
پدیده ____________کودکان خیابانی که از آن تحت عنوان تراژدي شهري یاد می شود معضل اجتماعی شایعه در اکثر کلانشهر هاي جوامع معاصر به ویژه جوامع در حال توسعه است . با این تفاوت که میزان بروز این پدیده زمینه هاي گسترش و نحوه مقابله با آن در جوامع مختلف بر حسب ویژگی هاي اقتصادي ، اجتماعی و فرهنگی متفاوت است . مطالعات سازمانهاي مختلف در باب این پدیده حاکی از آن است که بیشاز 200میلیون کودك در خیابانها به کار و زندگی مشغول هستند و تخمین زده می شود نیمی از این کودکان در آمریکاي لاتین و بقیه در سایر کشور هاي جهان پراکنده اند . کشور ایران نیز از بروز این پدیده و پیامدهاي آن مصون نیست با وجود این که آمار و اطلاعات دقیقی در مورد این مسئله در شهر هاي بزرگ ایران در دست نیست اما مطالعاتی که به طور پراکنده در این باره صورت گرفته حاکی از روند رو به گسترشاین مسئله در شهر هاي بزرگ ایران است.


شرایط خاص کودکان خیابانی به گونه اي است که بی توجهی و غفلت نسبت به این مسئله میزان معضلات و آسیب هاي اجتماعی را در آینده افزایشمی دهد زیرا با این که کودکان خیابانی به خودي خود مجرم و بزهکار نیستند اما شرایط زندگی آنها از جمله دوري از نهاد هاي اجتماعی، آموزش و حمایتی به گونه اي است که آنها را به مستعد ترین و در دسترس ترین افراد براي انواع انحرافات اجتماعی تبدیل می کند. به عبارت دیگر غفلت از مسئله کودکان در خیابان و عدم مداخله در شرایط زندگی نا بهنجار آنها آسیب ها و انحرافات اجتماعی را باز تولید خواهد کرد. در خرده فرهنگ خیابانی و فقدان حمایت و مراقبت نهادهاي جامعه پذیر کننده به گونه اي است که آنها در خلال جست وجوي غذا، سر پناه، امنیت، محبت در دام بزهکارانی کهنه کار گرفتار می سازد. شرایط زندگی ناگوار آنها به گونه اي است که هر گونه تعلق و تهدید نسبت به هنجارها و ارزشهاي قالب جامعه را در آنها تضعیف کرده مسئله بیزاري آنها نسبت به بزرگ سالان و نهادهاي اجتماعی شرایطی را براي آنها خلق می کند که نه تنها به خود آسیب می رسانند بلکه با فراهم کردن زمینه هاي لازم براي باندهاي جنایت کاري که این کودکان را در فعالیت مجرمانه و نا هنجار (تکدي گري، خرید و فروش مواد مخدر، سوء استفاده هاي جنسی و ...) به کار می گیرد و سلامت و امنیت جامعه را نیز در معرض خطر قرار می دهد. در واقع کودکان خیابانی قربانیانی هستند که در صورت عدم مداخله در شرایط زندگی ناگوارشان کار آموزان و ارتشذخیره اقتصاد جنایی را فراهم می سازند.
بنابراین مسئولیتها و تعهدات نهادهاي اجتماعی و بزرگسالان را در رابطه با فراهم کردن بستر مناسب براي رشد و تکامل بهنجار آنها یعنی لزوم رعایت حقوق کودکان مذکور و مداخله موثر در شرایط دشوار زندگی غیر قابل چشم پوشی می نماید. کشور ایران نیز پساز پیوستن به کنوانسیون حقوق کودك در سال 1373 پیوسته بار اصلی مسئولیتتحقق نهاد پیمان را بر عهده دارد.




کلمات کلیدي : کودك کار ، کودكخیابانی ، کار کودك
تعریف کودك کار و کودك خیابانی : کودکان کار و خیابانی چه کسانی هستند؟ کودکان خیابانی طیف گسترده اي را با شرایط متفاوت تشکیل می دهند که تعریف مشخص آنها اولین چالشدر برابر ماست بر اساس تعاریف سازمانهاي بین المللی (سازمان بهداشت جهانی، یونیسف، آژانس بین المللی) کودکان خیابانی را میتوان بر اساسوضعیت زندگی آنها به چهار گروه تقسیم بندي کرد :
-1 کودکان بی خانمان که خانه و خانواده ندارند و در خیابان زندگی می کنند این کودکان را اصلاً کارتن خواب هم می گویند .
-2 کودکانی که داراي خانه وخانواده هستند و به دلایل مختلفی از خانواده خود جدا شده اند و تنها به صورت گروههاي کوچکو گاه زیر پوششباندهاي مربوط زندگی می کنند .
-3 کودکانی که قبلاً بی خانمان بوده اند اما در حال حاضر در سر پناه ها و مراکز حمایتی نگهداري می شوند.
-4 کودکانی که داراي خانه و خانواده هستند و با خانواده خود زندگی می کنند اما به دلایل مختلف و عمدتاً فقر بیشتر وقت خود را در خیابان می گذرانند . این گروه از کودکان به دو گروه تقسیم می شوند:
الف) گروهی از آنان در خیابان به کارهاي مختلف می پردازند ( فروشگل ، روزنامه ، آدامس، زباله گردي ، واکسزنی و...) این گروه کودکان کار و خیابان را تشکیل می دهند .
ب) گروه دیگر به تنهایی یا همراه پدر و مادر خود به گدایی مشغول هستند و برخی از آنها در سنین بسیار کم ، به عنوان ابزاري براي تکدي گري مورد سوء استفاده قرار می گیرند .





کار کودك چیست ؟
کار کودك به فعالیت هایی اطلاق می شود که :
الف) به لحاظ روانی، جسمی و اجتماعی یا اخلاقی خطر ناك و آسیب رسان باشد .
ب) مزاحم تحصیل کودك باشد مثلاً باعث محروم ساختن وي از رفتن به مدرسه یا مجبور کردن وي به ترك تحصیل یا ملتزم کردن او به گذراندن مدرسه ضمن کار سنگین و طولانی شود .
دسته بندي کودکان کار و خیابان ، بر اساس نوع فعالیت :
الف) کودکان شاغل :
-1 کودکان داراي مشاغل کاذب : گل فروشی ، نان فروشی ، دعا فروشی
-2 کودکان داراي مشاغل واقعی : کار در کارگاههاي تولیدي
ب) ولگردان : 1- متکدي گیران 2- باج گیران
ج) متکدیان
د) بزهکاران که خود به چند دسته تقسیم می شوند :
-1 سرقت 2- مواد مخدر 3- تخلفات جنسی و اخلاقی .
تصور اصلی که مردم از کودکان خیابانی در ذهن دارند این است که اینها افراد صغیري هستند که در خیابانها بدون نظارت و پشتیبانی بزرگسالان زندگی می کنند .کودکان خیابانی وجدان مردمان مرفه را میآزارند با اینکه در عین حال منافع تثبیت شده را مورد تهدید قرار می دهند اینها هم مورد ترحم هستند و هم خوار شمرده می شوند .
البته تعداد بسیار کمی از کودکان خیابانی چنین شرایطی دارند تعداد بسیار زیادي از کودکان داراي خانواده می باشند و در خانواده هاي فقیر کودکان می بایست بخشی از بار تامین معاش خانواده را به عهده بگیرند .
در حالی که برخی از آنها به عنوان کارگر در کارخانه ها و مزارع کار می کنند و برخی ( معمولاً دخترها )در خانه ها مستخدم می شوند . بسیاري از کودکان به کار در خیابان می پردازند فروش خرده ریز و حمل بسته ها ، جمع آوري قوطی خالی و تکه پارچه ، واکس زدن کفش ، جیب بري ، دزدي و خود فروشی جنسی .


این کودکان به دلیل اندام ضعیفشان بیش از بزرگسالان در مقابل آسیب ها و بیماریهاي ناشی از کار آسیب پذیرند ، تصور عمومی از کودکان کار اساساً متفاوت با واقعیت زندگی اغلب کودکان و نوجوانانی است که بیشتر روزهاي خود را در خیابان می گذرانند .

علل و عوامل پیدایش کودکان کار و خیابان :
در بررسی علل بروز این پدیده دیدگاههاي متفاوتی است . سازمان بین المللی کار دلایل ورود به عرصه کار را از زاویه عرضه و تقاضا بررسی می کند . به عبارت دیگر اگر چه عوامل اساسی چون فقر ، منجر به یکی از « خانواده خود کودکان » عرضه کودکان به بازار کار می شود اما از نقشمتقاضیان کار کودك که آنهاست نباید غافل شد . از دیگر عوامل مربوط به عرضه، فقر مهمترین عاملی است که کودکان را به محیط کار می کشاند زیرا در آمد حاصل از کار کودكبراي زندگی او و خانواده اش ضروري است از طرفی امروزه بیماریهاي نظیر ایدز و اعتیاد والدین خصوصاً در کشور هاي آفریقایی تعداد کودکان یتیم افزایشیافته و باعث حضور کودکان در صحنه کارهاي اجتماعی شده است . اکثراً عمده ترین علت بروز آن را نزاع و درگیري خانوادگی ، تلاشبراي اشتغال ، اعتیاد والدین از هم گسیختگی خانوادگی به واسطه طلاق یا فوت یکی از والدین و حضور نا مادري یا ناپدري ، ضعفدرگیري ، ترساز تنبیه را ذکر کرده اند و عوامل دیگري نظیر شکاف طبقاتی در بین جوامع شهري و شکل گیري مناطق شمالی جنوب، وجود شکاف طبقاتی بین محیطها و زیستگاههاي شهري و روستایی ،افزایش بیکاري ، نبود وقت کافی در آموزش و پرورش و سطح پایین آشنایی با مهارتهاي زندگی از جمله شرایطی هستند که باعث بروز آسیبهاي اجتماعی می شوند که یکی از آنها ظهور پدیده کودکان کار و خیابانی است.
اگر بخواهیم علل ایجاد شدن پدیده کودکان کار و خیابانی را در یکدسته بندي جا بدهیم باید به موارد زیر اشاره کنیم :




الف) عوامل اقتصادي : مانند فقر ، بی عدالتی ، بیکاري، فاصله طبقاتی ، توزیع ناعادلانه ثروت
ب) عوامل فرهنگو اجتماعی از جمله: ساختار و ازدیاد جمعیت، مهاجرت ، جنگ، تغییر ارزش هاي اجتماعی و فرهنگی ، فاصله بین نسل ها و تضادهاي اجتماعی ، نارسایی و کمبود قوانین حمایتی از کودکان ، نبود سازمانهاي حمایت از کودکان ، و وجود نگرش ها و باورهاي نا درست و تبعیض آمیز از جمله نگرش به کودك به عنوان منع در آمد .
ج) عوامل خانوادگی : مانند خانواده هاي پر جمعیت ، سابقه بزهکاري و اعتیاد در خانواده ، وجود بیماریهاي روانی در خانواده، نا آگاهی والدین از نیاز هاي کودکان و رفتارهاي مناسب با آنها .
د) عوامل فردي یا زیستی- روانی: مانند ویژگیهاي شخصیتی کودکان ، ظرفیت روانی و توانمندي کودکان در برخورد با مشکلات زندگی ، بحران بلوغ و تاثیرات آن .
در مورد میزان تاثیر گذاري این عوامل در ایجاد پدیده کودکان کار و خیابانی در درجه اول عوامل اقتصادي و سپسعوامل خانوادگی نقشموثري در ایجاد این پدیده دارند .

نتیجه گیري و ارائه راهکار :
وقتی وارد عرصه هاي مختلف بزه و آسیب می شویم ردپاي کار کودك و عدم حمایت خانواده و سایر نهادهاي مسئول را می بینیم و این عدم حمایت و رسیدگی از کودك باعث بروز بزه در کودك می شود .
در سالهاي اخیر در کشور ما نیز کار کودکان به صورت یک معضل در آمده و این در حالی است که عده اي کار کودکان را به دلیل اینکه یک پوشش اقتصادي براي خانواده ایجاد می کند و مانع از حضور مادر یا خواهر کودك در بازار کار می شود یک فرصت تلقی می کنند وخیلی از افراد بیان می کنند که خود کودك کار بوده اند و آسیبی به آنها وارد نشده استاما ذکر یکنکته این جا قابل ذکر است ، که آسیب هاي اجتماعی امروزه خیلی بیشتر و فراگیر تر شده است اگر کودك دیروز کار می کرد در کنار نهاد خانواده بود و یا این که در شهر و روستاي خود به فعالیت اقتصادي می پرداخت که البته آنهم آسیب هاي خاص خود را به دنبال داشت.


اما امروزه کودکان مجبور به مهاجرت به شهري هاي بزرگ با فرهنگ متفاوت و روي آوردن به مشاغل پست ، سخت و کاذب هستند که این خود آسیبی بزرگاست .
اولین نکته در خصوص ارائه راهکار در این زمینه کودکان کار ذکر این مسئله لازم است که ؛ با توجه به شرایط موجود در جامعه ما پدیده کودکان کار و خیابان را نمی توان کاملاً از بین برد بلکه می توان آنرا کاهش داد و کاهش آن نیز به صورت ضربتی و با اجراي چند طرح به شکل یک جریان و فرآیند در قالب راهکارهاي بلند مدت ، میان مدت و کوتاه مدت عملی خواهد بود با توجه به این نکات براساس پژوهش انجام شده راهکارهاي زیر در سطح (کلان میانی و خرد ) ارائه می شود :
-1 راهکارهاي بلند مدت در سطح کلان شامل فقر زدایی ، تامین رفاه و عدالت اجتماعی ، کاهش تبعیض طبقاتی با توجه به نقش موثر عامل فقر در ایجاد پدیده کودکان خیابانی .
-2 توجه به آموزش همگانی به ویژه والدین به منظور تغییر نگرش هاي نا مطلوب نسبت به کودکان و بازسازي فرهنگ جامعه ، کاهش آسیب هاي اجتماعی به ویژه اعتیاد و بزهکاري ، تاکید بر کاهش مشکلات اجتماعی از جمله افزایش جمعیت مهاجرت و ....
-3 راهکارههاي میان مدت ، کوتاه مدت در سطح سازمانهاي دولتی و غیر دولتی مرتبط با کودکان شامل موارد زیر :
- تدوین قوانین حمایتی و بازنگري در برخی از آنها در ارتباط با کودکان کار و خیابانی .
- نظارت بر اجراي دقیق قوانین موجود در مورد کودکان از جمله قانون کار ، پیمان نامه حقوق کودك ،
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان
- ساماندهی مناسب کودکان کار و خیابان .
- شناسایی کودکان خیابانی و انواع آن از نظر نحوه زندگی براي پاسخگویی به نیازهاي مشخص آنان.



- ارتباط با خانواده هاي این کودکان انجام حمایت هاي مالی ، قانونی ، آموزشی ، درمانی، مشاوره اي و مددکاري از طریق ارائه خدمات لازم .
- ایجاد مراکز حمایتی مناسب به صورت باز و آزاد ، هدفمند و با برنامه جامعه آموزشی به منظور حمایت و ارائه خدمات لازم و داوطلبانه به کودکان .
- جلوگیري از بدترین اشکال کار کودك در خیابان و سایر اماکن با توجه به قوانین بین المللی کار و نیز قانون کار ایران، ساعت طولانی کار در خیابان انواع سوء استفاده از کودکان ، کارهایی مانند زباله گردي و .... مقایر قوانین مربوط به کار کودکان است . با این امید که با انجام این اقدامات بتوانیم در کاهشپدیده کودکان کار و خیابان گام هاي موثري برداریم .

منابع و ماخذ :
-1 آقایی مرضیه ( نگرش بر پدیده کودکان کار و خیابان ، فصلنامه علمی -آموزشی )اداره کل مشاوره و مددکار ناجا ش 1384، 15
-2 قاسم زاده فاطمه ( کودکان خیابانی ، چالشها ، راهکارها) فصلنامه اداره کل مشاوره ومددکاري ناجا ،ش 1384 ،15
-3 کریمی محمد رضا ، توان بخشی گروههاي خاص، انتشارات گستره ، تهران ، 1381
-4 سایت اینترنتی انجمن حمایتاز کودکان کار
WWW. apcl . org . ir -5


با تشکر

متشکرم