سيستم هزينه هاي سفارش كار در شركت هايي مورد استفاده قرار مي گيرد كه هر محصول مشابه به طور اساسي با هم تفاوت داشته و بر طبق مشخصات دريافتي از مشتريان يا دستور ساخت توليد شود .يك سفارش ممكن است براي يك واحد محصول مانند ساخت يك پل يا يك گروه محصول مشابه مانند ساخت 200عدد از يك صندلي باشد ،شركت هايي كه از سيستم هزينه يابي سفارش كار استفاده مي كنند عبارتند از :
شركت هاي پيمانكاري ،كشتي سازي ،هواپيما سازي ،توليد اثاثيه و چاپخانه ها.از شركت هايي كه داراي محصولات مختلف مي باشند و توليد آنها به شكل چرخه محصول مشابه و متناوب صورت مي گيرد مي توان از سيستم هزينه يابي سفارش كار استفاده نمود.به طور كل در يك كارخانه توليد اثاثه ممكن است در مدت يك ماه در ده روز اول 500عدد صندلي در ده روز دوم ماه 300عدد ميز و در ده روز سوم ماه 250دست مبل راحتي توليد نمود .در چنين شرايطي هر گروه محصول مشابه را مي توان به عنوان يك سفارش تلقي نمود .در سيستم هزينه يابي سفارش كار هزينه هاي توليد(مواد مستقيم ،كار مستقيم و سربار كارخانه) هر سفارش تعيين گردد.
در شكل زير سيستم هزينه يابي سفارش كار را نشان مي دهد .ميانگين قيمت تمام شده يك واحد هر سفارش به قرار زير محاسبه گرديده:

قيمت تمام شده هر سفارش = ميانگين قيمت تمام شده بايك واحد هرسفارش
تعداد سفارش
سيستم هزينه يابي مرحله اي:
هزينه يابي مرحله اي سيستمي است ،براي اندازه گيري و گزارش قيمت تمام شده محصولات مشابهي كه توليد آنها يك سري عمليات توليدي يكنواختي به صورت انبوه و پيوسته صورت مي گيرد.،مانند دايره تراشكاري يا مونتاژ ،معمولاً يك واحد محصول از دو يا چند دايره يا مركز هزينه عبور مي كند تا به انبار كالاي ساخته شده برسد .در هزينه يابي مرحله اي ،هزينه هاي توليد (مواد مستقيم ،كار مستقيم،سربار كارخانه) هر دايره به حساب موجودي كالاي در جريان ساخت همان دايره منظور مي شود . نمونه صنايعي كه از سيستم هزينه يابي مرحله اي استفاده مي نمايند عبارتند از:صنايع كاغذ ،فولاد و شيميايي.
روشهاي هزينه يابي محصول:
هر دو سيستم هزينه يابي سفارش كار و مرحله اي به سه روش واقعي،نرمال و استاندارد قابل اجرا مي باشند.روشهاي هزينه يابي واقعي ،نرمال و استاندارد را مي توان به صورت هزينه يابي متغير (مستقيم) و جذبي اعمال نمود كه به صورت شكل زير خلاصه گرديده است:

روشهاي هزينه يابي محصول
هزينه يابي متغير(مستقيم) هزينه يابي واقعي هزينه يابي نرمال هزينه يابي استاندارد
مواد مستقيم واقعي واقعي استاندارد
كار مستقيم واقعي واقعي استاندارد
سربار متغير كارخانه واقعي بر آورد شده استاندارد
سربار ثابت كارخانه(1) _ _ _
هزينه يابي جذبي
مواد مستقيم واقعي واقعي استاندارد
كار مستقيم واقعي واقعي استاندارد
سربار متغير كارخانه واقعي بر آورد شده استاندارد
سربار ثابت كارخانه واقعي بر آورد شده استاندارد
*
(1)در هر دوره به حساب سود و زيان منظور مي شود.
ثبت هاي حسابداري در سيستم هزينه يابي سفارش كار:هزينه يابي واقعي
ريال ريال ريال
1)موجودي مواد اوليه **
بستانكاران **
بابت خريد مواد اوليه
2)موجودي كالاي در جريان ساخت **
سفارش100 **
سفارش200 **
سفارش300 **
كنترل سربار كارخانه **
مواد غير مستقيم **
موجودي مواد اوليه **
بابت تعداد مستقيم و مواد غير مستقيم مصرف شده
3)كنترل حقوق و دستمزد **
وزارت اقتصاد و دارايي **
سازمان تأمين اجتماعي **
بانك **
بابت حقوق ____ ماه
4)مو جودي كالاي در جريان ساخت **
سفارش 100 **
سفارش200 **
سفارش300 **
كنترل سربار كارخانه **
كار غير مستقيم **
كنترل حقوق و دستمزد **
بابت منظور نمودن هزينه كار مستقيم و هزينه كار غير مستقيم به سفارشات سربار كارخانه
ريال ريال ريال
5)كنترل سربار كارخانه **
استهلاك **
بيمه **
ساير **
بستانكاران **
پيش پرداخت ها **
ذخيره و استهلاك **
بابت هزينه هاي سربار انجام شده
6)موجودي كالاي در جريان ساخت **
سفارش 100 **
سفارش 200 **
سفارش 300 **
كنترل سربار كارخانه **
بابت منظور نمودن هزينه هاي سربار كارخانه به سفارشات
7)موجودي كالاي ساخته شده **
موجودي كالاي در جريان ساخت **
سفارش 100 **
سفارش 200 **
بابت قيمت تمام شده سفارشات تكميل شده
قيمت تمام شده كالاي فروش رفته **
موجودي كالاي ساخته شده **
سفارش 100 **
بابت قيمت تمام شده سفارشات كالاها ي فروش رفته
در پايان دوره مالي به قيمت تمام شده كالاي فروش رفته به حساب سود و زيان بسته مي شود .صورت قيمت تمام شده كالاي ساخته شده و فروش رفته به نحوه محاسبه قيمت تمام شده كالاي ساخته شده و قيمت تمام شده كالاي فروش رفته را نشان مي دهد.اين صورت در
واقع حسابهاي صنعتي را در يك دوره حسابداري تجزيه و تحليل مي نمايد . صورت قيمت تمام شده كالاي ساخته شده و فروش رفته در پايان دوره حسابداري صنعتي تهيه مي گردد.
مثال:
شركت توليدي يزد داراي سيستم هزينه يابي سفارش كار مي باشد . موجودي هاي اول فروردين ماه 13xx به شرح زير است:
موجودي مواد اوليه 100000
م.كالاي در جريان ساخت سفارش110
مواد مستقيم 1400000
كار مستقيم 2200000
سربار كارخانه 2500000
6100000
م.كالاي ساخته شده(سفارش110) 9000000
شركت طي فروردين ماه در سفارشي به شماره هاي120_130 دريافت نموده است . مواد اوليه خريداري شده و مصرف شده طي فروردين ماه به شرح زير مي باشد:
مواد اوليه خريداري شده 6000000
مواد اوليه مصرف شده:
مواد مستقيم
سفارش120 2400000
سفارش130 1600000
جمع 4000000
2000000
حقوق و دستمزد بر اساس كارت ساعت كاركرد كارگران و ليست حقوق فروردين ماه به قرار زير خلاصه شده است:
كار مستقيم
سفارش 110 1000000
سفارش 120 4000000
سفارش 130 3000000
جمع 8000000 3000000
ساير هزينه هاي سربار كارخانه طي فروردين ماه 7200000 ريال بوده بر مبناي تسهيم سربار واقعي كارخانه بين سفارشات هزينه كار مستقيم مي باشد . در فروردين ماه سفارشهاي 120،110،تكميل و سفارش110،100 تحويل مشتريان شده است.
مطلوبست:1. ثبت عمليات فوق در دفتر روزنامه و انتقال آهنا به حساب هاي دفتر كل
2. تهيه كارت هزينه سفارش (به شكل T)
3. تهيه قيمت تمام شده كالاي ساخته شده و فروش رفته براي ماه منتهي به 31
فروردين 13XX
1)موجودي مواد اوليه 6000000
بستانكاران 6000000
ريال ريال ريال
2)موجودي كالاي در جريان ساخت 4000000
سفارش 120 2400000
سفارش 130 1600000
كنترل سربار كارخانه 200000
مواد غير مستقيم 200000
موجودي مواد اوليه 4200000
3)كنترل حقوق و دستمزد 11000000
حسابهاي مختلف 11000000
4)موجودي كالاي در جريان ساخت 8000000
سفارش 110 1000000
سفارش 120 4000000
سفارش 130 3000000
كنترل سربار كارخانه 3000000
كار غير مستقيم 3000000
كنترل حقوق و دستمزد 11000000
5)كنترل سربار كارخانه 7200000
حسابهاي مختلف 7200000
ريال ريال ريال
6)موجودي كالاي در جريان 10400000
سفارش 110 1300000
سفارش 120 5200000
سفارش 130 3900000
كنترل سربار 10400000
7)موجودي كالاي ساخته شده 200000000
موجودي كالاي در جريان ساخت 200000000
سفارش 110 8400000
سفارش 120 11600000
قيمت تمام شده كالاي فروش رفته 17400000
موجودي كالاي ساخته شده 17400000
قيمت تمام شده سفارشات فروش رفته
سفارش 100 9000000
سفارش 110 8400000
17400000
مطلوبست(2)
شركت توليدي يزد
صورت قيمت تمام شده كالاي ساخته شده و فروش رفته
براي سال مالي منتهي به31 فروردين 13xx (ارقام به هزار ريال)
موجودي كالاي در جريان ساخت اول 6100
اضافه مي شود:هزينه هاي توليدي انجام يافته طي فروردين ماه:
مواد مستقيم:
موجودي مواد اوليه1/1/13xx 1000
+خريد مواد اوليه 6000
مواد اوليه آماده براي مصرف 7000
- موجودي مواد اوليه در 31/1/13xx 2800
مواد اوليه مصرف شده 4200
- مواد غير مستقيم مصرف شده 200
مواد مستقيم مصرف شده 4000
كار مستقيم 8000
سربار كارخانه 10400
جمع هزينه هاي توليدي انجام يافته طي فروردين ماه 22400
قيمت تمام شده كالاي در جريان ساخت طي فروردين ماه 28500
- موجودي در جريان ساخت در 31/1/13xx 8500
قيمت تمام شده كالاي ساخته شده طي فروردين 20000
+موجودي كالاي ساخته شده در 1/1/13xx 9000
قيمت تمام شده كالاي آماده براي فروش 29000
- موجودي كالاي ساخته شده در31/1/13xx 11600
قيمت تمام شده كالاي فروش رفته 17400
سيستم هزينه يابي سفارش كار(گردش حسابهاي صنعتي _ هزينه يابي نرمال)
در سيستم هزينه يابي سفارش كار ، گردش حسابهاي صنعتي براي تبديل مواد مستقيم به محصول تكميل شده يا استفاده از روش هزينه يابي نرمال هزينه هاي مواد مستقيم و كار مستقيم واقعي مي باشند ولي سربار كارخانه بر اساس نرخي كه در ابتداي دوره مالي تعيين شده به حساب موجودي كالاي در جريان ساخت منظور مي شود . علت استفاده از نرخ از پيش تعيين شده سربار كارخانه اين است كه اولاً امكان دارد كه هزينه هاي واقعي سربار كارخانه تا پايان دوره حسابداري صنعتي مشخص نگردد.ثانياً ممكن است بعضي از هزينه هاي سربار كارخانه ماه به ماه به طور قابل ملاحظه اي تغيير نمايد .مانند تعمير ماشين آلات كه ممكن است هر دو ماه يك بار صورت گيرد.استفاده از سربار واقعي كارخانه در هر ماه باعث تغيير قيمت تمام شده يك واحد محصول مي شود . بنابراين به منظور تعيين به مرجع اطلاعات مربوط به هزينه يابي محصول به حد اقل رسانيدن تغييرات هزينه هاي سربار كارخانه ،نرخ از پيش تعيين شده سربار كارخانه از ابتداي دوره مالي محاسبه مي گردد. در سيستم هزينه يابي سفارش كار به علت اينكه قيمت تمام شده هر سفارش را بايد پس از تكميل آن محاسبه نموده استفاده از نرخ از پيش تعيين شده سربار كارخانه ضرورت بيشتري مي يابد.
*در هزينه يابي نرمال ، هزينه هاي واقعي سربار كارخانه در حساب (كنترل سربار كارخانه) ثبت مي گردد. و براي ثبت سربار جذب شده كارخانه از حساب سربار جذب شده كارخانه استفاده مي شود . سربار جذب شده كارخانه هب بدهكار حساب موجودي كالاي در جريان ساخت و بستانكار حساب سربار جذب شده كارخانه منظور مي شود.
رابطه زير محاسبه سربار جذب شده كارخانه را نشان مي دهد:
نرخ از پيش تعيين شده سربار كارخانه*مبناي واقعي=سربار جذب شده كارخانه
هزينه يابي مرحله اي:
هزينه يابي مرحله اي سيستمي است ، براي اندازه گيري و گزارش قيمت تمام شده محصولات مشابهي كه توليد آنها در يك سري عمليات توليدي يكنواخت به صورت انبوه و پيوسته صورت مي گيرد . در هزينه يابي مرحله اي تأكيد اصلي بر روي دايره يا مركز هزينه مي باشد در هر دايره يا مركز هزينه عمليات توليدي مختلفي صورت مي گيرد.مانند:دايره تراشكاري يا مونتاژ معمولاً يك واحد محصول از دو يا چند دايره يا مركز هزينه عبور مي كند تا به انبار كالاي ساخته شده برسد . در هزينه يابي مرحله اي هزينه هاي توليد(مواد مستقيم ، كار مستقيم و سربار كارخانه ) هر دايره به حساب موجودي كالاي در جريان ساخت همان دايره منظور مي شود . و گزارش هزينه توليد براي هر دايره در پايان دوره مالي معين(هفتگي يا ماهانه) تهيه گردد.نمونه صنايعي كه از سيستم هزينه يابي مرحله اي استفاده مي كنند، عبارتند از :صنايع كاغذي ، فولادي و شيميايي
(مراحل تهيه گزارش هزينه توليد)
*براي تهيه كردن گزارش هزينه توليد بايد پنج مرحله به شرح زير صورت گيرد:
1. تهيه جدول مقدار توليد
2. محاسبه مقدار توليدي بر حسب معادل آحاد تكميل شده
3. خلاصه كردن جمع هزينه هاي قابل تخصيص كه شامل قيمت تمام شده موجودي كالاي در جريان ساخت اول دوره و هزينه هاي انجام يافته طي دوره (مواد مستقيم، كار مستقيم، سربار كارخانه)مي باشد.
4. محاسبه قيمت تمام شده يك واحد
5.محاسبه قيمت تمام شده واحدهاي تكميل شده و قيمت تمام شده موجودي كالاي در جريان ساخت پايان دوره.
سيستم هزينه يابي مرحله اي
موجودي كالاي در جريان ساخت:
*معادل آحاد تكميل شده:
مفهوم معادل آحاد تكميل شده اساس هزينه يابي مرحله اي مي باشد در اكثر موارد براي كليه واحدهايي كه طي دوره عمليات توليدي بر روي آنها صورت مي گيرد ،تكميل نمي گردند. بدين معني كه بعضي از آنها در پايان دوره تكميل نشده باقي مي مانند.در اينگئنه موارد بخشي از هزينه هاي توليد بايد در واحدهاي در جريان ساخت پايان دوره تخصيص يابد بنابراين ،جهت تعيين قيمت تمام شده يك واحد جمع هزينه هاي قيد شده را فقط نبايد بر روي واحد هاي تكميل شده تقسيم نمود.بلكه واحدهاي تكميل نشده پايان دوره نيز بايستي در محاسبات منظورگردد . بدين منظور بايد واحدهاي در جريان ساخت پايان دوره را بر حسب واحدهاي تكميل شده بيان نمود.
قبل از محاسبه معادل آحاد تكميل شده درجه تكميل موجودي كالاي در جريان ساخت بايد تعيين گردد. در بعضي از صنايع انجام اين كار ايجاد اشكال نمي نمايد.اما در صنايعي كه امكان تعيين دقيق درجه تكميل موجودي كالاي در جريان ساخت نباشد،آنرا بايد بر آورد نمود.
اگر فرض كنيم در يك دايره توليدي موجودي كالاي در جريان ساخت اول دوره وجود نداشته باشد و طي دوره به روي 990 واحد عمليات توليدي صورت گيرد.وكليه 990 واحد تكميل شوند،معادل آحاد تكميل شده مساوي990 واحد مي باشد.اكنون مثال فوق را كمي تغيير داده و فرض مي كنيم كه از 990 واحدي كه وارد دايره توليد شده 890 واحد آن تكميل گرديده و در پايان دوره 100 واحد از آن لحاظ مواد مستقيم و كار مستقيم و سربار كارخانه 4/1 تكميل باشد.معادل آحاد تكميل شده را مي توان با استفاده از رابطه زير محاسبه نمود:
]درصد تكميل*م.كالاي در جريان پايان دوره[+واحدهاي تكميل شده=معادل آحادتكميل شده
بنابراين :
جدول مقدار توليد معادل آحاد تكميل شده
واحد
موجودي كالاي در جريان ساخت
اول دوره 0
واحدهايي كه طي دوره اقدام به
توليد شده 990
990
موجودي كار در جريان ساخت
پايان دوره 100 (4/1*100)==25
واحدهاي تكميل شده 890 890
990 915
در جدول مقدار توليد رابطه زير هميشه بر قرار مي باشد:
در دايره اول قيمت تمام شده يك واحد به قرار زير محاسبه مي گردد:
قيمت تمام شده يك + قيمت تمام شده يك + قيمت تمام شده يك واحد = قيمت تمام شده
واحد سربار كارخانه واحد كار مستقيم مواد مستقيم يك واحد
روش ميانگين موزون معادل آحاد تكميل شده را مي توان با استفاده از فرمول زير محاسبه كرد:
موجودي كالاي در جريان ساخت + واحدهاي تكميل شده = معادل آحاد تكميل شده
پايان دوره 100%
(در درصد تكميل ضرب شود) (روش اول
در روش ميانگين موزون معادل آحاد تكميل شده مربوط به كل كار انجام يافته تا پايان دوره مي باشد كه شامل كار انجام يافته در دوره جاري و كار انجام يافته در دوره قبل به روي كالاي در جريان ساخت دوره مي باشد.معادل آحاد تكميل شده براي هر يك از عوامل هزينه توليد به طور جداگانه محاسبه مي گردد.
م.در جريان + م.در جريان + واحدهايي كه در طي + م.كالاي در جريان = معادل آحاد
ساخت اول ساخت پايان دوره تكميل شده اند ساخت اول دوره تكميل شده
دوره * *
* در صد تكميل در صد تكميل شده در اين دوره
در صد تكميل كار انجام يافته دوره جاري
شده دوره قبل
كار انجام يافته دوره قبل
محاسبات مربوط به تهيه گزارش هزينه توليد دايره دوم به روش ميانگين موزون:
در دايه دوم يا هر دايره كه واحد تكميل شده دايره اول به آن منتقل مي شود ، قيمت تمام شده يك واحد براي مواد مستقيم ، كار مستقيم و سربار كارخانه دقيقاً مانند دايره اول محاسبه مي گردد. واحدهايي كه از دايره اول به دايره دوم منتقل مي گردد داراي هزينه هاي انتقالي از دايره اول مي باشد . در دايره دوم قيمت تمام شده يك واحد براي هزينه هاي انتقالي نيز محاسبه مي گردد.
هزينه هاي انتقالي در هزينه هاي انتقالي در موجودي قيمت تمام شده يك
دوره جاري + كالاي در جريان ساخت اول دوره = واحدهزينه هاي انتقالي
واحد هاي تكميل شده + واحدهاي در جريان ساخت پايان دوره
يا
هزينه هاي انتقالي + هزينه هاي انتقالي در موجودي
در دوره جاري كالاي در جريان ساخت اول دوره
واحد هاي اضافه + واحدهاي انتقال يافته + واحدهاي در جريان
به دايره در دوره جاري ساخت اول دوره
در دايره دوم قيمت تمام شده يك واحد به قرار زير محاسبه مي گردد:
قيمت تمام شده + قيمت تمام شده يك واحد + قيمت هاي تمام شده + قيمت تمام شده = قيمت تمام شده
يك واحد سربار كار سيستم يك واحد مواد مستقيم يك واحد انتقالي يك واحد
*ميانگين موزون و اولين صادره از اولين وارده FIFO
در سيستم هزينه يابي مرحله اي در صورت موجودي كالاي در جريان ساخت ابتداي
دوره براي تعيين قيمت تمام شده واحدهاي تكميل شده و واحدهاي در جريان ساخت پايان دوره از روش زير مي توان استفاده نمود:
1 _ ميانگين
2 _ FIFO
1)ميانگين :
در هزينه يابي ميانگين ، قيمت تمام شده موجودي كالاي در جريان ساخت اول دوره به عوامل تشكيل دهنده هزينه هاي توليد تفكيك و با هزينه هاي انجام يافته طي دوره جمع مي شود ، تا كل هزينه هاي مواد ، دستمزد ، سربار به دست آيد. از تقسيم جمع هزينه هر يك از عوامل هزينه ها توليد بر معادل آحاد تكميل شده به روش ميانگين موزون قيمت تمام شده يك واحد به دست مي آيد . در اين روش قيمت تمام شده واحدهاي تكميل شده از حاصل ضرب قيمت تمام شده يك واحد در واحدهاي تكميل شده به دست مي آيد.
كار در جريان پايان دوره + تكميلي طي دوره + تكميلي اول دوره = فرمول(1)
* * *
درصد تكميل 100% 100%
كار در جريان پايان + واحدهاي تكميل شده = فرمول(2)
* *
درصد تكميل 100%
2)FIFO
روش فايفو و ميانگين با هم فرقي نمي كنند فقط در روش فايفو كار در جريان اول نقش دارد. بدين منظور هزينه كار در جريان ساخت اول دوره را به روش FIFO لازم نيست به تفكيك عوامل موجود در آن ، در جدول هزينه ها نوشته شود . در روش FIFO فقط كافي است هزينه هاي اضافه شده طي دوره بر معادل آحاد توليد به روش FIFO تقسيم گردد.
تكميلي در طي دوره + كار در جريان پايان دوره + تكميلي اول دوره = فرمول(1)
* * *
100% درصد تكميل درصد تكميل
كار در جريان اول دوره + كار در جريان ساخت پايان + واحدهاي تكميل شده = فرمول(2)
* * *
درصد تكميل دوره قبل درصد تكميل 100%