پنج شنبه, 09 فروردين 1403

 



موضوع: نقش رسانه های ارتباطی بر رفتار اجتماعی

نقش رسانه های ارتباطی بر رفتار اجتماعی 10 سال 10 ماه ago #6637

[b
]نقش رسـانه هـای ارتبـاطی بر رفتـار اجتمـاعی[/b]

چكيـده:

امروزه صاحبنظران علوم ارتباطات با اذعان به توانايي شگرف رسانه‏ هاي جمعي در شكل دهي افكار، نگرش‏ها و رفتار افراد، مطالعات مختلفي را در مورد سنجش ميزان و نوع تأثيرات رسانه‏ها انجام مي‏دهند. آنان بيان مي‏دارند كه وسائل ارتباط جمعي قادرند با كاركردهاي منفي و تخطي از اخلاق رسانه‏اي، سلامت فكري و اخلاقي آحاد جامعه را تهديد كنند و الگوهاي نابهنجار رفتاري را در جامعه تثبيت نمايند و از سوي ديگر مي‏توانند با توجه به كارايي و توان رسانه‏ ها، نرخ وقوع انحرافات اجتماعي را كاهش دهند.
همچنین بررسیهای گوناگون نشان داده که از نظر وسایل ارتباط جمعی حـاوی مقـادیر فراوانی از اعمـال تند و خشن می باشند.تماشای برنامه های خشن در وسایل ارتباط جمعی ، با زمینه های قبلی شخصیت پیوسته است. افراد کجرو بیشتر به تماشای چنین برنامه هایی علاقمندی نشان می دهند.
اگر در خصوص کودکان بخواهیم مطرح کنیم، تاثیر وسایل ارتباط جمعی مخصوصا تلویزیون بر تمامی کودکان یکسان نیست البته نباید تلویزیون را تنها عامل دانست ، در زمینه های خانوادگی، آموزشی و هم دیگر وسایل ارتباط جمعی تعیین و مشخص می شود.
در اين نوشتار برخي از كاركردهاي بیان شده ،همچنین درخصوص نقش رسانه های گروهی در اموزش پرخاشگری و انحرافات اجتماعی و در پايان در جهت تقويت كاركردهاي مثبت رسانه‏هاي جمعي در پيشگيري از انحرافات اجتماعي پيشنهاداتي ارائه شده است.
واژگان كليدي:
انحرافات اجتماعي، خشونت ،رسانه‏ هاي جمعي، پرخاشگری،
كاركردهاي مثبت، كاركردهاي منفي.

مقـدمـه:
در طول تاريخ، هرجامعه اي براي قاعده بندي رفتار اعضايش، هنجارهايي را تعـريف و نهـادينه كرده و آنها را به رعايت آن قواعد و هنجارها ملزم نموده و در برابـر تخلـف و سرپيچـي از آنهـا نيـز واكنش نشان داده و مجازاتهايي را تعيين كرده است.همچنین ورود وسایل ارتباطات جمعی ، نظیر روزنامه ، رادیو، یا تلویزیون به درون یک قبیله دور افتاده یا یک روستای منزوی، موجبات باز سدن آن را به سوی دیگر قبایل و روستاها و به طور کلی جهان فراهم می سازد. بطوری که هم اقتصاد معیشتی منحول می شود و جامعه به سوی اقتصاد بازار و به طور کلی پیدایی عصر مبادله چه به صورت پایاپای ، چه با استفاده از ابزار مبادله تطور می پذیرد، و در برابر هجوم واژگان دیگر قرار می گیرد، هم آداب و رسوم دیگران مجال برخورد با اداب و سنن محلی را می یابد.
متفكران اجتماعي و جامعه شناسان نيز جهت كاهش هنجارشكني افراد جامعه، به بررسي علل و عوامل مؤثر در انحرافات و بروز كجروي‏هاي اجتماعي پرداخته اند و در عصر ارتباطات به تأثير رسانه ها و ‏وسائل ارتباط جمعي در كنترل و يا گسترش انحرافات اجتماعي اشاره كرده اند. لذا محور بحث در اين نوشتار توضيح و تبيين كاركردهاي مختلف رسانه هاي جمعي درخصوص انحرافات اجتماعي ميباشد،که به شرح ذیل می باشد.

• انحرافـات اجتمـاعی

انحراف هر گونه رفتاري است كه با انتظارات جامعه يا يكي از گروههاي مشخص درون جامعه منطبق نباشد. به عبارت ديگر« انحراف»، دوري جستن و فرار از هنجارها تعريف مي‏شود.
انحرافات اجتماعي داراي اقسامي از قبيل انحرافات نخستين (يعني انحراف فرد به طور گذرا وتصادفي) و انحرافات ثانوي(يعني منحرف شدن فرد از نظر عموم افراد جامعه) است و همچنين براي تبيين علل انحرافات اجتماعي نيز سه مكتب عمده پديد آمده است:
اول: مكتب زيست شناسي كه عوامل انحراف را در تركيب ناموزون كرموزومهاي بدن شخص منحرف جستجو ميكند.
دوم: مكتب روانشناسي كه انحراف فرد را بر اساس نقص شخصيت وي توجيه مينمايد.
سوم :مكتب جامعه شناسي كه بيان مي‏دارد رفتار انحرافي افراد متأثر از عوامل اجتماعي است، زيرا عوامل رواني بازتاب ساختارهاي اجتماعي مي‏باشد.( مبانی ارتباطات جمعی – سید محمد دادگران)
 یکی از مسائلی که باز میتوان به آن اشاره کرد و جزئی از انحرافات اجتماعی محسوب می شود امور جنسی و خشونت است.
در مورد تاثیر وسایل ارتباط جمعی در زمینه امور جنسی هنوز تحقیقی صورت نگرفته و علت آن روشن است که این تاثیر به هیچ وجه قابل مشاهده و بالاتر از آن کنترل نیست. اما تحقیقاتی در زمینه رفتار خشونت آمیز آغاز گردیده است.
حال به مفهوم خشونت می پردازیم:
بسیاری از بحثهـا از ابهامی ناشی می شود که در استعمال مفاهیمی با معناهای متفاوت نهفته است.به بیان دیگر ، به صورت ناآگاه ، امکانات گوناگون خشونت را مطرح می کند. با توجه به معیارهایی چند انواعی خاص در آن می یابند و آنگاه با آنچه در عمل مشاهده می شود، یکسانشان می پندارند. عمل خشونت آمیز در معنای وسیع خود به هر نوع سواستفاده از قدرت و یا اعمال فشـار اطلاق می شود.
نظریه های متفاوتی بر این اساس عنوان شده که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم.
هـومـر، مشحون از صحنه های خشونت آمیزی است که مرتبط با فضای اجتماعی آن زمان است.آیا می توان گفت که در جوامع قبلی رفتار انسانها ملایمتر از امروز بوده است؟ برعکس ، مجسمه های مربوط به به دوران باستان نشان دهنده زنان سر بریده و اسیران کشته شده است.اساطیر خود مشحون از اعمال خشن و شرارتبارند و در قرون وسطی عشق، جنگ و اعمال شوالیه ها بهم آمیخت. سادیسم در تمدن جدید کشف نشد و شکنجه گاهها نیز در قرون جدید بوجود نیامدند.باید اذعان کرد که جرایم جوانان در دنیای جدید افزایش یافته است، اما تاریخ این چنین مسائل را نیز پشت سر گذاشته است.
فلیپ فرنچ به محاسبه صحنه های خشونت آمیز در فیلمها اکتفا نمی نماید، او نشان می دهد که حتی تکنیک ضبط و نمایش فیلم در سینما نیز فیلمها در برابر تماشاچی صورتی خشن می بخشد.
لارسن پس از تحلیل محتوای فیلمها به این نتیجه می رسد که اغلب در برنامه های تلویزیونی هدفهای مطلوب اجتماعی با وسایلی نامطلوب تحقق می پذیرند.(جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی،دکتر ساروخانی ، صفحات 118-119)

نقش رسانـه های گروهی در آموزش پرخاشگـری
رسانه های گروهی به عنوان وسایل ارتباطی در شکل دهی و آموزش نقش مهمی را به عهده دارند.یادگیری مشاهده ای و سرمشق گیری از دیگران ، بخش مهمی از یادگیریهای ما را تشکیل می دهد. بنابر این دلیلی وجود ندارد که نقش این رسانه ها را در شکل دهی رفتـار پرخاشگرانه در انشان و به ویژه در کودکان ، کم اهمیت ارزیابی کنیم.
در ارزیابی برنامه های سه شبکه اصلی تلویزیون امریکا ،یعنی ABC،NBC ،CBS معلوم شده است که این شبکه ها در برنامه های خود در هر هفته 92 مورد حمله با اسلحه گرم،113 صحنه تجاوز به عنف، 9 فقـره خفه کردن، 168 فقره نزاع با مشت نمایش می دهند. از سوی دیگر ، هر کودک تا رسیدم به سن 14 سالگی ، جمعا 13000 مورد قتل و تجاوز را مشاهده می کند.
در یک بررسی به وسیله گروهی از محققـان ( هنیگان و همکاران، 1982)، نشان داده شد که در مناطقی که فرستنده های تلویزیونی مستقر شده ، امار جرایم نسبت به قبل از آن به نحو محسوسی بیشتر شده است. کمسییون فدرال ارتباطات آمریکا در فاصله سالهای 1949 تا اواسط دهه 1952 صدور مجوز تاسیس ایستگاههای تلویزیونی را متوقف کرد.در این فاصله تنها بعضی نواحی به فرستنده های تلویزیونی و در نتیجه برنامه های تلویزیون دسترسی داشتند.بعد، لین ممنوعیت برداشته شد و بسیاری از نواحی دارای فرستنده تلویزیونی شدند.آمار جنایات در نواحی دارای تلویزیون به شکل چشمگیری بالا رفت.
از نظر دکتر یوسف کریمی (1376) سه جنبه مهم دیگر در مورد ترویج خشونت به وسیله تلویزیون شایان توجه است. نخست مسئله حساسیت زدائی نسبت به پرخاشگری است. دوم نیاز به خشونت فراینده برای به هیجان آمدن تماشاچیان است.سوم: آنچه در مورد خشونت و جنگ و کشت و کشتار در نقاط مختلف جهان به صورت مستند در رسانه ها به ويژه در تلویزیون به نمایش در می آید، این فکر را به تماشاچیان القا می کند که در همه جای جهـان جنگ، نا امنی، بی پناهی است. این تصور نوعی احساس نا امنی ، نگرانی و عصبی بودن در تماشاچی ایجاد می کند و موجب پرخاشگری می شود.(روانشناسی اجتماعی، دکتر یوسف کریمی، صفحات 215-216).
• رسانـه‏هاي جمعـي
رسانه هاي جمعي به تمام ابزارهاي غير شخصي ارتباط گفتـه ميشود كه به وسيله آن، پيامهاي ديداري و يا شنيداري به طور مستقيم به مخاطبان انتقال مييابند، تلويزيون، راديو، سينما، اينترنت، ماهواره و مجلات، كتب و... در زمرة رسانه هاي جمعي محسوب ميشوند.
«ژوديت لازار» در مورد اهميت و نقش رسانهها ميگويد :رسانه ها نقش‏هاي متعـددي را در حيـات اجتمـاعي به عهـده دارند، از جملـه اينكه صحنهاي را ايجاد مي‏كنند كه حيات سياسي در آن به نمايش گذاشته ميشود، فرهنگ بال ميگستراند، مدها جولان ميدهند، سبك‏هاي تازه و هنجارهاي زندگي رخ مينمايند. ( مبانی ارتباطات جمعی، دکتر دادگران)
كاركـرد
كاركرد عبارت است از حاصل يا نتيجه نوعي وجود يا عمل(حركت) اشخاص يا اشياء و از جمله پديدههاي لمس ناپذيري چون الگوهاي فرهنگي، ساختارهاي گروهي و نگرشها.
به ديگر سخن، «كاركرد» به معناي نقش يا اثري است كه هر پديده در زنجيره‏اي از پديده‏هايي كه با آنها مرتبط مي‏باشد، باقي مي‏گذارد. دوركيم در كتاب تقسيم كار اجتماعي، كاركرد را در همين معنا بكار برده است
«ويليام اسكيدمور» معتقد است بهترين راه براي فهميدن اين واژه، در نظر گرفتن آن به عنوان يك اثر است و فونكسيون هر عملي، اثر آن است.
«مرتن» نيز كاركردهاي اجتماعي را به كاركردهاي آشكار و پنهان و كاركردهاي مثبت و منفي تقسيم كرده است، تا اين تلقي بوجود نيايد كه آثار اجتماعي يك رفتار يا نهاد اجتماعي، الزاما از آثار آشكار و مثبت جامعه حكايت ميكند. (شناخت ارتباطات جمعی، ترجمه سیروس مرادی)


 كاركـردهـاي مثبت

بيان انحرافات اجتماعي از رسانه ها اثرات و كاركردهاي اجتماعي مثبتي دارد كه به برخي ازآنها اشاره ميشود:

• اطلاع رساني و هشدار
يكي از كاركردهاي اساسي رسانه ها اطلاعرساني از وقايعي است كه در محيط اجتمـاعي واقع ميشود. پيشرفت بهت انگيز ‏وسائل ارتباط جمعـي در قـرن حاضـر جهان را به دهكده كوچكي تبديلكرده است كه انسانها امكان اطـلاعيـابي از همه وقـايع و حـوادث جهـان را به طـور سـريع و جـامع دارند. در عصر ارتباطات هيچ حادثهاي هر چند در دورترين مناطق جهاني باشد ـ منحصربه يك منطقه جغرافيايي نيست و از اين رو سـه ويـژگـي، فـرا زمـاني، فـرا مـكاني و سـرعت فـوقالعـاده ازخصيصه هاي وسائل ارتباط جمعي است. امروزه تمامي ابعاد زندگي فردي واجتماعي انسان‏ها در رسانه‏ ها رسوخ كرده و از خصوصي ترين رفتار انسان‏ها تا بزرگترين تغييـرات نهـادهاي اجتمـاعي وساختـارهاي فرهنگـي و سياسـي از طريق رسانه‏ ها ارائه مي‏شود. رسانه هاي جمعي اعم از روزنامه ها، مجلات، راديو و تلويزيون، گاه از انحرافات اجتماعي، نظير تجاوز، خشونت، قتل و… پرده برميدارند و زواياي پنهان داستانهاي عشقي و جنايي را براي مخاطبان خود آشكار ميسازند و انواع دامهايي را كه بر سر راه جوانان قرار دارد ، به آنان گوشزد مي‏نمايند و راههاي لغزش ديگران را براي مخاطبان ترسيم ميكنند و با اطلاعرساني به موقع و مناسب براي اعضاي جامعه، در پيشگيري ازانحرافات اجتماعي نقش مؤثري ايفا مي‏كنند
رسانه ‏هاي جمعي با شناخت آسيبهاي مختلف اجتماعي و گزارش آن به كنشگران اجتماعي، نسبت به گسترش نابهنجاري‏هاي اجتماعي هشدار ميدهند و بدين ترتيب كنشگران اجتماعي را از نوع رفتارها و خرده فرهنگهاي كجرو آگاه مي‏كنند تا بر اساس ارزشها و هنجارهاي مورد پذيرش جامعه حركت كنند و در دام اين گونه خرده فرهنگها قرار نگيرند. لذا رسالت رسانه‏ها ايجاب ميكند كه ابعاد، نوع و كيفيت شكسته شدن هنجارها و ارزشهاي اجتماعي را منعكس نمايند تا اعضاي جامعه بتوانند، با درك همه جانبة آنها ضمن حفظ خود از ارتكاب انحرافات اجتماعي، از شكسته شدن هنجارهاي مقبول جامعه جلوگيري نمايند.
‏وسائل ارتباط جمعي مي‏توانند با بهرهگيري از شگردهاي تبليغي و آفرينشهاي هنري، نفـرت و زشتـي تـزلـزل باورها و ارزشهاي ملي و ديني را به مخاطبان خود القا كنند. بر اين اساس، يكي از وظايف و كاركردهاي مهم رسانهها آگاه سازي و اطلاعرساني عمومي است. يعني اطلاع رساني در مورد وقوع جرائم و انحرافات اجتماعي و كيفيت وقوع و ابعاد و راههاي لغزش افراد به سوي كجروي و هنجارشكني و در بعـد ديگـر ايجاد نفرت از وقوع انحرافات و جرائم اجتماعي.
كارگزاران رسانه هاي جمعي ميبايست با حساسيت ويژهاي، از ارزشهاي عام و هنجارهاي نهادينه شدة اجتماعي پاسداري نمايند و براي تحقق عيني آن با ساير نهادهاي فرهنگي هماهنگي كرده و تمام امكانات را براي حفظ كرامت انساني بكار گيرند.
طبيعي است، هر گاه كه ارزشها و باورهاي جامعه مصون بماند، وفاق و همبستگي اجتماعي بيشتر تضمين خواهد شد، زيرا ارزشها و باورها از مهمترين عوامل همبستگي اجتماعي كنشگران اجتماعي محسوب ميشوند و چنانچه هر روز، به بهانهاي خاص يكي از ارزشهاي عام به طور بيرحمانه از سوي خرده فرهنگهاي كجرو مورد هجوم قرار گيرد، بنيانهاي وفاق و همبستگي اجتماعي تضعيف شده و جامعه تا هنگامة شكلگيري هنجارها و ارزشهاي نوين، آسيبهاي فراواني خواهد ديد.
بنابراين رسانه ها با تبيين ابعاد انحرافات، وفاق و همبستگي اجتماعي را بيشتر خواهند كرد.
صفحه حوادث روزنامه ها هشداري به مردم است تا بدون توجه و آگاهي به هر كسي و هر چيزي اعتماد مطلق نداشته باشند، نقل اين حادثه كه: دختـر جـواني به علت تأخير مجبور مي‏شود از ‏وسائل نقليه شخصي استفاده كند و راننده كه آدمرباي حرفهايي بوده است به بهانه اين كه راه اصلي ترافيك است، از راههاي فرعي دختر را ميربايد. مي‏تواند دختران جوان جامعه را نسبت به اين خطرات هشيار نمايد و نوعي زيركي و دقت را در روابط اجتماعي افراد آموزش دهد.




• قانونشناسي و كيفرشناسي
قوانين در هر جامعهاي مبناي اصلي نظم اجتماعي محسوب ميشوند، به طوري كه بدون وجود قوانين، نظم و انتظام اجتماعي ميان افراد، سازمانها و نهادهاي مـدني غيـر ممكن خـواهد بود، قانون، جايگاه هر فرد را در نظام قشـربندي، معيـن ساخته و توقعات و انتظارات را در جهت منطقي هدايت ميكند، قانون نه تنها رابطه ميان كنشگران را تعريف ميكند، بلكه روابط ميان نهادها و گروههاي اجتماعي را نيز در سطح كلان مشخص و نموده براي كساني كه از آن تخطي مي‏كنند، كيفر و مجازاتي را معلوم كرده است.
كاركـرد مهم رسـانـه هـا در اين زمينه، شناساندن قانون و كيفـر آن به كنشگـران اجتماعي جهت كاهش ميزان ارتكاب جرائم ميباشد. وجود قانون در كتب قانون، نظم اجتماعي را به ارمغان نميآورد، تبيين و انتقال فرهنگ قانونگرايي به عاملين اجتماعي، آنان را هنگام مواجهه با جرم و زمينه هاي آن واكسينه ميكند.
وسائل ارتباط جمعي ميبايست با ارائه فوائد و منافع قانون، روحيه قانونگرايي را ترويج نمايند و نشان دهند كه به عنوان ايدئولوژي توجيهگرا براي عملكرد قدرتمندان و حاكمان عمل نميكنند، بلكه تذكرات قانوني را به عنوان مبناي نظم اجتماعي مطرح مي‏نمايند.
ارائة گزارشي ازضوابطي كه قانون عرضه ميكنـد و كيفـري كه قانون براي متخلفان معين ساخته است، كاركرد ارزشمندي است كه رسانه ها در عصر ارتباطات بر عهده دارند
رسانه هاي جمعي از طريق تبيين قانون و مقررات ميكوشند تا رفتارهاي افراد را در مسير هنجارهايتعريف شده جامعه رهبري نمايند و به افراد بياموزند كه هر گاه فرد رفتارهاي خود را بر اساس هنجارها و قواعد اجتماعـي تنظيـم نمايـد، از طرف جامعه پاداش داده ميشود؛ بالطبع كنشگران اجتماعي نيز درمييابند براي رسيدن به خواسته هاي خود ميبايست به رفتارها و هنجارهايي روي بياورند كه قانون معين كرده است. روية آموزش غير مستقيم قانون، همچنين مي‏تواند احترام دروني به قانون و احساس تقدس نسبت به قانون را در بين اعضاي جامعه ايجاد كند، به طوري كه قانون را به عنوان امري مقدس و غير قابل تخلف تصور نمايند. به عبارت ديگر رسانه‏ ها، از طريق اقناع و رسوخ به ذهن انسانها، به دروني سازي، جذب و پذيرش قلبي هنجارها مي‏پردازند.
رسانه ها با نمايش كيفرهايي كه براي مجرمان در برابر تخلف و تخطي از قانون در نظر گرفته شده است، ميتوانند در كاهش جرم تأثيـرگـذار باشـند. تا هنگامي كـه مجرم، از مجازاتهاي قانوني هنجارشكني تصور روشني در ذهن خود نداشته باشد و تنها به منافع و مزاياي تخطي از مقررات بينديشد، انگيزة ارتكاب جرم در او تشديد ميشود، بدين لحاظ رسانه ها موظفند كه شناخت همه جانبه‏اي از مضرات و زيانها وعواقب جرم را در اختيار اعضاي جامعه بگذارند و به اين وسيله، انگيزه ارتكاب جرم را كاهش دهند.
براي عينيت بخشيدن به دو كاركرد فوق، بهترين راه، ارائه الگوهاي جذاب، امروزي و متناسب با نيازهاي انسان معاصر است. رسانه ميتواند از طريق نشان دادن عواقب انسانهاي مجرمي كه دچار كجروي شدند، زشتي و قبح گناه و جرم را در ذهن مخاطبان ترسيم نمايد و مايه عبرتآموزي انسانها باشد، بررسي شواهد تجربي ذيل اين كاركرد اجتماعي رسانه ها را بهتر تبيين ميكند 6 تن از اراذل و اوباش محله يافت آباد كه پس از كشاندن يك دختر 13 ساله به منزل مسكونيشان وي را مورد آزار و اذيت جنسي قرار داده بودند، با رأي قاضي مجتمع قضايي شهيد مطهري به 45 ضربه شلاق در ملا ء عام محكوم شدند.
-زن جواني كه به خاطر انتقام جويي از همسرش وي را با ضربات متعدد چاقو به قتل رسانده بود، پس از برگزاري چندين جلسه محاكمه به قصاص نفس محكوم شد
ـ متهمان اختلاس 20 ميليارد ريالي از بانك مسكن روز گذشته محاكمه شدند.
انعكاس و بازتاب اين گونه انحرافات اجتماعي، موجب ميشود تا جامعه با كيفر مجرمان در قانون آشنا شده و نيز عواقب انحرافات اجتماعي را با دقت بيشتري نظاره كنند. (حقوق ارتباطات، دکتر کاظم معتمدنژاد)
• كنتـرل اجتماعـي
هر نظام اجتماعي براي حفظ ارزشها و هنجارهايش مكانيسمهايي را تعبيه ميكند، تا كنشگران اجتماعي بدون هيچ احساس فشاري نسبت به هنجارهاي اجتماعي پايبند شده و از معيارهاي پذيرفته شدة جامعه عدول نكنند.
در تعريف كنترل اجتماعي گفته اند: كنترل اجتماعي به مجموعه شيوهها، تدابير و وسايلي اطلاق ميشود كه يك جامعه يا يك گروه در راه تحقق اهداف خود و هدايت افـرادش به رعـايت آداب، شعائر، منــاسك و هنجـارهـاي پذيرفته بكار ميگيرد. كنترل اجتماعي به دو شيوه انجام ميشود: يكي از طريق فشارهاي اجتماعي كه ابزار آن همان «قوانين و ضمانت اجراي» آن است و ديگري از طريق «اقناع»مي‏باشد كه افراد را به رعايت هنجارها ملزم ميكند. امر به معروف و نهي از منكر در اسلام يكي از مهمترين ابزارهاي كنترل اجتماعي ميباشد. با اين نگاه جامعه شناختي، رسانه هاي همگاني نيز، داراي كاركرد كنترل اجتماعي هستند. رسانه ها با درج و انعكاس نابهنجارهاي اجتماعي و عواقب شومي كه در انتظار افراد كجرو قرار دارد، به طور غير محسوس، اقدام به كنترل و پيشگيري از نابهنجاري‏ها در جامعه ميكنند. رسانه‏ها عمدتاً از طريق اقناعپذيري بهتر ميتوانند در كنترل اجتماعي مؤثر باشند.
وقتي كه چنين خبري در مطبوعات درج ميشود كه: مدير عامل يك شركت تجاري بينالمللي به اتهام قاچاق تجهيزات پزشكي به جزاي نقدي (20 ميليون و 500 هزار ريال) محكوم شد، ساير مديران اقتصادي كه در معرض فسادهاي مالي قرار گرفته اند، حداقل در موارد ياد شده احتياط بيشتري خواهند كرد. ( جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی،منوچهر محسنی/دکتر ساروخانی)

• پيشگيري از جرم
عملكرد رسانه‏ ها در شكل دادن به تعريف جرم و كجروي، نقش آنها را در ايجاد تغييرات قانوني و تقويت انواع خاص از راهكارهاي عملياتي پليس، به نقش بسيار مؤثري بدل مي‏كند، به طور مثال مي‏توان به وضع قوانين مربوط به منع عبور و مرور جوانان و اتخاذ شيوه‏هايي جهت كنترل اماكن خاص اشاره نمود. ( نظریه های جامعه اطلاعاتی، ترجمه اسماعیل قدیمی)
كاركـردهـاي منفـي
‏وسائل ارتباط جمعي مي‏توانند در ارائه و عرضه انحرافات اجتماعي، كاركردهاي منفي و اثرات مخربي را براي جامعه داشته باشند كه در ذيل به برخي از آنها اشاره ميشود:
• تهديد مفهوم جرم
رسانه‏ ها تأثير بسزايي بر تصوير كلي از جرم در جامعه دارند تا آنجا كه تصـورات و پنـداره‏هاي موجود درباره جرم عمدتاً محصول رسانه‏ هاست. رسانه‏ها معمولاً جرم را در قالب نوعي جرم خياباني معرفي مي‏كنند، مفهومي كه با ايجاد رعب و وحشت در ميان افراد جامعه گره خورده است و خشونت ركن عمده آن مي‏باشد. بدين ترتيب جرائم ديگري نظير تخريب محيط زيست، حيف و ميل اموال عمومي، جرائم مربوط به بهداشت و امنيت غذايي و … كمتر مطرح مي‏شود. ( مقاله جرم شناسی، دکتر علی ابادی)
• ايجـاد امواج جرم
رسانه‏ها اغلب جرم را در قالب موج‏هايي برجسته و متمايز و به تعبير نويسندگان، امواج جرم به تصوير مي‏كشند، بدين شكل كه با ارائه گزارش‏هاي مكرر از ارتكاب برخي اشكال خاص جرم شامل جرم خياباني مانند ضرب و شتم، تجاوز به عنف و قتل، موجب مي‏شوند كه توجه افكار عمومي با شدت بيشتري، به اين دسته از جرائم جلب شود. نكته جالب توجه آن است كه براي تحقق مفهوم امواج جرم، ضرورتي وجود ندارد كه موارد وقوع يك رفتار مجرمانه در عمل نيز افزايش داشته باشد، بلكه كافي است كه در افكار عمومي اين تلقي ايجاد شود كه اين موارد با شدتي توجه برانگيز رو به فزوني است. ( عصر اطلاعات، مانوئل کاستلز)
• عادي سازي هنجارشكني
تا زماني كه ناهنجاري در نظر كنشگران اجتماعي، امري زشت و غير منطقي جلوه كند، ميزان ارتكاب انحراف اجتماعي و خروج از هنجارهاي اجتماعي كاهش خواهد يافت. انعكاس كجرويهاي اجتماعي در رسانه ها در كاهش نفرت از انحرافات و عادي شدن نابهنجاري در جامعه تأثير بسزايي دارد، زيرا فرد ضمن اطلاع از نقض هنجارها توسط رسانه‏ها، درمي‏يابد كه هنجارهاي اجتماعي كه به نظر وي غيرقابل تخطي بودند، قابل شكستن و تخلف هستند، لذا انگيزه ارتكاب جرم در فرد تقويت ميشود و اين يكي از كاركردهاي منفي بيان كجرويها و انحرافات اجتماعي در رسانه ها است. به طور نمونه دختر شهرستاني كه از پديده فرار دختران از خانه اطلاع چنداني ندارد، با شنيدن يا ديدن خبرمربوط به فرار دختـران متـوجه ميشـود كه اين كـار مي‏تـواند يكي از راههاي رهايي او از برخي مشكلات و تضادهاي خانوادگي باشد و هنگامي كه در كانون خانواده، احساس نااميدي و سرخوردگي و خلأ عاطفي به او دست مي‏دهد، ممكن است همان راهي را برگزيند كه برخي دختران براي رهايي از رنجهاي خانوادگي انتخاب كرده بودند. ( عصر اطلاعات، مانوئل کاستلز)
• گسترش خشونت و پرخاشگري
ژان كازنو، صاحبنظر در علوم ارتباطات در خصوص برداشت از مفهوم خشونت ميگويد: از ديدگاه ما عمل خشونتآميز، عملي خواهد بود كه با رفتار تهاجمي به خصوص از نظر «جسماني» و يا حداقل «بياني» همراه گردد.
امروزه خشونت و پرخاشگري در ميان جوانان شايع شده است كه معلول علل و عوامل متعددي است. مطالعات انجام شده نشان ميدهد كه رسانههاي جمعي در اين زمينه تأثير بسياري داشتهاند، زيرا رسانهها با تبليغات كالاهاي رنگارنگ، زندگي مرفه را آرمان و هدف مخاطبان ترسيم ميكنند، در حالي كه اين هدف با شغل و درآمد مخاطبان قابل دسترسي نيست، در نتيجه ميان اهداف و ابزار مشروع دستيـابـي به اين اهـداف فاصلـه ايجـاد ميشـود، (يعني فرد احساس محروميت مي‏نمايد) اين وضعيت منجر به خشونت و پرخاشگري در ميان افراد مي‏گردد. به عبارت ديگر رسانه‏ها موجب مي‏شوند كه ميل به مصرف كالاهاي لوكس در بين مردم افزايش يابد، اما وقتي اين ميل و تقاضا امكان ارضاء ندارد، در نتيجه به خشونت تبديل ميشود و يا فرد را به انجام عملي غير قانوني نظير سرقت جهت دستيابي به كالاهاي تبليغي ترغيب مي‏نمايد.
نمايش فيلمهاي جنايي نيز از سوي ديگر روحيه خشونت، تندخويي و ارتكاب جرم را به مخاطبان خود القاء مي‏نمايد و موجب بروز رفتارهاي خشونت آميز ميگردد. انتشار اخبار مربوط به قتل و بيان راهها و شيوههاي ارتكاب اين جنايات موجب بدآموزي، گسترش و نهادينه شدن اين روشها در جامعه ميشود.
محتواي خشونت بار رسانه‏ها به بروز رفتارهاي خشن در افراد جامعه دامن مي‏زند و ممنوعيت‏هاي اخلاقي و اجتماعي بكارگيري خشونت را كمرنگ مي‏كند. صاحبنظران ارتباطات سازوكارهاي تحريك كنندة خشونت را شامل بازداري زدايي (كاهش خودداري بينندگان از انجام اعمال پرخاشگرانه)، حساسيت زدايي(افزايش تحمل بينندگان و قبول خشونت) و برانگيختگي زايي مي‏دانند. آنها معتقدند كه رسانه‏ها قادرند فنون ارتكاب جرائم را آموزش دهند، جرائم را مهيج و لذت بخش جلوه دهند، ارضا شدن آني را ترويج دهند و فرد را به همانند سازي با مجرم ترغيب كنند، البته جرم زايي رسانه‏ها به تعامل محصولات رسانه اي (خصوصيات جرائم و مجرمان آن)، بافت رسانه‏ ها (مقدار پوشش رسانه‏اي، سبك‏هاي ارائه، حمايت از ارتكاب جرائم) و بافت اجتماعي (هنجارهاي فرهنگي موجود، گرايش‏هاي مصرف كنندگان، فرصت‏هاي ارتكاب جرم و تعداد خلافكاران موجود) بستگي تام دارد. ( جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی،منوچهر محسنی/دکتر ساروخانی)
اشاعه فحشا و بي بندوباري
يكي از كاركردهاي رسانه‏هاي جمعي، مفهوم سازي و به تبع آن، شكل دادن به هنجارهاي مناسب با آن مفهوم مي‏باشد. براين اساس ارائه تصاوير مستهجن و مبتذل و خلاف عفت عمومي از طريق رسانه‏ هاي جمعي و نگارش متون خلاف اخلاق و پورنوگرافي مي‏تواند منجر به گسترش جرائم به ويژه از نوع جرائم جنسي گردد.
قرآن كريم در مورد خطر اشاعه زشتيها در جامعه اسلامي هشدار داده و ميفرمايد: «ان الذين يحبون ان تشيع الفاحشه في الذين امنوا لهم عذاب اليم في الدنيا و الاخره و الله يعلم و انتم لا تعلمون» «كساني كه دوست دارند زشتيها در ميان مردم باايمان شيوع يابد، عذاب دردناكي براي آنها در دنيا وآخرت است و خداوند ميداند و شما نميدانيد.
»گسترش فحشا در اين آيه شريفه مورد مذمت قرار گرفته است، البته در قرآن كريم، واژه فحشا در خصوص انحرافات جنسي استفاده شده است، اما از نظر مفهوم لغوي، «فحشا» به معني هر گونه رفتار و گفتاري است كه زشتي آن بزرگ باشد.
پس از ديدگاه و منطق قرآن، بازگو كردن زشتيها و ترويج و ارائه آنها، مورد نهي قرار گرفته است، زيرا موجب آشكار سازي زشتيها و برملاكردن آنها مي‏شود.
امام رضا(ع) مي‏فرمايند: «المذيع بالسيئه مخذول و المستتر بالسيئه مغفور له» «آن كس كه گناه را نشر دهد، مطرود است و آن كس كه گناه را پنهان ميدارد، مشمول آمرزش الهي است.
»پيامبر اسلام (ص) مي‏فرمايند:«من اذاغ فاحشه كان كمبتدئها» « كسي كه كار زشتي را نشر دهد، همانند كسي است كه آن را در آغاز انجام داده است».( عصر اطلاعات، مانوئل کاستلز)

• تضعيف اعتماد اجتماعي
اعتماد اعضاي جامعه به يكديگر، سرمايه اصلي تعامل اجتماعي است؛ تعاملي كه براي رفع نيازهاي زيستي و اجتماعي اعضاي جامعه صورت ميگيرد، لذا تضعيف اين اعتماد مشكلات عديده اي را در مراودات اجتماعي و تأمين خواسته‏هاي افـراد ايجـاد خواهـد كـرد. امـا در هـر صورت ممكن است اعتماد اجتماعي تضعيف شود كه يكي ازعوامل آن، ترويج انحرافات اجتماعي از طريق رسانهها است. زيرا ذكر انواع انحرافات از رسانه ها و اعلام رشد سرسام آور آن، منجر به ايجاد روحيه سوء ظن و شك نسبت به ساير افراد جامعه مي‏شود و احتمال وقوع اين انحراف را از سوي تك تك اعضاي جامعه تقويت مي‏نمايد و روحيه اعتماد عمومي را تضعيف مي‏كند، در نتيجه تعامل اجتماعي دچار اختلال ميشود.
انعكاس انحرافات اجتماعي علاوه بر سست كردن اعتماد اجتماعي، موجب عدم احساست جمعي ميشود و روابط اجتماعي افراد را دچار مشكل مي‏كند
رسانه اي كردن جرائم بر نهاد خانواده نيز اثرات مخربي دارد، به طور نمونه پدران و مادران را نسبت به رفتار فرزندانشان بدبين ميكند، چرا كه والدين احتمال مي‏دهند كه انجام اين انحراف اجتماعي كه از طريق رسانه منعكس شده است، در مورد فرزندان جوان خانواده وجود دارد، اين نگرش منجر به تضاد و ناسارگاريهاي خانوادگي خواهد شد.
رسانه‏ ها گاه با انعكاس آمار و ارقام اغراق آميز جرائم، مي‏توانند اعتماد اجتماعي را نسبت به نظام سياسي تضعيف نمايند. به طور نمونه انعكاس پرونده هاي كلان اختلاسهاي عمومي و يا پرونده هاي مربوط به رابطه ميان حاكميت و مردم مي‏تواند منجر به سلب اعتماد گردد.
هـر چنـد نمي‏توان ضـرورت برخـورد قوي با متخلفان را در هرسطح و نهادي انكار نمود، اما رسانه اي كردن اين گونه حوادث به بي اعتمادي مردم از حكومت منجر شده و اقتدار و مشروعيت مديران صالح نظام را نيز از بين برده و در نتيجه نظام سياسي كشور، كاركرد كنترلي و پويايي خود را از دست خواهد داد.
• شكستن حريم خصوصي افراد
هر چند افراد جامعه بر اثر داشتن ارتباطات اجتماعي وسيع با كنشگران، داراي وجوه مشترك رفتاري هستند، اما هر يك از آنها داراي حريم خصوصي ميباشند كه مربوط به امور شخصي و خانوادگي و روابط ميان فردي است. تمام اعضاي جامعه تلاش ميكنند اين حريم (نظير ميزان علاقه به همسر و فرزند، اختلافات خانوادگي، روابط، سلائق، رفت و آمدها، ميزان درآمد و سفرها و …) را از تيررس ديگران دور نگاه دارند. از سوي ديگر مطبوعات به جهت وظيفه خبررساني و اطلاع رساني با ورود به اسرار خصوصي افراد، به ناچار اصل ممنوعيت ورود به اين حريم را نقض مي‏كنند. امروزه رسانه ها قدرت بيسابقه اي براي در نورديدن حريم خصوصي افراد دارند، مانند انتشار خبر كشتن يك كودك توسط والدينش، كشتن همسر به بهانه عشق با ديگري و …
ورود در حريم خصوصي افراد از نظر بازخوردهاي اجتماعي و كاركردهايي كه در شكستن مرزهاي خصوصي مردم دارد، داراي اهميت فوقالعادهاي است. به گونه اي كه تجسس و افشاي زواياي پنهان زندگي مردم براي دستيابي به اطلاعات جزيي از آنان، به شدت در متون ديني نهي و مذمت شده است.
به تعبير ديگر اسلام ميخواهد مردم در زندگي خصوصي خود از هر نظر در امنيت باشند. بديهي است اگر اجازه داده شود كه هر كس به تجسس درباره ديگران برخيزد،حيثيت و آبروي مردم بر باد ميرود و جهنمي به وجود ميآيد كه همه افراد اجتماع در آن عذاب خواهند برد.
اين كاركرد منفي رسانه ها (يعني ورود به حريم خصوصي افراد) در كشورهاي جهان نيز ابعاد وسيعي يافته است، به طوري كه در بهارسال1989 ديوان آمريكا اعلام كرد كه سازمان خبري اجازه ندارد به پروندههايF.B.I در زمينه تجاوزهاي جنسي دسترسي پيدا كند. F.B.I براي كوتاه كردن دست مطبوعات از اين نوع پروندهها به ديوان فدرال متوسل شد و اعلام كرد كه اگر چه اين پروندهها با استناد به اسناد علني وگزارشات دستگيريها و رسيدگيهاي قضايي تهيه شده است، اما كامپيوتري كردن اين اطلاعات، حريم خصوصي افراد را به خطر خواهد انداخت. بر اساس نتايج نظرخواهي موسسه گالوپ 73 درصد از مردم آمريكا معتقدند كه مطبوعات حريم خصوصي افراد را ناديده ميگيرند.
به هر حال همين مرزبندي حريم خصوصي از حريم عمومي جامعه ميبايست به طور مشخص تعريف شود و به وسيله قانون، ضمانت اجرا داشته باشد و رسانهها نيزخود را موظف به رعايت آن موازين بدانند.
 نتیجـه گیـری
نقش وسایل ارتباط جمعی شامل : نقش منفی ،نقش منفعل،نقش فعال می باشد
بررسي‏هاي گذشته نشان داد كه رسانه هاي جمعي كاركردهاي مثبت و منفي در ارتباط با تبيين انحرافات اجتماعي دارند. اينك اين پرسش مطرح مي‏شود كه آيا رسانهها مجازند تحت عنوان طرح حوادث ،انحرافات اجتماعي را به ذهنيت جامعه منتقل نمايند؟ يا آنكه رسانه‏ ها فقط ميبايست نمايشگر كنشهاي مثبت مردم باشند و از انحرافات آنان سخن نگويند؟
به نظر ميرسد منابع شناخت مردم از حوادث و مسائل اجتماعي منحصر به رسانه ها نيست و آنان از راههاي مختلفي از جمله مشاهده عيني و ارتباطات كلامي با ديگران از حوادث تلخ و انحرافات اجتماعي آگاهي مي‏يابند، از اين رو تصور اينكه چشم وگوش مردم تنها از دريچه وسائل ارتباط جمعي به دنياي حوادث و انحرافات باز ميشود، خيالي بيش نيست. لذا گزارش اين گونه انحرافات اجتماعي توسط رسانه‏ها چنانچه با تحليل و تبيين آسيبهاي آنها و به منظور حفظ جامعه از گسترش انحرافات صورت گيرد ، امري مفيد، بلكه ضروري است كه ضمن افزايش آگاهي مخاطبين رسانه‏ها، موجب مي‏شود كه رفتار اجتماعي خود را براين اساس تنظيم نمايند و از پيامدهاي كجروي‏هاي اجتماعي در امان باشند. قرآن كريم بارها با بيان سرگذشت اقوام گذشته از انواع آلودگي‏ها و انحرافات اجتماعي سخن به ميان آورده است و مقصود از بيان آنها را عبرتآموزي و پيشگيري از وقوع و تكرار آنها در بين امت اسلامي برشمرده است. قرآن كريم در سوره يوسف، داستان عشق و شيفتگي زليخا به يوسف را با تمام جزئيات و تفاصيل آن بيان كرده و انحراف اخلاقي زليخا را با انواع مكرها و ترفندهاي آن تشريح نموده است، ولي بيترديد مقصود از ارائه اين گزارش‏ها تقويت جنبة معنوي بشر ميباشد. خداوند ميفرمايد: «و آن زن كه يوسف در خانه او بود، از او تمناي كامجويي كرد، درها را بست و گفت: بيا به سوي آنچه براي تو مهياست. گفت: به خدا پناه ميبرم، اوصاحب نعمت من است، مقام من را گرامي داشته، مسلماً ظالمان رستگار نميشوند. آن زن قصد او كرد و او نيز ـ اگر برهان پروردگار را نميديد ـ قصد وي مينمود، اين چنين كرديم تا بدي و فحشاء را از او دور سازيم، چرا كه او از بندگان مخلص ما بود.
با استشهـاد به آيـات گذشتـه، مـلاك نقـل و گـزارش انحرافات به طورگسترده مشخص مي‏شود. اين ملاك همان طور كه در مورد قرآن وجود دارد، در مورد رسانه‏هاي جمعي هم محقق است و آنها بايد در كنار ذكر حوادث، به جنبه عبرتآموزي حوادث جهت پيشگيري از وقوع انحراف توجه داشته باشند و در اين راستا، به تحليل انحرافات و راههاي مبارزه با آن و شيوههاي جايگزيني مثبت آنها اشاره نمايند و اگر به صرف نقل و ذكر انحرافات اكتفا شود، افزايش دامنه و نوع كاركردهاي منفي رسانه‏ها دور از انتظار نخواهد بود.



















منـابـع:
جامعه‌شناسی وسایل ارتباط‌ جمعی / نویسنده: ژان کازنو/ مترجمان: دکتر باقر ساروخانی، دکتر منوچهرمحسنی/ ناشر: انتشارات اطلاعات/ نوبت چاپ: هشتم ـ ۱۳۸۴/ سال انتشار: ۱۳۶۵
- کریمی، یوسف (1368)، روانشناسی اجتماعی، تهران ، انتشارات دانشگاه پیام نور.
-حقوق مطبوعات (جلد یکم)*/ نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد/ ناشر: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها
- مقاله جرم شناسی ، دکتر علی آبادی ، ( پایان نامه دانشگاه علامه طباطبایی)
- نظریه‌های جامعه‌اطلاعاتی/ نویسنده: فرانک وبستر/ مترجم: دکتر اسماعیل قدیمی/ ناشر: انتشارات قصیده‌سرا/ نوبت چاپ: دوم ـ ۱۳۸۴
- کتاب عصر اطلاعات(جلد دوم)، مانوئل کاستلز
پيوست:
مدير دسترسي عمومي براي نوشتن را غيرفعال كرده.

نقش رسانه های ارتباطی بر رفتار اجتماعی 10 سال 10 ماه ago #6784

با تشکر و امتنان
مدير دسترسي عمومي براي نوشتن را غيرفعال كرده.
مدیران انجمن: سیاوش دانیالی