جمعه, 10 فروردين 1403

 



موضوع: شیعه در لابلای تاریخ غبارآلود غیبت

شیعه در لابلای تاریخ غبارآلود غیبت 9 سال 6 ماه ago #102147

  • محبوبه جنتي جهرمي
  • محبوبه جنتي جهرمي's Avatar
دوران غیبت

سۆالی که ممکن است پیش بیاید این است که مردم در عصر حضور معصومان (علیهم السلام) تا چه حد با موضوعی تحت عنوان "غیبت" قائم آل محمد (علیه السلام) آشنا بودند؟
از آن جا که سابقه نگارش مصنفات و کتب درباره غیبت امام مهدی (علیه السلام)، به سال‌ها پیش از غیبت امام مهدی (علیه السلام) برمی‌گردد، به نظر می رسد که شیعیان در عصر حضور به خوبی از مسئله غیبت آگاه بوده اند. از جمله این تالیفات در واقع همان کتبی است که تحت عنوان «اصول» نزد پیروان آل محمد(علیهم السلام)، از حدود دویست سال پیش از غیبت، به تدریج تدوین شده و محفوظ مانده است. این کتب در دوره‌های بعد نیز توسط عالمان و دانشمندان شیعی، جهت نگارش مصنفاتی درباره غیبت به کار گرفته شد.



سیری در تاریخ پر فراز و نشیب غیبت

بر اساس کتب حدیثی مدون، معصومان (علیهم السلام، در زمان حیاتشان روایات متعددی در مورد قائم آل محمد (عج) و غیبت ایشان مطرح کرده اند. اصحاب ایشان نیز از این موضوع خطیر غفلت نورزیدند و در بسیاری از کتب و مصنفات خود آن‌ها را ذکر کردند. به این ترتیب به نظر می رسد که شیعیانی که تحت تربیت ائمه (علیهم السلام) قرار داشته اند و از احادیث صادره از جانب ایشان بهره برده اند، با مسئله غیبت آشنا بوده اند ولی این که آیا این آگاهی فراگیر بوده است و یا فقط اصحاب خاص از آن اطلاع داشته اند جای بررسی دارد.

بر این اساس درجه آشنایی مردم با مباحث غیبت قائم آل محمد (علیه السلام) در ادوار مختلف حضور معصومین (علیهم السلام) با توجه به احادیث وارده از ایشان در موضوع غیبت و بررسی دلالی و سندی روایات، در ذیل مطرح می شود:

1. خراش های ذهنی رمزگونه:

بیان مسئله غیبت به صورت اجمالی، اشارات کلی و بسیار کلی بوده است، اگر در محفلی هم گفته شده اعضای آن از خواص و معتمدان اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند. بدیهی است که از اشارات رمزگونه تصوری درست برای مخاطبان حاصل نمی شود. بیان اجمالی در سده اول هجری تنها به جهت آشنایی و ایجاد خراش های ذهنی در اذهان بزرگان شیعه بوده است.

عموم شیعه از این رخداد آگاه نبودند، چه این که اساسا لزوم غیبت نیز برای شیعیان تا پیش از شهادت امام رضا (علیه السلام) قابل درک نبود. آموزه های اهل بیت (علیهم السلام) هم در آن موضوع ویژه شیعیان خاص بود، چه این که غیبت یکی از اسرار آل محمد (علیهم السلام) تلقی می شد.

2. اسرار درون گروهی شیعه:

با توجه به حوادث سیاسی، نا آرامی ها و... انتظار قیام قائم آل محمد (علیه السلام) در میان شیعیان شکل گرفت. صادقین (علیهما السلام) از فرصت پیش آمده برای معرفی قائم (علیه السلام) خوب استفاده کردند. در لابه لای معرفی مهدی(علیه السلام) به پیش آمدهای قبل و بعد از قیام نیز پرداخته شد و از آن جمله غیبت و زوایای آن است. اگرچه روایات متعدد این دو امام نشان از شیوع مسئله غیبت دارد، اما هم چنان به صورت یک سرّ درون گروهی است که نباید فاش شود.

از شیوه تعامل راویان این دوره می توان دریافت که نگاه آنان از یک تصور اجمالی از غیبت فراتر رفته ولی هنوز تا درک تفصیلی آن فاصله دارند.



3. زمینه سازی تدریجی:

با زندانی شدن امام کاظم(علیه السلام) و در دسترس نبودن ایشان می رفت که شیعه به تدریج با غیبت آشنا شود و نه تنها دانشمندان عصر امام کاظم و امام رضا (علیهما السلام) با مسئله غیبت آشنا بودند، عموم شیعیان نیز با مسئله ضرورت "غیبت قائم" آشنا شده بودند. از گزارش ها چنین بر می آید که امام رضا(علیه السلام) حتی در جلسات عمومی _ که حتما جاسوسان هم حضور داشتند_ در خراسان از مهدی (علیه السلام)، قیام و غیبت ایشان سخن به میان آورده اند.



4. نهادینه شدن فرهنگ غیبت:

بخش قابل توجهی از جامعه شیعه به خوبی با مسئله غیبت آشنا شده بودند. روایات این دوره شیعه را برای غیبت آماده می کند و آن را امری قریب الوقوع می خواند. بیانات متعدد امام هادی (علیه السلام) کاملا مبین آن است که غیبتی در راه است و آن حضرت در برهه های مختلف از غیبت جانشین جانشینش سخن می گوید.

در دوران امام عسکری(علیه السلام) شیعیان فهیم خود به این نتیجه رسیده بودند که امام نباید در ملا و منظر عموم باشد، چه این که ائمه ی متاخر (علیهم السلام) همگی در سنین جوانی به شهادت رسیده اند و از سوی دیگر شیعه آموخته است که می تواند بدون حضور ظاهری امام، آموزه های دینی اش را از وکیلان و عالمان دینی بیاموزد.

شیعیانی که تحت تربیت ائمه (علیهم السلام) قرار داشته اند و از احادیث صادره از جانب ایشان بهره برده اند، با مسئله غیبت آشنا بوده اند ولی این که آیا این آگاهی فراگیر بوده است و یا فقط اصحاب خاص از آن اطلاع داشته اند جای بررسی دارد

جامعه تزلزل ناپذیر شیعی

بنابراین با توجه به آماده سازی های ائمه (علیهم السلام) پس از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) و وقوع غیبت، جامعه شیعه بدون هیچ تزلزل جدی و انشعابات متعدد، به خوبی غیبت را پذیرفت. چند انشعاب پیش آمده در این دوران طرفدارانی اندک به خود دیده و عمری کوتاه داشته اند.

بنابراین در پاسخ به سۆال مقاله باید گفت که عموم شیعه از این رخداد آگاه نبودند، چه این که اساسا لزوم غیبت نیز برای شیعیان تا پیش از شهادت امام رضا (علیه السلام) قابل درک نبود. آموزه های اهل بیت (علیهم السلام) هم در آن موضوع ویژه شیعیان خاص بود، چه این که غیبت یکی از اسرار آل محمد (علیهم السلام) تلقی می شد.

فهم غیبت حتی برای خواص شیعه نیز در عصر امام محمد باقر(علیه السلام) مشکل می نمود ولی به تدریج شیعیان توسط امامان متاخر هر چه بیشتر برای غیبت قائم آل محمد (علیه السلام) آماده شدند.


منابع:

مهدی غلامعلی، در آمدی بر غیبت نگاری، فصلنامه حدیث اندیشه.

مهدی غلامعلی، بن مایه های غیبت امام عصر در روایات، مجله علوم حدیث
مدير دسترسي عمومي براي نوشتن را غيرفعال كرده.
مدیران انجمن: محمد مؤذّنی چیمه