جمعه, 10 فروردين 1403

 



موضوع: همدان یکی ازشهرهای تاریخی و فرهنگی ایران

همدان یکی ازشهرهای تاریخی و فرهنگی ایران 9 سال 1 هفته ago #113526

  • وحید رجبی
  • وحید رجبی's Avatar
  • آفلاين
  • دانشجو
  • ارسال ها: 54
  • Thank you received: 26
با سلام خدمت استاد گرامی
همدان
شهرستان و شهر همدان مرکز استان همدان است؛ که در دامنه شرقی کوه الوند واقع و به عنوان یکی از شهرهای مهم تاریخی-فرهنگی ایران شناخته شده است. اين شهر از لحاظ کشف آثار باستانی دوران مادها در کشور بي نظير بوده و دارای آثار باستانی متعددی از دوره های هخامنشي، ساساني و دوره اسلامی نيز مي باشد. از لحاظ اکو توريسم با توجه به آب و هوای متنوعی که همجواری با کوه الوند در اين شهر بوجود آورده؛ جز در چند ماه سرد سال، شرايط براي طبيعت گردی در آن بسيار مساعد است.

نام همدان نخستین بار در 1100 سال پیش از میلاد، در كتیبه تیگلات پالسر اولین حاكم آشوری؛ به نام آمَدَنَ (به فتح همه حروف) یا آمادای ضبط شده است. و از آن زمان همواره با تلفظی تقریبا شبیه به تلفظ امروزی این نام به پایتخت امپراطوری ماد اطلاق گردیده است. هرودت مورخ یونانی نام همدان را اكباتان (Agbatana) ثبت كرده و بنای احداث شهر همدان را به دیااكو نخستین امپراتور ماد نسبت داده است.
مادها گروهی از آریائیان بودند که بین قرنهای سیزدهم و نهم قبل از میلاد از شرق ایران به غرب ایران مهاجرت می کنند و با هم متحد می شوند. مادها در 674 پ.م. به رهبری خشثریته بر آشوریان مهاجم پیروز می شوند و پادشاهی مستقل ماد را تاسیس می کنند. از آن پس این سرزمین چندین بار دیگر مورد حمله آشوریان و سکاها قرار میگیرد و تصرف می شود. تا اینکه در 625 پ.م. هُوَخشَتَره رهبری مادها را بر عهده گرفته و ماد را از سلطه سکاها آزاد میکند. هُوَخشَتَره در 614 پ.م. شهر آشور را تسخیر می کند و با شکست کامل آشوریان در 605 پ.م. سرزمین آشور را بین خود و بابلیان تقسیم می کند. این پادشاه قدرتمند نواحی هیرکانیا ((گرگان) پارت (خراسان)، هرئیوه (هرات) و احتمالا سیستان را تسخیر می کند.
پس از هُوَخشَتَره، ایختوویکو (585-550 پ.م.) منطقه ارمنستان و شمال ارس را تصرف می کند.تا اینکه در سال 553 پیش از میلاد، کوروش کبیر، موسس سلسله هخامنشی، مخالفت با حاكم ماد را آغاز كرد و در 550 پیش از میلادهمدان را فتح کرد. وی با انقراض سلسله ماد به واسطه مزایای طبیعی همدان، آنجا را مقر فرماندهی خود قرار داد.
آنچه مسلم است در تمام دوره تسلط مادها همدان مركز سیاسی آنها بوده است. هخامنشیان علاوه بر حفظ و توسعه آثار دیااكو و هوخشتره، خود نیز ساختمان هایی در اكباتان احداث كردند. باستانشناسان معتقدند همزمان با تاسیس سلسله ماد در اواسط قرن هفتم پیش از میلاد دین زرتشتی در سرزمین ماد رواج یافته است. در میان بقایای قلعه ومعبد های باستانی نوشی جان، در جنوب همدان، آتشگاهی کشف شده که میتوان آن را از قدیمیترین آتشکده های مادی دانست. در این محل همچنین کاسه ای مفرغی حاوی بیش از دویست شی نقره ای مربوط به750-550 پ.م. کشف گردیده است.
مورخین و باستان شناسان عقیده دارند كه خزانه حكام هخامنشی نیز در هگمتانه نگهداری می شد و كشف آثاری مانند الواح زرین و سیمین در این محل موید این نظریه است. با توجه به حفاری های متوالی كه در محله های شاه داراب و سرقلعه بند هگمتانه به عمل آمده و منجر به كشف آثار شهر باستانی مزبور شده، در اینکه كاخ حكمرانان هخامنشی در محل كنونی تپه هگمتانه بوده است، تردیدی نیست.
در همدان مجموعا ده کتیبه هخامنشی کشف شده است که از میان آنها یک کتیبه از آن آریارمنه (645-590 پ.م.) یک کتیبه از ارشامه (پدر بزرگ داریوش)، دو کتیبه مربوط به داریوش بزرگ (521-485 پ.م.)، دو کتیبه خشایار شاه (485-465 پ.م.)، یک کتیبه داریوش دوم هخامنشی(423-404 پ.م.) و سه کتیبه مربوط به اردشیر دوم هخامنشی(404-359 پ.م.) است.
از این میان کتیبه های اردشیر دوم به جهت نام بردن از سه "بغ" بسیار مهم هستند. زیرا در یکی از آنها بر خلاف دیگر کتیبه های هخامنشی، علاوه بر اهورا مزدا از دو ایزد دیگر: "ناهید" و "مهر" نیز یاد شده و از آنها تقاضای یاری و پایندگی شده است.
هر چند به غیر از مجسمه شیر سنگی و آثار به دست آمده از گورستان شمال شرقی میدان سنگ شیر، تاكنون آثار دیگری از دوره سلوكی در همدان به دست نیامده ولی همین مقدار آثار نیز می تواند دلیل برحضور سلوكیان در شهر باستانی اكباتان باشد. آثار و شواهدی كه در تپه مصلی وجود دارد حكایت از تنها قلعه نظامی همدان در عهد اشكانیان دارد و چنین به نظر می رسد كه همدان در این دوره نیز مورد توجه بوده است.
حكام ساسانی هم با توجه به موقعیت ویژه همدان و نزدیكی آن به تیسفون و شوش، كاخ های تابستانی خود را در همدان تدارك دیده بودند.

دیلمیان در جنگ با كردهای حسنویه و كاكویه به این شهر مسلط شده و آن را ویران كردند. چنان که پاره ای از مورخین از بین رفتن یكی از دو شیر سنگی كه در كنار دروازه باب الاسد قرار داشته است را به این دوران منسوب می کنند. در تقسیمات فتوحات دیلمیان، همدان از آن ركن الدوله شد و سپس شمس الدوله از طرف سیده خاتون زمامداری همدان را به دست آورده و فیلسوف بزرگ شرق، بوعلی سینا را به وزارت خویش برگزید.
هر چند همدان از كشمكش های دوران دیلمیان آسیب فراوانی دید، لیكن بعد از مدت كوتاهی در زمان سلاجقه دوباره عظمت از دست رفته خود را باز یافت؛ به طوری كه مدتی مركز حكومت سلجوقیان شد.
این شهر در زمان حمله مغولان و تیمور لنگ همانند بسیاری دیگر از نقاط ایران به صورت وحشیانه ای توسط آنان غارت شده و مردمش به قتل می رسند.
در زمان سلاطین صفوی شهر همدان از نعمت آبادانی بهره‌مند بود. پس از انقراض صفویه و بروز هرج و مرج در سال 1138 هجری، همدان به تصرف احمد شاه، والی عثمانی، درآمد؛ ولی شش سال بعد به همت نادر شاه افشار از نیروهای مهاجم عثمانی باز پس گرفته شد.
استان همدان در دوره های قاجاریه و پهلوی نیز به عنوان یكی از مهم ترین مناطق ایران؛ همواره آباد و مستقل بوده و هم اكنون نیز یكی از قطب های مهم و با اهمیت ایران است. همدان زادگاه مانی آورنده دین مانوی است؛ که در 215 یا 216 میلادی در همدان متولد شد و در سال 242 میلادی همزمان با روز تاجگذاری شاپور اول به طور رسمی دین خود را عرضه کرد. مانی کتابی به فارسی در مورد آیین خود نوشت و نام آن را شاپورکان (شابورقان) گذارد و آن را به شاپور اول ساسانی (241-272 م.) تقدیم کرد. شاپور دین او را پذیرفت و به مخالفت با آیین زرتشتی بر خواست لیکن پس از مدتی از این دین برگشت و مانی را طبق آیین زرتشت به هند تبعید کرد و از او عهد گرفت که هرگز به ایران بازنگردد. زیرا زرتشت حکم داده بود که مدعیان پیامبری را از کشور اخراج کنند.
مانی در زمان بهرام شاه ساسانی (273-276 م.) به ایران بازگشت و بهرام او را دستگیر کرد و به خاطر عهد شکنی اش به قتل رساند.



هگمتانه
هگمتانه نام باستانی شهر همدان بوده و معنایش "جای گرد آمدن مردمان" است. برخی هگمتانه را "دژ مادها" برگردان کرده اند. این شهر از نخستین شهرهای باستانی ایران و پایتخت مادها بوده. این نام را یونانیان اكباتان (Agbatana) می‌‌خواندند که یونانی شده هگمتانه است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو می‌‌داند که در 800 پیش از میلاد ساخته شده است و می‌‌گوید که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده اند.



هرودوت در این زمینه میگوید: مردم ماد (از دیااکو) اطاعت کردند و شهری را که اکنون اکباتان نام دارد بر پا ساختند که دیواره های آن بلند و محکم دایره وار تو در تو ساخته شد، هر دیوار از دیوار بعدی بلند تر... شماره ی دایره ها هفت تاست. کاخ پادشاهی و خزانه در درون محوطه ی آخری است... اولی سفید دومی سیاه، سومی ارغوانی، چهارمی آبی، پنجمی نارنجی و تمام اینها را با الوان رنگین کرده بودند و دو تای آخری یکی از نقره و دیگری از طلا مستور شده بود.
لوح زرین به نام "آریارمنه" در تپه باستانی هگمتانه کشف شده که از زر ناب و به ابعاد ۱۲در ۸ سانتیمتر و دارای ۱۰ سطر به سه زبان است. آریارمنه نیای داریوش یکم از شاهان هخامنشی است.
علاوه بر این کتیبه چند کتیبه زرین و سیمین دیگر هخامنشی نیز در این محل کشف شده است که نشان می دهد احتمالا محل اصلی خزانه هخامنشیان بوده است.در حال حاضر قسمتی از این شهر باستانی از زیر خاک خارج شده و حفاریها در این منطقه ادامه دارد.



گنجنامه
كتيبه هاي گنجنامه كه یادگارانی از دوران داریوش و خشایار شاه هخامنشی است بر دل یكی از صخره‌های كوه الوند در 5 كیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس آباد حكاكی شده است. كتیبه‌ها هر كدام در سه ستون 20 سطری به زبان های پارسی باستان، بابلی و عیلامی نوشته شده‌اند. متن پارسی در سمت چپ هر دو لوح قرار گرفته است و پهنایی معادل 115 سانتی‌متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو كتیبه نوشته شده و متن عیلامی نیز در ستون سوم قرار دارد. با توجه به سوراخ‌های كنار كتیبه، به نظر می‌رسد كه كتیبه‌ها روپوشی داشته‌اند كه آنان را از گزند باد و باران حفظ می‌كرده است.
لوح سمت چپ كه كمی بالاتر از كتیبه دیگر در كوه كنده شده مربوط به داریوش بزرگ هخامنشی(521-485 پ.م) است. طول آن حدود 290 سانتی‌متر، ‌ارتفاعش 190 سانتی‌متر و دارای متنی به شرح زیر است:
"خدای بزرگ است اهورامزدا كه این زمین را آفرید؛ كه آن آسمان را آفرید؛ كه مردم را آفرید؛ كه شادی برای مردم آفرید؛ كه داریوش را شاه كرد، شاهی از بسیاری، فرمانروایی از بسیاری. منم داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌ها كه نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی".
كتیبه‌ی خشایار شاه (485-465 پ.م.) نیز در قسمت پایین همین كتیبه است به طول 270 سانتی‌متر و ارتفاع 190 سانتی‌متر و متن آن عبارت است از:
"خدای بزرگ است اهورامزدا، بزرگ‌ترین خدایان است كه این زمین را آفریده كه آن آسمان را آفریده كه مردم را خلق كرد كه برای مردم شادی آفرید كه خشایار شاه را شاه كرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا، از میان فرمانروایان بی شمار. من خشایار شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگ دور دست پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی".
مدير دسترسي عمومي براي نوشتن را غيرفعال كرده.
كاربر(ان) زير تشكر كردند: فوزیه خالدی
مدیران انجمن: فوزیه خالدی