بلیط الکترونیکی:
بلیط الکترونیکی یکی از مهم ترین و کارآمدترین و متداول ترین ابزارهای الکترونیکی و از شرط های لازم برای تحقق شهر الکترونیکی است. مهم ترین مزیت های کارت های شهروندی را می توان از دو دیدگاه سرویس دهنده (دولت، شهرداری، بانک و ....) و شهروندان مورد بررسی قرار داد.
مزایای بلیط الکترونیک :
بلیط الکترونیکی یکی از مهم ترین و کارآمدترین و متداول ترین ابزارهای الکترونیکی و از شرط های لازم برای تحقق شهر الکترونیکی است. مهم ترین مزیت های کارت های شهروندی را می توان از دو دیدگاه سرویس دهنده (دولت، شهرداری، بانک و ....) و شهروندان موردبررسی قرار داد. از دیدگاه سرویس دهنده، بلیط الکترونیکی می تواند گردش پول افراد را در چرخه اقتصادی کاهش دهد. دراین صورت، هزینه های مربوط به چاپ اسکناس های جدید به منظور جایگزین کردن اسکناس های فرسوده کاهش می باید و عمر اسکناس نیز افزایش پیدا می کند.بلیط الکترونیکی امکان مدیریت بر نقدینگی جاری و برنامه ریزی به منظور ارائه سرویس برحسب نیاز شهروندان را فراهم می کند و در افزایش سرعت سرویس دهندگان مؤثر است. شفاف سازی، تکریم ارباب رجوع، افزایش رضایت مندی شهروندی، مدیریت هوشمند مبتنی بر تقاضا و ارائه طرح های تشویقی از دیگر مزیت های استفاده از بلیط الکترونیکی است. اما از دیدگاه شهروندان، امنیت بیش تر در حمل نقدینگی یکی از نکته های مثبت استفاده از بلیط الکترونیکی است. علاوه بر این، عملیات خرید و فروش با سرعت بیش تری انجام خواهد شد، خدمات در سطح گسترده تری قابل دسترسی خواهد بود، تخفیف های متفاوت به مشتری تعلق می گیرد و از نظر اجتماعی نیز، به شخصیت شهروندی افراد احترام گذاشته می شود.
تعریف بلیط الکترونیکی چیست؟
در شهر الکترونیکی کارت ابزاری است که معرف شخص دارنده آن است. به بیان دیگر شناسه روی کارت، هویت دارنده آن را مشخص می کند. این نوع بلیط نگه دارنده اعتبار از پیش پرداخت شده توسط صاحب کارت است. وقتی شهروند از خدمات حمل و نقل عمومی استفاده می کند، از اعتبار کارت به میزان کرایه از پیش تعیین شده کم می شود.
روند شکل گیری پروژه تا کنون چگونه بوده است؟
تهیه طرح اولیه و خام اولین گام برای آغاز این پروژه بود. پس از آن کارگروه های مطالعاتی در زمینه های مرتبط تشکیل شد و نمونه های انجام شده قبلی آن در کشور مورد بررسی قرار گرفت و پتانسیل های داخلی ارزیابی شد. درباره ی وضعیت، چگونگی و چرایی برنامه های شهرهای موفق در زمینه اجرای پروژه بلیط الکترونیکی در خارج از کشور نیز تحقیقات و مطالعات لازم به عمل آمد. RFP (Request for Proposal) تدوین شد و سپس به منظور جمع آوری پیشنهادهای شرکت ها و سرمایه گذاران، نسبت به انتشار فراخوان در روزنامه های کثیرالانتشار اقدام شد. پس ازآن، پیشنهادهای ارسالی مورد بررسی قرار گرفت و شرکت های برتر انتخاب شدند. در ادامه کار، مناقصه ای میان شرکت های برتر برگزار و درنهایت، سرمایه گذار آن انتخاب شد و قرداد لازم منعقد شد.


آیا نمونه خارجی به عنوان الگو مد نظر بوده است؟
بیش تر از دو دهه است که سیستم کارت های حمل و نقل شهری در کشورهای بزرگ و پیشرفته دنیا راه اندازی شده و خدمات بسیاری از طریق این کارت ها ارائه می شود. به عنوان مثال، هنگ گنگ یکی از شهرهای پیش گام در این زمینه است که از نظر جمعیت و ظرفیت های حمل و نقل شهری به تهران شباهت دارد. جمعیت این شهر که فعالیت خود را از سال ۱۹۷۹ آغاز کرد، نزدیک به ۷میلیون نفر است و ۱۷میلیون کارت آن جا فعال شده که در مترو و خطوط اتوبوس برقی قابل استفاده است. سال ۲۰۰۸، ۵۰هزار دستگاه سرویس دهنده و پذیرش کارت در هنگ کنگ راه اندازی شده است. از کارت صادرشده می توان در سیستم های مختلف حمل ونقل مانند مترو، اتوبوس، پارکینگ ها، پارکومترها، تله کابین کوهستانی، خرده فروشی ها، مراکز تفریحی و ورزشی استفاده کرد. از دیگر خدمات جانبی این کارت می توان به کنترل دانش آموزان (مدارس) برای حضور و غیاب و هم چنین کنترل مسیر رفت و آمد آن ها استفاده کرد که این سرویس های کنترل برای مربیان مدارس و والدین دانش آموزان فعال است.
آیا این سیستم در کشور به صورت پایلوت استفاده شده است؟
با توجه به تجربه موفق شهرداری تهران در مترو، پایلوت کلی سیستم کارت مورد نیاز نبود. اما مسلم است بین دو سیستم مترو با اتوبوس رانی تغییرات محیطی نیز وجود خواهد داشت، از این رو اواخر خردادماه سال جاری پایلوت سیستم اتوبوس رانی در پایانه ی حقانی راه اندازی خواهد شد.
چگونگی و محل استفاده از بلیط الکترونیکی توسط شهروندان را توضیح دهید؟
در سیستم حمل و نقل عمومی شهری یک کارت واحد بدون تماس (contactless) به نام بلیط الکترونیکی در اختیار شهروندان قرار می گیرد که از این بلیط می توان هم در اتوبوس رانی و هم در مترو استفاده کرد. این نوع بلیط در مدخل های ورودی ایستگاه های مترو و اتوبوس ها توسط دستگاه های خواننده مخصوص (validator) کرایه مورد نظر را در کمتر از یک ثانیه از کارت کسر می کند. استفاده در پارکینگ های عمومی، پارکبان ها، کیوسک های روزنامه فروشی، کتاب فروشی ها و خرده فروشی ها از دیگر قابلیط های این کارت است.
چگونه در اختیار شهروندان قرار می گیرد؟
بلیط الکترونیکی در باجه های فروش که در تمام ایستگاه های مترو باجه های مشخص شده در ایستگاه های اتوبوس و در آینده ای نزدیک از طریق کلیه دکه ها و مغازه ها قابل ارائه خواهد بود.
چگونه شارژ می شود و آیا با سیستم های بانکی و سیستم شتاب تعامل دارد؟
باجه هایی برای شارژ بلیط الکترونیکی در تمام ایستگاه های مترو و سایر نقاط قابل دسترس که بیش تر در ایستگاه های اتوبوس قرار خواهند داشت– وجود دارد که شهروندان می توانند کارت های خود را در محل یاد شده شارژ کنند.البته دستگاه های شارژکننده برای سوپرمارکت ها، دکه های روزنامه فروشی و سایر مراکزی که متقاضی باشند نیز نصب می شوند. علاوه براین شارژ از طریق اینترنت و تلفن همراه نیز در مراحل آتی راه اندازی خواهد شد.
چه اطلاعاتی در بلیط الکترونیکی ثبت می شوند؟ آیا بی نام است یا برای اشخاص تعریف می شود؟
بلیط الکترونیکی به صورت از پیش تعیین شده و بی نام در اختیار شهروندان قرار می گیرد. اما در صورتی که شهروندی متقاضی شخصی سازی کارت خود باشد، می تواند با مراجعه به محل های فروش بلیط الکترونیکی، کارت خود را با نام و عکس دار کند.
نقش بلیط الکترونیک در مدیریت بر سیستم حمل و نقل و ترافیک عمومی چیست؟
استفاده از بلیط الکترونیکی باعث می شود، بلیط های کاغذی از دسترس شهروندان خارج و در مصرف کاغذ صرف هجویی شود. همچنین به تدریج فرهنگ استفاده از بلیت به عنوان پول افزایش یافته و به تدریج جایگزین آن خواهد شد. امکان لازم برای مدیریت قیمت بلیط هم فراهم می شود. علاوه بر این، این مساله در افزایش کارآیی در مدیریت بر حمل و نقل متناسب با تراکنش ها، منطبق بر زمان و ایستگاه ها نیز مؤثر خواهد بود. ضمناً می توان از این طریق مدیریت بر نقدینگی را افزایش داد تا خدمات بهتری به شهروندان ارائه شود. بلیط الکترونیکی سرویسی است که نقش واسطه بین مشتری و معاونت حمل و نقل را به منظور تامین اعتبار مشتری را ایفا می کند و در ارائه سرویس بهتر و افزایش درصد رضایت مندی مؤثر واقع می شود. درصورتی که روند استفاده از بلیط الکترونیکی رو به رشد باشد، دقت چرخه حمل و نقل نیز افزایش می یابد.
معماري سيستم بليت الکترونيک شهر تهران:

در یک نگاه کلی عناصر سیستم بلیت الکترونیک را می توان به شرح ذیل برشمرد:
• دستگاه های کارتخوان داخل اتوبوس
• دستگاه های کارتخوان داخل ایستگاه های خطوط تندرو
• سیستم های جمع آوری، ذخیره سازی و ارسال داده ها در توقفگاه های اتوبوس ها (TMS)
• محلهای شارژ کارت
• مرکز مدیریت و پردازش اطلاعات (CMS)
• واسط ارتباطی با بانک عامل
• زیر ساخت ارتباطی مبتنی بر شبکه فیبر نوری و ارتباط بیسیم (Wi Fi)
نمودار جریان کار در سیستم بلیت الکترونیک شهر تهران:




این نمودار تمامی ارتباطات را تا انتقال داده ها به سوئیچ بانک عامل نشان می دهد، یک بخش مهم از این فرایند تصفیه حساب مالی با کلیه طرفهای ذی نفع در سیستم اعم از اتوبوسرانی عمومی، شرکتهای خصوصی اتوبوسرانی و مترو است.
استقرار سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری سیستم بلیت الکترونیک را می توان به صورت ذیل تفکیک نمود:
دستگاه های کارتخوان داخل اتوبوس:
نصب دو دستگاه کارتخوان داخل اتوبوس در مجاورت درب جلو و درب وسط
تجمیع کلیه داده های مربوط به تراکنشها و ثبت کارت بلیت ها در کارتخوان درب جلو (Driver Consol) شامل تعداد تراکنشها و نوع کارتها (مدت دار و مبلغ دار)
قابلیت صدور بلیت موردی توسط کارتخوان درب جلو توسط راننده برای مسافران فاقد کارت بلیت
سیستم های مستقر در توقفگاههای اتوبوسها:
ایجاد زیرساخت ارتباطی بیسیم (WiFi) بر فراز فضای توقفگاه
استقرار سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری برداشت، ذخیره سازی و انتقال داده ها (TMS) در هر توقفگاه
داده های دستگاه کارتخوان درب جلوی هر اتوبوس با ورود به محدوده توقفگاه و پس از فشار دادن دکمه «خروج از شیفت فعال» توسط راننده از طریق سیستم بیسیم به سیستم TMS منتقل می شود
در سیستم TMS تنها برداشت، دسته بندی و ارسال داده های خام برای سیستم مرکزی (CMS) صورت می گیرد و هیچ نوع پردازشی صورت نمی پذیرد
سیستم کارتخوان ایستگاه های خطوط اتوبوسرانی تندرو:
استقرار دستگاه های کارتخوان در ایستگاه های خطوط اتوبوسرانی تندرو موجود و در حال توسعه
انتقال داده ها از طریق شبکه فیبر نوری به مرکز کنترل خطوط اتوبوسرانی تندرو
انتقال داده های خام از TMS مستقر در مرکز مدیریت و کنترل خطوط اتوبوسرانی تندرو به مرکز پردازش داده ها (CMS)
سیستم مدیریت و پردازش مرکزی (CMS):
- دریافت داده های جمع آوری شده از کلیه TMS های مستقر در توقفگاه های اتوبوسها و مرکز مدیریت و کنترل اتوبوسرانی تندرو
- پردازش داده ها و استخراج شاخصهایی چون الگوهای استفاده از انواع کارتها، الگوهای تقاضای سفر، الگوهای انجام سفرهای ترکیبی
- گزارشات تراز مالی شامل حجم تراکنشهای مالی، سهم نهادهای بهره بردار از حجم درآمدهای روزانه
- ارسال تراز مالی به صورت روزانه برای بانک عامل جهت تسویه حساب روزان
خلاصه عملکرد سیستم به این صورت است که هنگامیکه مسافر کارت بلیت خود را به دستگاه کارتخوان نزدیک می کند، دستگاه ضمن احراز هویت کارت، معادل کرایه سرویس حمل و نقلی مربوطه (مترو، اتوبوس عمومی و یا اتوبوس خصوصی) از اعتبار موجود بر روی کارت کسر می نماید و این تراکنش در حافظه دستگاه کارتخوان ثبت میشود .





کنسول راننده با قابلیت صدور بلیت موردی نمایی از کارتخوان درب وسط:
در پایان هر روز اتوبوسهای خطوط عادی که دستگاه های کارتخوان در داخل آنها نصب می گردد، به محل توقفگاه های مربوط به منطقه خود رفته و در هنگام ورود به محل توقفگاه راننده دکمه «خروج از شیفت» را که بر روی کنسول کارتخوان درب جلو قرار دارد فشار می دهد، در این هنگام سیستم ارتباط بیسیم بین اتوبوس و رایانه مجهز به سیستم پردازش اطلاعات تراکنشها (TMS) که در محل توقفگاه نصب شده است برقرار می شود، و اطلاعات مربوط به کل تراکشنهای ثبت شده در کارتخوانهای اتوبوس تخلیه می شود و به این ترتیب عملکرد روزانه هر دستگاه اتوبوس در این سیستم ذخیره می گردد.


دستگاه کارتخوان در وضعیت تخلیه داده در محل توقفگاه:
در گام بعدی اطلاعات ذخیره شده در سیستم TMS از طریق بستر فیبر نوری برای رایانه مرکزی مجهز به سیستم مدیریت مرکزی (CMS) ارسال می شود که این سیستم ضمن پردازش اطلاعات و ارائه کلیه گزارش های مدیریتی، تصفیه حساب مالی مربوط به عملکرد هر یک از طرف های ذی نفع (مترو، اتوبوسرانی عمومی و خصوصی) را انجام داده و اطلاعات را به سوئیچ بانک عامل که مبالغ دریافتی بابت شارژ کارتها به حسابی در آن بانک واریز شده است، ارسال می گردد تا سریعاٌ نسبت به تصفیه حساب و واریز وجوه مربوطه به حساب ذی نفعان اقدام شود.

بسیار کامل است ممنون